Σάββατο, 26 Νοεμβρίου 2016 16:04

Τι μπορεί να κάνει η λογοτεχνία για τους διωγμένους και τους εκπατρισμένους;

Γράφτηκε από την
Τι μπορεί να κάνει η λογοτεχνία για τους διωγμένους και τους εκπατρισμένους;

Σπρωγμένοι από τη βία των προσφυγικών κυμάτων έξω από τον τόπο τους, οι εκπατρισμένοι έχουν ιστορίες να διηγηθούν: ιστορίες που χάνουν τον τοπικό τους χαρακτήρα και αποκτούν καθολική διάσταση στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης.

Τέτοιες, όμως, ιστορίες θα βρούμε κατ' επανάληψη στο αρχαίο παρελθόν κι αν τις κοιτάξουμε προσεκτικά είναι σίγουρο πως δεν θα δυσκολευτούμε να βρούμε τις γραμμές που τις συνδέουν με το σήμερα.

Ακολουθώντας μια τέτοια κατεύθυνση, η μυθιστοριογράφος και ερευνήτρια, Dame Marina Warner, ξενάγησε το κοινό της στη διάλεξη που έδωσε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 25 Νοεμβρίου στις γραπτές πηγές, όχι μόνο της ελληνικής και της ρωμαϊκής αρχαιότητας, αλλά και της αραβικής παράδοσης: «Το παρελθόν είναι γεμάτο από ιστορίες ταξιδιών, από ιστορίες για μεταφορείς και μεταφερόμενους, από ιστορίες των οποίων η δράση μοιάζει άρρηκτα συνδεδεμένη όχι μόνο με την καθημερινή ζωή, αλλά και με τα πολλαπλά αποθέματα της μνήμης. Και το νόημα αυτών των ιστοριών αποκτά υπό τις σημερινές παγκόσμιες συνθήκες ένα καινούργιο βάρος. Κοιτάξτε τον Όμηρο: όσα συμβαίνουν στον στίχο του ανακαλούν τον ταραγμένο κόσμο της Μέσης Ανατολής. 'Ανθρωποι που χάνουν τα σπίτια τους και υποφέρουν, ψυχές που αναζητούν απεγνωσμένα την ανακούφιση και τη σωτηρία».

Ανατρέχοντας κατά τη διάρκεια της διάλεξής της («Ιστορίες σε τράνζιτ: Είναι η λογοτεχνία αρκετά ισχυρή ώστε να βοηθήσει;») σε ταξιδιωτικά κείμενα και μεταναστευτικούς μύθους, αλλά και σε θρύλους ή παραμύθια, η Μαρίνα Γουόρνερ είπε πως όλα αυτά αποτελούν τρόπους για να δημιουργηθεί μέσα από τις στάχτες της καμένης εστίας μια καινούργια εστία, τρόπους για να αντικατασταθεί η χαμένη πραγματική πατρίδα από μια πατρίδα λέξεων: «Μέσα στα προσφυγικά στρατόπεδα θα παρατηρήσουμε να γεννιούνται αυθόρμητες πολιτιστικές εκφράσεις (μουσικές, θεατρικές, αφηγηματικές). Τέτοιες εκφράσεις θυμίζουν τα αντικείμενα που προσπαθούν να πάρουν μαζί τους όσοι διώχνονται από τον τόπο τους: αγωνίζονται να σαρκώσουν λόγο για όσα παρασύρθηκαν από το ρεύμα της καταστροφής και εξαφανίστηκαν από προσώπου γης. Η πατρίδα των λέξεων μπορεί με τη μαγική της δύναμη να επαναπατρίσει τους ανθρώπους σε έναν νοητό τόπο, επιτρέποντάς τους να αναζητήσουν τη νέα κατοικία τους στη γλώσσα. Βλέπουμε εδώ ιστορίες να μπαίνουν η μια μέσα στην άλλη, να ενώνουν τις διαφορετικές γλώσσες και κουλτούρες της Μεσογείου και ταυτοχρόνως να διατηρούν την αυτονομία τους. Και πολλές από αυτές τις ιστορίες είναι αστείες: παίζουν με την παρωδία και υιοθετούν σαρκαστικό ύφος ενόσω δεν παύουν να συνδιαλέγονται με τις παραδείσιες εικόνες της φαντασίας και του ονείρου».

Και τι κάνει άραγε με όλα αυτά η επώνυμη λογοτεχνία του καιρού μας; Πολλοί από τους εκπροσώπους της, παρατήρησε η Γούρνερ, καταφεύγουν και πάλι στον αρχαίο μύθο (με ιδιαίτερη προτίμηση στη μορφή της Κασσάνδρας), χρησιμοποιώντας έναν λόγο ενοραματικό και προφητικό: για να υποδείξουν τα κακά που επιφυλάσσει το μέλλον, για να προλάβουν και να προειδοποιήσουν, ακόμα κι αν κανένας δεν τείνει ευήκοον ους στις προειδοποιήσεις τους. Και ναι. παρά τις δυσκολίες και τους περιορισμούς, η λογοτεχνία μπορεί εντέλει να κάνει κάτι στα χρόνια μας: να στείλει το μήνυμα της ελπίδας και της πίστης σε ένα διαφορετικό μέλλον».

Η Μαρίνα Γουόρνερ έχει γράψει δοκίμια, βιβλία ιστορίας, κριτικής, μυθιστορήματα, καθώς και διηγήματα και νουβέλες. Στα έργα της κυριαρχεί η γυναικεία μορφή. Το 2015 τιμήθηκε με το Holberg Prize in the Arts and Humanities. Είναι μέλος της British Academy και της Royal Society of Literature.

ΑΠΕ-ΜΠΕ


NEWSLETTER