Ο Παπανδρέου δεν μπόρεσε να τα βρει με την Αριστερά ούτε η Αριστερά με τον Παπανδρέου. Η Αριστερά δεν κατόρθωσε να καταλάβει το καινούργιο στοιχείο που έφερνε μαζί του: τη δύναμη της επιστήμης και των ιδεών. Η Αριστερά εκείνης της εποχής ήταν σταλινική ενώ ο Παπανδρέου αντλούσε από τον τροτσκισμό, αλλά και από την αμερικανική ριζοσπαστική πολιτική παράδοση. Το βιβλίο μου δεν είναι ούτε αγιογραφία ούτε πολεμική. Μιλάει για την έννοια της λαϊκής κουλτούρας και για την αυτονομία της τελευταίας: για την πολιτική διάσταση με άλλα λόγια που ανέδειξε ο Παπανδρέου, καταφέρνοντας να επικοινωνήσει με την ευρύτερη κοινωνία. Είναι επίσης ένα βιβλίο για τη μεταπολίτευση με την οποία οι λογαριασμοί μας παραμένουν ανοιχτοί. Ο Ανδρέας και η Μελίνα ανέδειξαν το βάρος του εκδημοκρατισμού στον πολιτισμό. Κι ο Ανδρέας έδειξε και κάτι ακόμα: την ανάγκη να είναι προετοιμασμένος ιδεολογικά ο προοδευτικός αριστερός χώρος για να κυβερνήσει». Έτσι συνόψισε το βιβλίο της «Ανδρέας Παπανδρέου. Πολιτισμικό πορτρέτο» (εκδόσεις Πεδίο) η υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά, κατά τη διάρκεια της παρουσίασής του στις 4 Φεβρουαρίου στη Στοά του Βιβλίου, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του ιδρυτή και ηγέτη του ΠΑΣΟΚ. Για το βιβλίο μίλησαν ο ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ Ηλίας Νικολακόπουλος, ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός, η υπουργός Διοικητικής Ανασυγκρότησης Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου και ο υπουργός Επικρατείας και επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ Χριστόφορος Βερναρδάκης ενώ τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος και κριτικός βιβλίου Μικέλα Χαρτουλάρη.
«Το βιβλίο είναι το πορτρέτο ενός πολιτικού που είχε το διαμέτρημα του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή», είπε ο Ηλ. Νικολακόπουλος: «Πρόκειται για μια περιδιάβαση που μας παίρνει από τα παιδικά χρόνια του Παπανδρέου για να μας πάει μέχρι τον πατέρα του, τη δικτατορία του Μεταξά, τις σπουδές του στην Αμερική και την επιστροφή του στην Ελλάδα. Ο Παπανδρέου άλλαξε ταυτότητα με την εμπλοκή του στην ενεργό πολιτική κατά τη δεκαετία του 1960 και έκτοτε έδειξε μια ικανότητα προσαρμογής στις πιο διαφορετικές καταστάσεις, μια διαρκή αλλαγή ταυτοτήτων μέσα από ποικίλες αντιφάσεις. Ο Παπανδρέου ήρθε σε πολιτιστική αντιπαράθεση με την Αριστερά και ιδίως την Ανανεωτική Αριστερά, από την οποία προέρχεται η συγγραφέας. Η Ανανεωτική Αριστερά δεν τον κατάλαβε, αλλά κι εκείνος δεν της ανοίχτηκε ποτέ. Η Ζορμπά ισορροπεί ανάμεσα στην πολιτική καταγωγή της και την έλλειψη συναισθηματικής εμπλοκής του επιστήμονα που διερευνά μιαν ιστορική εποχή και ένα πρόσωπο όπως ο Παπανδρέου ο οποίος θεωρήθηκε φίλος και ταυτοχρόνως εχθρός των ΗΠΑ».
«Με τη μέθοδο της αποδόμησης η συγγραφέας πετυχαίνει τη δόμηση της προσωπικότητας του Ανδρέα Παπανδρέου», παρατήρησε ο Β. Βασιλικός: «Από τα χρόνια της Αμερικής και του ΠΑΚ μέχρι την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη του 1974 και ολόκληρη την κατοπινή μεταπολιτευτική του πορεία. Η αφήγηση έχει σχεδόν αστυνομική πλοκή, μιλώντας για τις πολλαπλές αλλαγές και αναζητήσεις που δοκίμασε ο Παπανδρέου μέχρι να βρει το λιμάνι του».
«Η μελετήτρια δεν συνδέει τον Ανδρέα Παπανδρέου μόνο με το πολιτικό και το ιστορικό, αλλά και με το πολιτιστικό», επισήμανε η Μ. Ξενογιαννακοπούλου: «Είναι ένα βιβλίο που σε τραβάει να το διαβάσεις, αποκαλύπτοντας πτυχές του ηγέτη και της εποχής του. Χωρίς συναισθηματικούς δεσμούς μαζί του, η Ζορμπά μιλάει και για τη δύσκολη σχέση του Παπανδρέου με την Ανανεωτική Αριστερά. Το βιβλίο καταγίνεται και με τον κεντρικό ρόλο του Παπανδρέου στη μεταπολίτευση την οποία χρειάζεται σήμερα να κρίνουμε δίκαια Είναι ένα σημαντικό έργο που έρχεται σε μια περίοδο ιστορικού αναθεωρητισμού. Όσο για τον ίδιο τον Παπανδρέου, δεν τον απασχόλησε ποτέ η υστεροφημία του, σε αντίθεση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Παπανδρέου ήταν άνθρωπος των ρήξεων τόσο στην πολιτική όσο και στην προσωπική του ζωή. Ήταν εκ των τελευταίων σοσιαλιστών ηγετών της Ευρώπης και διέγνωσε ένα κενό πολιτικής εκπροσώπησης. Αν τα σκεφτούμε όλα αυτά σήμερα, μπορούμε να αναζητήσουμε ένα αριστερό αξιακό αφήγημα για το μέλλον. Πολλώ δε μάλλον που το βιβλίο δίνει έμφαση στην πρώτη πολιτιστική τετραετία του ΠΑΣΟΚ υπό την ευρεία έννοια».
«Δύο είναι τα χαρακτηριστικά του βιβλίου», σημείωσε από την πλευρά του ο Χρ. Βερναρδάκης: «Η σκιαγράφηση της γενικής έννοιας του πολιτισμού και η ψυχαναλυτική προσέγγιση της προσωπικότητας του Ανδρέα Παπανδρέου, από τα νεανικά του χρόνια, όταν προσχωρεί στον τροτσκισμό και γίνεται θαυμαστής του Παντελή Πουλιόπουλου. Όταν ο Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα εισηγείται έναν θεσμικό εκσυγχρονισμό που σκοντάφτει στο μετεμφυλιακό τείχος. Συγκρούεται με τις ΗΠΑ για τη δράση του και τα Ιουλιανά του 1965 γεννούν τον ώριμο Παπανδρέου. Ακολουθούν οι οικονομικές θεωρίες του Σαμίρ Αμίν, τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και η πίστη στην αρχή της αυτοοργάνωσης. Αυτό είναι το πολιτισμικό του κεφάλαιο του Παπανδρέου, η βάση για την ανάδυση του λαϊκού υποκειμένου, η ένταξη του πατριωτισμού σε μια νέα προοπτική, ο τρόπος για να απαλλαγούν οι πολίτες από το ηττημένο πολιτισμικό τους φορτίο. Ο Παπανδρέου δεν είχε κάποιο απόλυτο χάρισμα, αλλά δεν ήταν ούτε το απόλυτο κακό. 'Έκανε πολλά πολιτικά σφάλματα, αλλά προχώρησε και σε μεγαλειώδεις κινήσεις, δίνοντας στον λαό την κοινωνική του διέξοδο. Αν το βιβλίο μάς κάνει να τα συζητάμε όλα αυτά, τότε είναι ένα σημαντικό βιβλίο».
ΑΠΕ-ΜΠΕ
