Και όσο και αν αναζητήσουμε το ποιος φταίει που κανείς δεν μιλάει, όσο και αν αναρωτηθεί κάποιος τι γίνονται οι όποιες καταγγελίες, θα καταλήξουμε στο ίδιο αποτέλεσμα, που έχει να κάνει με την παθογένεια του θεσμικού συστήματος. Η “Ε” έψαξε τι γίνεται με αυτές τις ιστορίες, όπως για παράδειγμα αυτή πριν λίγα χρόνια σε χωριό του Δήμου Μεσσήνης, όπου όλοι ήξεραν αλλά κανένας δεν μιλούσε για το έφηβο κορίτσι που ο πατέρας του το βίαζε. Στην έρευνά μας λοιπόν μιλήσαμε με παράγοντες του υπουργείου Υγείας, αντιδημάρχους δήμων της Μεσσηνίας, ψυχιάτρους και στελέχη κοινωνικών υπηρεσιών των μεγάλων δήμων του νομού και διαπιστώσαμε την ανυπαρξία ενός οργανωμένου πλαισίου για τη στήριξη του παιδιού που βρίσκεται σε κίνδυνο.
ΤΑ ΚΕΝΑ
Ενα από τα... κακά είναι και το ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων είναι υποστελεχωμένες και εκτός από το Δήμο Τριφυλίας, κανένας άλλος δήμος στη Μεσσηνία δεν έχει συγκροτήσει ομάδα προστασίας ανηλίκων. Επίσης, οι προβλεπόμενες κοινωνικές υπηρεσίες των Πρωτοδικείων δεν λειτούργησαν ποτέ και φυσικά δεν στελεχώθηκαν ποτέ. Ούτε φυσικά υπάρχουν στα σχολεία κοινωνικοί λειτουργοί, ώστε να έχουν άμεση εικόνα της οικογένειας από την αρχή. Επιπλέον, έρχεται σε όλα τα παραπάνω να προστεθεί το πόσο δύσκολο έως ακατόρθωτο για κάποιες περιπτώσεις είναι να βρεθεί για έναν ανήλικο κενή θέση σε χώρο φιλοξενίας.
ΥΠΟΨΙΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ
Ας αρχίσουμε όμως από τα βασικά και τι γίνεται όταν υπάρχει η υποψία ενός περιστατικού, είτε προέρχεται από το περιβάλλον του παιδιού, είτε από το σχολείο του. Συχνά, άλλωστε, όπως μαρτυρούν έμπειροι κοινωνικοί λειτουργοί, το στενό περιβάλλον είναι συνένοχο. Κάποιες φορές και το σχολείο, κυρίως από το φόβο να... μην μπλέξει κανείς. Ωστόσο υπάρχουν και κάποιοι τολμηροί που θα το καταγγείλουν. Ειδικά σε ό,τι αφορά το σχολικό περιβάλλον, αυτό που δεν είναι και τόσο γνωστό είναι ότι ο νόμος προβλέπει ξεκάθαρα πως ένας εκπαιδευτικός έχει την υποχρέωση να ονομάσει οτιδήποτε βλέπει σε επίπεδο κακοποίησης, είτε στην Αστυνομία, είτε στην Εισαγγελία. Αν ωστόσο είναι μεγάλοι οι φόβοι και οι ανησυχίες κάποιου, υπάρχουν και οι ανώνυμες καταγγελίες στις τηλεφωνικές γραμμές του “Χαμόγελου του Παιδιού” και του ΕΚΚΑ-Εθνικού Κέντρου Αλληλεγγύης. Από εκεί και πέρα οι γραμμές αυτές αναλαμβάνουν να ονομάσουν στον εισαγγελέα αντί για τον καταγγέλλοντα το τι συμβαίνει. Γιατί οι νόμοι υπάρχουν και θα υποχρεώσουν να βρεθούν και οι λύσεις.
ΣΤΟΝ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ
Ενα επόμενο στάδιο είναι λοιπόν αυτό του εισαγγελέα, ο οποίος συνήθως θα στείλει την κοινωνική υπηρεσία για μια κοινωνική έρευνα, που θα καταλήγει σε κάποιες προτάσεις. Και επειδή μετά από μια καταγγελία δεν είναι απαραίτητο ότι θα απομακρυνθεί το παιδί από το οικογενειακό περιβάλλον, στο πόρισμά της η κοινωνική υπηρεσία μπορεί να προτείνει την παρακολούθηση της οικογένειας από μεριάς Πρόνοιας –άλλωστε όπως κοινωνικοί λειτουργοί επανειλημμένα επισημαίνουν “η χειρότερη οικογένεια είναι καλύτερη και από το καλύτερο ίδρυμα”. Βέβαια καλό είναι να επισημάνει κανείς πως η παραμονή του παιδιού στο οικογενειακό περιβάλλον δεν αφορά σε καμία περίπτωση περιπτώσεις ασέλγειας ή κακοποίησης που έχουν χτυπήσει κόκκινο. Δεν πρέπει όμως από την άλλη να παραβλέπουμε ότι ένα παιδί μπορεί να υποστεί μεγαλύτερη ζημιά αν απομακρυνθεί από την οικογένειά του, από το να μείνει σε αυτήν και να γίνει συμβουλευτική παρέμβαση μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα παίρνει την εποπτεία η Πρόνοια.
ΚΑΙ ΟΤΑΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ;
Οταν όμως διαπιστωθεί ότι χρειάζεται η απομάκρυνση από την οικογένεια, ξεκινούν και τα δύσκολα, γιατί, απλά, δεν έχουμε ιδρύματα. Σε αυτό το κομμάτι υπάρχει ένα σοβαρό κενό, μας λένε, γιατί είναι πολλά τα παιδιά και δεν υπάρχουν οι χώροι που να προσομοιάζουν σε οικογενειακές δομές. Στην περίπτωση λοιπόν αυτή, μοιάζει ως κάτι αισιόδοξο ο θεσμός της αναδοχής, που ψηφίστηκε πρόσφατα –αλλά και εκεί εκκρεμούν προς ρύθμιση διάφορες παράμετροι, όπως η επιδοματική πολιτική για την οικονομική στήριξη της ανάδοχης οικογένειας. Επίσης, χρειάζεται να γίνει ένα μητρώο, μια λίστα υποψηφίων, που όμως δεν υπάρχει όπως θα έπρεπε κανονικά, στην έδρα κάθε περιφερειακής κοινωνικής υπηρεσίας. Ζητώντας απαντήσεις για το πώς θα προκύψει η δεξαμενή των γονέων που απαιτεί η διαδικασία και ποια η εγρήγορση των φορέων, απευθυνθήκαμε στο υπουργείο Υγείας και το ΕΚΚΑ, που έχει την εποπτεία στη φάση επιλογής.
ΣΕ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΕΓΚΥΚΛΙΟΥ
Το ΕΚΚΑ-Εθνικό Κέντρο Αλληλεγγύης, ως υπηρεσία περιμένει την ερμηνευτική εγκύκλιο για το μεταβατικό στάδιο. Υπάρχουν όμως και άλλες παράμετροι, όπως η εκπαίδευση των επαγγελματιών ώστε να ισχύουν τα ίδια ακριβώς πρωτόκολλα για την αξιολόγηση της καταλληλότητας των υποψηφίων ανάδοχων γονέων. Εν τω μεταξύ η αναδοχή δεν είναι κάτι που προέκυψε με το νέο νόμο, υπήρχε και πριν, αλλά ως χώρα δεν εφαρμόσαμε ποτέ το θεσμό της αναδοχής, εκτός από μια προσπάθεια που έγινε πριν 3-4 χρόνια από την Περιφέρεια Αττικής, που και εκεί σκόνταψε στην ερμηνευτική εγκύκλιο. Επίσης, ποτέ καμία Περιφέρεια δεν μπήκε στη διαδικασία να δεσμεύσει κονδύλι για την επιδοματική φροντίδα των παιδιών, και φυσικά μεταξύ αυτών ούτε και η Περιφέρεια Πελοποννήσου. Αυτονόητη είναι φυσικά και η απάντηση για το αν υπάρχει ένα μητρώο υποψηφίων στη Μεσσηνία, όταν οι ελάχιστες λίστες υποψήφιων ανάδοχων γονέων που υπάρχουν στις κοινωνικές υπηρεσίες των Περιφερειακών Ενοτήτων αφορούν αποκλειστικά στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη και το Ηράκλειο.
Επιπρόσθετα δεν έχει φτιαχτεί ούτε η ηλεκτρονική πλατφόρμα για το ηλεκτρονικό αρχείο, κι ούτε έχουν βγει οι υπουργικές αποφάσεις για την εκπαίδευση των επαγγελματιών ή τη συγκρότηση ενός εθνικού μητρώου. Η υπηρεσία δεν γνωρίζει καν τον τρόπο, που θα συμπληρώνονται τα έντυπα και ποια στοιχεία θα τηρούνται, καθώς οι φόρμες δεν ορίζουν σαφώς τα στοιχεία των υποψήφιων αναδόχων.
ΟΜΑΔΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ
Είναι σημαντικό ότι με νόμο έχουν προβλεφθεί ομάδες προστασίας ανηλίκων σε κάθε δήμο, για να δέχονται τις καταγγελίες πολιτών, ώστε να τις διαβιβάζουν. Εκτός, λοιπόν, από το Δήμο Τριφυλίας όπου λειτουργεί 10 χρόνια, κανένας άλλος μεγάλος δήμος στο νομό δεν έχει συγκροτήσει μια τέτοια ομάδα. Στο Δήμο Μεσσήνης δεν έγινε ποτέ. Στο Δήμο Πύλου- Νέστορος, παρά τις προσπάθειες που ξεκίνησαν από την κοινωνική υπηρεσία, δεν συγκροτήθηκε. Ο Δήμος Καλαμάτας επίσης δεν έχει ομάδα προστασίας ανηλίκων.
Στην Τριφυλία αντίθετα η ομάδα έχει συγκροτηθεί χρόνια τώρα και έχει δεχτεί κάποιες καταγγελίες, οι οποίες μεταβιβάζονται στον εισαγγελέα και ανάλογα αυτός κρίνει. Ομως και εδώ μιλάμε για μια υποστελεχωμένη κοινωνική υπηρεσία, που απασχολεί μια κοινωνική λειτουργό και μια κοινωνιολόγο, χάρη στις οποίες λειτουργεί και η εν λόγω ομάδα. Ετσι, εκτός από την καταγγελία που θα τους προωθήσουν ως αρμόδια υπηρεσία, όταν υπάρχει μια πληροφορία από συγγενικά πρόσωπα ή τη γειτονιά, ή αν οι ίδιες αντιληφθούν κάτι, το γνωστοποιούν στον εισαγγελέα και όπου χρειαστεί ζητείται η συνδρομή της Αστυνομίας.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΤΟΜΑ
Η ίδια εικόνα υποστελέχωσης στην κοινωνική υπηρεσία του Δήμου Τριφυλίας υπάρχει και στο Δήμο Μεσσήνης, όπου υπηρετούν δύο κοινωνικοί λειτουργοί του “Βοήθεια στο Σπίτι”. Ο,τι λοιπόν αφορά σε παιδιά αναζητούνται λύσεις μέσα από την πολύτιμη συνεργασία της “Κιβωτού του Κόσμου” και του “Χαμόγελου του Παιδιού”. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι έχουν αναζητηθεί τρόποι για να προσληφθούν περισσότεροι κοινωνικοί επιστήμονες, όμως το μόνο περιθώριο που έχουν είναι η πρόσληψη με 8μηνη σύμβαση.
Στο Δήμο Καλαμάτας επίσης υπηρετούν δύο κοινωνικοί λειτουργοί, που θα πρέπει να ασχοληθούν με όλα τα θέματα και για όλα τα θέματα κοινωνικής φύσης που απασχολούν το δήμο, συν το γραφειοκρατικό κομμάτι. Μια ανάσα αναμένεται ότι θα είναι οι δύο επιπλέον κοινωνικοί λειτουργοί του Κέντρου Κοινότητας.
Μια από τις δραστήριες αλλά με ελλιπές προσωπικό, που και αυτό υπάγεται στο “Βοήθεια στο Σπίτι”, είναι η κοινωνική υπηρεσία της Πύλου. Μια κοινωνική λειτουργός και μια ανθρωπολόγος καλούνται για τις επιτόπιες έρευνες, τις κοινωνικές έρευνες και τα περιστατικά με ανήλικους, τους οποίους θα συνοδεύσουν εφόσον χρειαστεί σε παιδοψυχιάτρους. Η εν λόγω υπηρεσία πάντως άσκησε έντονες πιέσεις για τη συγκρότηση ομάδας προστασίας ανηλίκων, αλλά η πρόταση δεν πέρασε ποτέ.
