Ρεπορτάζ: Νικολέττα Κολυβάρη

Με το έργο της ψηφιακής ανάδειξης της Πυλίας υλοποιήθηκε η ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση κινητών μνημείων της περιοχής. Επιπλέον, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια αναστηλώθηκαν προσφέροντας τη δική τους μαρτυρία για τη διαχρονική πολιτισμική δημιουργία στο νομό.

Το έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων, αλλά και τους στρατηγικούς στόχους για το τρέχον έτος αναδεικνύει μιλώντας στην "Ε" η δρ. Ευαγγελία Μηλίτση-Κεχαγιά αρχαιολόγος - προϊσταμένη της ΕΦΑ Μεσσηνίας. Ειδικότερα αναφέρεται στην εργώδη προσπάθεια για τη διάσωση και προστασία των μνημείων του Νομού Μεσσηνίας μεταξύ των ετών 2011-2015, οπότε υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013 "ένα εκτενέστατο έργο στον τομέα της προστασίας-ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς του νομού, το οποίο συμπεριέλαβε 23 μεγάλα έργα αποκατάστασης, συντήρησης και ανάδειξης σε ισάριθμα μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους της Μεσσηνίας, συνολικού προϋπολογισμού 28.629.120 ευρώ".

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Ειδικότερα από την κ. Μηλίτση αναφέρονται οι επεμβάσεις στερέωσης και αποκατάστασης μνημείων, καθώς και συντήρησης του ζωγραφικού τους διακόσμου, στο μοναστηριακό συγκρότημα του Ανδρομονάστηρου, στη Νέα Μονή Βουλκάνου, τη Μονή Βελανιδιάς, την Αγία Σοφία Λαγκάδας, τη Ζωοδόχο Πηγή Σαμαρίνας, την Ανάληψη Φιλιατρών, τον Αγιο Νικόλαο Καμπιναρίου Πλάτσας, τον Αγιο Νικόλαο Μεσόρουγας Αλαγονίας, τη Μεταμόρφωση Σωτήρος Χριστιάνων και τη Μεταμόρφωση Σωτήρος Νιόκαστρου. Επίσης οι μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις σε κάστρα, οχυρά συγκροτήματα και κτήρια του μεσσηνιακού πεδίου, όπως η αποκατάσταση μεγάλου τμήματος του Κάστρου Ανδρούσας, η στερέωση των βραχωδών πρανών και τμημάτων της οχύρωσης του Κάστρου Κορώνης, η αποκατάσταση του ΝΑ πύργου και του δυτικού επιθαλάσσιου τείχους στο Κάστρο Μεθώνης, καθώς και η αποκατάσταση του Αγίου Σπυρίδωνος, του πολεμόπυργου και του ελαιοτριβείου του οχυρού συγκροτήματος των Τρουπάκηδων-Μούρτζινων Καρδαμύλης, του πύργου του Δουράκη Καστάνιας και του Καποδιστριακού Σχολείου Μεθώνης.

Οι προαναφερθείσες εργασίες πραγματοποιήθηκαν, κατά κύριο λόγο, με τη μέθοδο της αυτεπιστασίας από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας ή από εργολάβους με ειδική τεχνογνωσία υπό την επίβλεψη των αρμόδιων Διευθύνσεων του υπουργείου Πολιτισμού.

ΚΑΙ ΜΕ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΧΟΡΗΓΙΕΣ

Εκτός από τα παραπάνω έργα, δεκάδες άλλα μνημεία –κυρίως ναοί βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων– επισκευάστηκαν, στερεώθηκαν και συντηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια υπό την επίβλεψη του επιστημονικού προσωπικού της ΕΦΑ Μεσσηνίας, σε συνεργασία με φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, εκκλησιαστικά συμβούλια και πολιτιστικούς συλλόγους, κυρίως μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων αλλά και με ιδιωτικές χορηγίες.

Η προϊσταμένη της ΕΦΑ αναφέρεται ενδεικτικά στις περιπτώσεις της Αγίας Σοφίας στη Γούρνιτσα, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Νομιτσί, του νεότερου καθολικού των Αγίων Θεοδώρων Πραστείου, του Αγίου Ιωάννη Πλάτσας, της Μονής Καβελάρη Λαγκάδας, του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου Μηλέας, της Παναγίτσας στα Ξανθιάνικα Μηλέας, του Προφήτη Ηλία στο Καρυοβούνι (Αράχοβα), του Αγίου Νικολάου στο Λεπτίνι Εξωχωρίου, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Χώρα Εξωχωρίου, του Αγίου Νικολάου και της Υπαπαντής Νεοχωρίου, των Αγίων Αναργύρων στο Νομιτσί, του Αγίου Ιωάννη Ριγανά Αρχαίας Μεσσήνης, της Αγίας Παρασκευής Τρικόρφου, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Μικρομάνη, των Εισοδίων της Θεοτόκου στα Καστέλια Νέας Κορώνης, της Ευαγγελίστριας στα Βουνάρια, του Αγίου Δημητρίου στις Τούρλες Καλαμάτας και σε 4 μεταβυζαντινά μνημεία της περιοχής των Δολών (Αγιος Γεώργιος, Αγιος Βασίλειος και Αγιοι Τεσσαράκοντα στη Μεγάλη Μαντίνεια και Παναγίτσα στους Ανω Δολούς). Ειδικής μνείας -λέει η ίδια- χρήζουν οι επεμβάσεις στον Αγιο Νικόλαο «στης Μαρούλαινας» Καστάνιας, στον Αγιο Πέτρο στο ίδιο χωριό και στο πυργόσχημο κωδωνοστάσιο της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Χώρα Εξωχωρίου, που πραγματοποιήθηκαν χάρη στη χορηγία των Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου. Η αποκατάσταση στον ναό του Αγίου Πέτρου τιμήθηκε μάλιστα με το Ευρωπαϊκό Βραβείο για την Πολιτιστική Κληρονομιά 2016 της Europa Nostra. Πολύ σημαντικό έργο συνολικής αποκατάστασης υλοποιήθηκε μεταξύ των ετών 2016-2018, με χορηγία των ίδιων χορηγών, στον τρουλλαίο σταυρεπίστεγο ναό του 12ου αιώνα του Αϊ-Στράτηγου Καστάνιας, που βρισκόταν σε ετοιμόρροπη κατάσταση. Στο Νιόκαστρο Πύλου αντικαταστάθηκε η φθαρμένη ξύλινη ράμπα στην Ακρόπολη του Κάστρου, με χορηγία της ΤΕΜΕΣ Α.Ε., ενώ στο Κάστρο Μεθώνης αντικαταστάθηκε η κατεστραμμένη περίφραξη του δυτικού επιθαλάσσιου τείχους του κάστρου, με νέα από ανοξείδωτο υλικό, με χορηγία του Ιδρύματος Κάρμεν και Καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. 

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟ 2018

Κατά τη διάρκεια του 2018 συνεχίστηκαν από την ΕΦΑ Μεσσηνίας τα υποέργα αρχαιολογικών εργασιών για την κατασκευή των συγχρηματοδοτούμενων επαρχιακών αυτοκινητόδρομων Ριζόμυλος-Πεταλίδι-Κορώνη και Σουληνάρι-Κρεμμύδια-Κορυφάσιο, στο πλαίσιο των οποίων έχουν αποκαλυφθεί τμήματα δημοσίων κτηρίων και ταφικών περιβόλων της Αρχαίας Κορώνης στο Πεταλίδι και τμήμα μεσοελλαδικού οικισμού στο Σουληνάρι.

Η ΕΦΑ Μεσσηνίας κατά τα έτη 2016-2018 απορρόφησε πιστώσεις του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) της Περιφέρειας Πελοποννήσου (έργα αποκατάστασης πυρόπληκτων αρχαιολογικών χώρων) στην Αρχαία Θουρία και στους αρχαιολογικούς χώρους της Ακρόπολης του Ελληνικού, της οικίας Δεσύλλα και της Ακρόπολης της Μάλθης συνολικού ύψους 115.000 ευρώ. Κατά το περσινό έτος η ΕΦΑ Μεσσηνίας, με χρηματοδότηση από το ΠΔΕ υλοποίησε: 1) Το έργο της προστασίας και ανάδειξης αρχαιολογικού χώρου Αρχαίας Μεσσήνης, συνολικού προϋπολογισμού 450.000 ευρώ, στο πλαίσιο του οποίου προβλέπεται και το υποέργο της «Προμήθειας και τοποθέτησης στεγάστρου στη ΒΑ γωνία του Αρχαίου Γυμνασίου (έργο συνεχιζόμενο και το 2019)». 2) Το έργο της ανάδειξης της κεντρικής εισόδου του Κάστρου Καλαμάτας, συνολικού προϋπολογισμού 150.000 ευρώ (έργο συνεχιζόμενο και το 2019). 3) Το έργο της αποκατάστασης του Νιόκαστρου Πύλου από τις ζημιές που προκλήθηκαν κατά την πυρκαγιά πέρυσι τον Ιούνιο, προϋπολογισμού 25.000 ευρώ. 4) Εργα στερέωσης-αποκατάστασης στη Μονή Λυκάκη Βηρού, στο Κάστρο Μίλα, στη Μεταμόρφωση Σωτήρος Κάστρου Μεθώνης, στον πύργο της πύλης του Λιμανιού του Κάστρου Μεθώνης, προϋπολογισμού 125.000 ευρώ. 5) Εργασίες συντήρησης σε βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία (Αγία Παρασκευή Πλάτσας, Μονή Λυκάκη), προϋπολογισμού 30.000 ευρώ. 6) Εργασίες σχεδιαστικής αποτύπωσης και φωτογράφισης στο ναό του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου και Αγίου Νικολάου Σταυροπηγίου, στο ναό του Αγίου Δημητρίου Πλάτσας και στο ναό του Αγίου Νικολάου Μαυρίνιτσας, προϋπολογισμού 15.000 ευρώ. 7) Το έργο της ψηφιακής αποτύπωσης του ναού του Αγίου Πέτρου Καστάνιας, προϋπολογισμού 10.000 ευρώ.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ

Επιπλέον κατά τη διάρκεια του 2018 ολοκληρώθηκαν ή βρίσκονται σε εξέλιξη από το τακτικό προσωπικό της Εφορείας εργασίες συστηματικής ανασκαφικής έρευνας στο θολωτό τάφο 2 στο Ψάρι, εργασίες συνολικής ή τμηματικής αποκατάστασης και συντήρησης τοιχογραφιών στο καθολικό της Μονής Σιδηρόπορτας στο Καρβέλι Ταϋγέτου, στον Αγιο Βασίλειο Πελεκανάδας, τον Αγιο Νικόλαο Ζερμπισίων, τον Αγιο Δημήτριο στις Τούρλες Καλαμάτας, τους Αγίους Τεσσαράκοντα Μεγάλης Μαντίνειας, τον Αϊ-Στράτηγου Νομιτσίου καθώς και στο Κάστρο Καλαμάτας.

Στον μεγάλων διαστάσεων μονόχωρο κοιμητηριακό ναό της Κορώνης, τον Αγιο Χαράλαμπο στο Κάστρο Κορώνης, που κτίστηκε το 1689 ως εκκλησία του καθολικού δόγματος αφιερωμένη στον Αγιο Ρόκκο και καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά το Δεκέμβριο του 2012, βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες αποκατάστασης της στέγης και των τοιχοποιιών του, υπό την επίβλεψη του προσωπικού της ΕΦΑ Μεσσηνίας, χάρη στη μέριμνα του Δικτύου Φίλων Κάστρου Κορώνης. Η χρηματοδότηση του έργου εξασφαλίστηκε με χορηγία του Φιλάρετου Καλτσίδη. Εργασίες σε εξέλιξη υλοποιούνται και στο ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Λαγκάδας, σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό του τέλους του 14ου αι. Το μνημείο αντιμετώπιζε σοβαρά δομοστατικά προβλήματα και οι εργασίες πραγματοποιούνται με χορηγία του Θανάση και της Μαρίνας Μαρτίνου. 

Παράλληλα στα εργαστήρια συντήρησης της Εφορείας συντηρήθηκαν ευρήματα από τις ανασκαφές, εικόνες, τέμπλα κ.ά.

ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Μεγάλο βάρος δίνεται, όπως λέει η δρ. Ευαγγελία Μηλίτση, και στην εκπόνηση μελετών ανάδειξης και αποκατάστασης μνημείων και αρχαιολογικών χώρων, προκειμένου να υλοποιηθούν οι αντίστοιχες επεμβάσεις. Παράλληλα το επιστημονικό προσωπικό συντάσσει τεχνικές εκθέσεις άμεσων στερεωτικών εργασιών για πλήθος μνημείων που παρουσιάζουν σοβαρά στατικά προβλήματα ή κίνδυνο κατάρρευσης.

Σε τελικό στάδιο βρίσκεται η εκπόνηση της μελέτης για την επισκευή και τον εκσυγχρονισμό του Μουσείου Χώρας, μέσω προγραμματικής σύμβασης με τον Δήμο Πύλου-Νέστορος και την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Επιπρόσθετα, στο στάδιο της επεξεργασίας πρότασης χορηγίας από πολίτη βρίσκεται η προσθήκη νέας αίθουσας στο εν λόγω μουσείο.

Σε τελικό στάδιο βρίσκεται επίσης η εκπόνηση των μελετών αποκατάστασης του ναού του Ταξιάρχη Πολίχνης (Κάστρο Αρχαγγέλων) και του καθολικού της Μονής Ελληνικών στη Θουρία μέσα από αντίστοιχες προγραμματικές συμβάσεις του ΥΠΠΟΑ με την Περιφέρεια Πελοποννήσου.

Επίσης, κατά το έτος 2018 τοποθετήθηκαν ενημερωτικές πινακίδες και λάβαρα προβολής σε σειρά σημαντικών μνημείων, στα οποία εκτελέστηκαν εργασίες αποκατάστασης, ενώ εκδόθηκαν ή επανεκτυπώθηκαν ενημερωτικά φυλλάδια για τους επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους του νομού. Σε τελικό στάδιο βρίσκεται η δημιουργία της ιστοσελίδας της ΕΦΑ Μεσσηνίας (www.efames.gr), που έχει ήδη αναρτηθεί και χαρακτηρίζεται για τον σύγχρονο και καινοτόμο σχεδιασμό της.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ

Επιπλέον κατά το 2018 υλοποιήθηκαν τακτικά και έκτακτα εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους (ξεχωρίζει η συμμετοχή της Εφορείας ως επιστημονικού εταίρου στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Erasmus+ «Archaeoschool for the Future. A Sustainability Approach»), ενώ η Εφορεία συμμετείχε και σε όλους τους πανελλήνιους και διεθνείς εορτασμούς (Διεθνής Ημέρα Μουσείων, Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Εορτασμός Πανσελήνου Αυγούστου κ.λπ.). Παράλληλα η ΕΦΑ Μεσσηνίας συνδιοργάνωσε δύο σημαντικές περιοδικές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης: α) Την έκθεση εικαστικής κεραμικής της Βούλας Γουνελά στο Οχυρό Συγκρότημα Τρουπάκηδων Καρδαμύλης και το ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Νιόκαστρου Πύλου και β) την ομαδική έκθεση εικαστικών με τίτλο «Οχυρό» στο Οχυρό Συγκρότημα Τρουπάκηδων Καρδαμύλης. Επίσης συνδιοργάνωσε μαζί με το Σωματείο Τέχνης Ναρτούρα το Φεστιβάλ του Κάστρου Λεύκτρου (Μποφώρ) της Στούπας και με την ΚοινΣΕΠ a+a teleia kalamata την έκθεση φωτογραφίας «Αθέατη Μνήμη» με σημαντικά ευρήματα από τις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας. Επιπλέον συμμετείχε με αρκετά εκθέματα στην περιοδική έκθεση «Ο μυθικός κόσμος του Αγαμέμνονα» που εγκαινιάστηκε πέρυσι τον Δεκέμβριο στην Καρλσρούη.

ΟΙ 14 ΝΕΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Τον Ιανουάριο συμπληρώθηκαν και υποβλήθηκαν τεχνικά δελτία για 4 έργα προς ένταξη στο ΕΣΠΑ 2014-2020. Πρόκειται για τα εξής: 1) Συντήρηση του κεντρικού κτηρίου του Ανακτόρου του Νέστορος. 2) Αποκατάσταση και ανάδειξη Κάστρου Μίλα. 3) Αποκατάσταση καθολικού Μονής Παναγίας Γριβιτσιανής στη Φαλάνθη Κορώνης. 4) Αποκατάσταση ΒΔ πύργου Κάστρου Ανδρούσας.

Επίσης για το τρέχον έτος προγραμματίζεται η υλοποίηση των παρακάτω στρατηγικών και επιχειρησιακών στόχων: 1) Η ολοκλήρωση των δύο συνεχιζόμενων έργων ΠΔΕ (Προστασία και ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου Αρχαίας Μεσσήνης, ανάδειξη κεντρικής εισόδου του Κάστρου Καλαμάτας). 2) Η έναρξη υλοποίησης των πιο πάνω αναφερόμενων 4 έργων μετά την ένταξή τους στο Ε.Π. Πελοπόννησος (ΕΣΠΑ 2014-2020). 3) Η ολοκλήρωση των συνεχιζόμενων εργασιών αποκατάστασης στο καθολικό της Μονής Σιδηρόπορτας Καρβελίου Ταϋγέτου, στον Αγιο Βασίλειο Πελεκανάδας, τον Αγιο Χαράλαμπο Κάστρου Κορώνης και στη Μεταμόρφωση Σωτήρος Λαγκάδας. 4) Η ολοκλήρωση της ανασκαφής του θολωτού τάφου 2 στο Ψάρι. 5) Η συντήρηση ευρημάτων, τοιχογραφιών, εικόνων και τέμπλων. 6) Η ολοκλήρωση της μελέτης επισκευής του Μουσείου Χώρας και η εκπόνηση μελέτης αίθουσας προσθήκης για το ίδιο μουσείο. 7) Η ολοκλήρωση των μελετών αποκατάστασης του ναού του Ταξιάρχη Πολίχνης (Κάστρο Αρχαγγέλων) και του καθολικού της Μονής Ελληνικών στη Θουρία. 8) Η ολοκλήρωση των μελετών για μνημεία του νομού από το επιστημονικό προσωπικό της ΕΦΑ. 9) Η υλοποίηση επειγουσών στερεωτικών επεμβάσεων σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους του νομού (θολωτοί τάφοι, νεκροταφείο Ελληνικών, Εισόδια Θεοτόκου Αρτεμισίας, Αϊ-Νικολάκης Καστάνιας κ.λπ.). 10) Η αναδιοργάνωση των αποθηκών του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας με νέα συστήματα αποθήκευσης. 11) Η συντήρηση των υποδομών και των αποκατεστημένων μνημείων. 12) Η διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων σε μνημεία ή μουσεία του νομού. 13) Η διεξαγωγή των τακτικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Εφορείας. 14) Η εγκατάσταση ή ανανέωση ενημερωτικών πινακίδων και πινακίδων κατεύθυνσης, η έκδοση ενημερωτικών φυλλαδίων και η ολοκλήρωση της ιστοσελίδας της ΕΦΑ.

*Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το ρεπορτάζ είναι πνευματική ιδιοκτησία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και παραχωρήθηκαν από το αρχείο της