«Της έβγαλε μαχαίρι, ο σύζυγος ήταν χρήστης ναρκωτικών και την σκότωσε»: Οι διάλογοι είναι αυθεντικοί και είναι η... καθημερινότητα των γυναικών στους καταυλισμούς Ρομά, όπως την μεταφέρουν κοινωνικές λειτουργοί και ανθρωπολόγοι.
Μία Ρομά είναι γυναίκα ενός κατώτερου θεού. Η "γύφτισσα" που θα μας κλέψει. Αυτή, που στην εφημερίδα θα περάσουμε στα γρήγορα ότι αγνοείτο από το Δεκέμβριο 2013 και το μόνο που βρέθηκε δικό της ήταν μια χούφτα κόκαλα πριν ενάμιση μήνα σε ένα νταμάρι στα Λέικα. Η εξαφάνισή της δεν έγινε εκπομπή στην τηλεόραση κι ούτε ενεργοποιήθηκε κανένα Silver Alert... Στα ψιλά περνάει και η είδηση για την τσιγγάνα που βρήκαν πνιγμένη στην Μπούκα μόνο με το εσώρουχό της στην ακροθαλασσιά.
Κι όμως, είναι κι αυτές μάνες. Αν τις κόψεις με ξυράφι θα βγάλουν αίμα, σαν το δικό μας. Αν τις χτυπήσεις θα πονέσουν, όπως κι εμείς. Πεινούν, διψούν και θέλουν να ζήσουν χωρίς δράματα... Η κοινωνική ανθρωπολόγος Αντωνία Σκόκου, η ψυχολόγος Δήμητρα - Ελένη Δούρου και η κοινωνική λειτουργός Δέσποινα Παπανδρέου μιλούν στην "Ε" για τις γυναίκες Ρομά "τα σιωπηλά θύματα διαχρονικά ακραίων συμπεριφορών, βίαιων ενεργειών και ρατσιστικών προκαταλήψεων".
"ΠΕΤΑΜΕΝΕΣ" ΣΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ
Η Αντωνία Σκόκου έχει ζήσει μέσα σε έναν τσιγγάνικο καταυλισμό κάνοντας επιτόπια έρευνα. Μιλώντας στην "Ε" από τα πρώτα που επισημαίνει είναι "η κοινωνικοοικονομική περιθωριοποίηση αυτών των γυναικών, που τελικά οδηγεί στον αποκλεισμό τους από πλήθος κοινωνικών δραστηριοτήτων". Το πιο πιθανό μάλιστα στην πορεία της ζωής τους "είναι να γίνουν θύματα ενδοοικογενειακής βίας από τους άνδρες". Και σίγουρα δεν είναι από τις γυναίκες που "έχουν ακόμα επιτύχει να διασφαλίσουν την πλήρη και αποτελεσματική ισότητα όπως και την ισότιμη ένταξή τους στις κοινωνίες της Ευρώπης με πλήρη σεβασμό της αξιοπρέπειάς τους". Αντιμετωπίζουν οξύτατο πρόβλημα αποκλεισμού ακόμα και "από την υγειονομική περίθαλψη και πολλές φορές η μόνη πρόσβαση που έχουν είναι σε περίπτωση εξαιρετικά επείγουσας ανάγκης ή /και τοκετού". Σε ό,τι δε αφορά το προσδόκιμο επιβίωσης των γυναικών Ρομά "σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές είναι μικρότερο από των υπόλοιπων γυναικών".
ΑΓΡΑΜΜΑΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΕΠΑΓΓΕΛΤΕΣ
Το χάσμα στο μορφωτικό επίπεδο μεταξύ των γυναικών Ρομά και των υπολοίπων γυναικών "είναι απαράδεκτα μεγάλο", επισημαίνει η κοινωνική ανθρωπολόγος. Πολλά κορίτσια Ρομά δεν ολοκληρώνουν τη φοίτησή τους στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Λαμβάνοντας δε υπόψη "το φυλετικό διαχωρισμό στα σχολεία και των προκαταλήψεων των δασκάλων και της διοίκησης, οι γονείς Ρομά έχουν χαμηλές προσδοκίες ιδίως από τις κόρες τους". Αυτό όμως έχει και αντίκτυπο στο να βρουν μια δουλειά και "το ποσοστό ανεργίας των ενήλικων γυναικών Ρομά είναι σε πολλές περιοχές πολλαπλάσιο του ποσοστού του υπόλοιπου ενήλικου γυναικείου πληθυσμού". Αρα, "είναι οικονομικά εξαρτημένες από το σύζυγο. Αμα δεν έχουν σύζυγο; Θα πρέπει άμεσα να βρουν... Αν δεν βρουν; Θα πρέπει άμεσα να ακολουθηθεί η πρακτική του προξενιού. Ενα έξοδο λιγότερο για την πατρική οικογένεια", διαπιστώνει η Αντ. Σκόκου.
ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΠΑΝΤΡΕΥΟΝΤΑΙ, ΓΕΝΝΑΝΕ, ΥΠΟΜΕΝΟΥΝ ΤΗ ΒΙΑ
Οι βαθιά εδραιωμένες στερεοτυπικές ιδέες στην κοινωνία των Ρομά σε συνδυασμό με την έλλειψη μόρφωσης έχουν συμπαρασύρει τις γυναίκες σε έναν τρόπο ζωής που είναι φαύλος κύκλος. "Παντρεύονται σε μικρές ηλικίες και τεκνοποιούν από την εφηβεία τους, προσκολλούμενες σε συζύγους-αφέντες και μην μπορώντας να έχουν τον έλεγχο της ζωής τους υπομένουν βιαιοπραγίες και κακοποιήσεις παντός είδους", επισημαίνει η κ. Σκόκου.
Οσο για την πιθανότητα να αναζητήσουν βοήθεια, "οι κακοποιημένες γυναίκες Ρομά δυσκολεύονται να δεσμευτούν στη διαδικασία της συμβουλευτικής και της αποκατάστασης, με συνέπεια να εμμένουν στην κακοποιητική σχέση", παρατηρεί σχετικά η ίδια. Επίσης, "το ότι ζουν σε στενά δεμένες κοινότητες, είναι κάτι που τις δυσκολεύει ακόμα περισσότερο να ζητήσουν βοήθεια σχετικά με την κακοποίηση που υφίστανται".
Και παρόλο που σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν γίνει κάποια βήματα προς τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των γυναικών Ρομά, η ίδια διαπιστώνει ότι είναι "γραφειοκρατικά βήματα", ενώ "η καθημερινότητά τους ελάχιστα βελτιώθηκε".
ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ
Η Αντωνία Σκόκου διαπιστώνει επίσης ότι αυξάνονται συνεχώς τα φαινόμενα αυτοκτονιών. Οπως αυτοκτονία φαίνεται να ήταν και ο πνιγμός της γυναίκας στην Μπούκα. "Πού να πάνε να μιλήσουν; Τι να πουν; Και άμα περιγράψουν όσα βιώνουν, πώς θα ζήσουν μετά; Θα κινδυνεύσουν;". Αυτά και άλλα ερωτήματα η ίδια πιστεύει ότι θα επιλυθούν μόνο "εάν προσεγγίσουμε εμείς τις γυναίκες αυτές". Κατά την άποψή της, το κύριο είναι να νιώσουν ότι δεν είναι μόνες, "να μας γνωρίσουν και να τις γνωρίσουμε, να ανταλλάξουμε πληροφορίες, να νιώσουν ότι είμαστε σύμμαχοί τους στη ζωή", λέει.
ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΤΟ ΤΣΑΝΤΙΡΙ
Κάτι το οποίο προϋποθέτει "οι εκάστοτε προνοιακές δομές να βγουν από το γραφείο, να ανοιχθούν προς τις γυναίκες Ρομά με προγράμματα ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης, δίνοντας δυναμικά το “παρών” σε μια μειονότητα που έχει ίσα δικαιώματα στη ζωή, αλλά τα αγνοεί", προσθέτει. Και τα αγνοεί "γιατί δεν ξέρει να διαβάζει. Κι αν ξέρει να διαβάζει, δεν ξέρει αν θα εισακουσθεί. Μια μειονότητα καθόλα αδύναμη να υπερασπιστεί τα αυτονόητα, που θέλει να μιλήσει, αλλά έχει μόνο το Θεό…". Επιπρόσθετα, "πρέπει να υπάρξει συνεργασία των προνοιακών δομών με εθελοντικά δίκτυα, που έχουν την διάθεση να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση", παρατηρεί, ενώ μοιράζεται μαζί μας ένα από τα αποφθέγματα του Αμερικανοαρμένιου συγγραφέα William Saroyan: «Να θυμάσαι πως κάθε άνθρωπος είναι μια παραλλαγή του εαυτού σου». "Θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς στη θέση τους… Θα θέλαμε; Εσύ θα ήθελες;", ερωτά καταλήγοντας η Αντωνία Σκόκου.
ΤΑ ΠΑΤΡΟΠΑΡΑΔΟΤΑ ΕΘΙΜΑ
Η Δήμητρα-Ελένη Δούρου στην προσπάθεια να προσεγγίσει τι ενδέχεται να συμβαίνει στην ψυχή μιας γυναίκας Ρομά ξεκινά με τη διαπίστωση ότι πρόκειται για γυναίκες οι οποίες βιώνουν στην καθημερινότητά τους "κακοποίηση τόσο από τον υποβόσκοντα πολιτισμό που «ενσωματώθηκαν», όσο κι από τον ευρύτερο πληθυσμό στον οποίο μεγάλωσαν και μεγαλώνουν".
Λόγω δε των πατροπαράδοτων εθίμων τους "τα κορίτσια Ρομά προκύπτουν μητέρες από την εφηβεία έχοντας περισσότερες κυήσεις, τοκετούς κι αποβολές από όλο τον υπόλοιπο ελληνικό πληθυσμό".
ΚΑΜΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΤΙΣΥΛΛΗΨΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ
Οι πολλές εγκυμοσύνες "επιβαρύνουν πρώτιστα την υγεία τους, καθώς σπάνια παρακολουθούνται κατά τη διάρκεια της κύησης", λέει συμπληρωματικά η ψυχολόγος. Επιπλέον, "οι νέες μητέρες δεν έχουν ενημέρωση σε θέματα οικογενειακού προγραμματισμού, αντισύλληψης και πρόληψης αφροδισίων νοσημάτων, επειδή παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού", ενώ "σύμφωνα με τα έθιμα των Ρομά, ο γάμος αποτελεί την προτεραιότητα για το μέλλον της γυναίκας, με αποτέλεσμα να μην δίνεται έμφαση στη φοίτησή της σε οποιοδήποτε σχολείο". Ετσι, "οι γυναίκες αυτές μαθαίνουν από πολύ μικρές να είναι αποκομμένες από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον κι υπομένουσες στην υπακοή των άρρητων νόμων του σπιτιού τους".
ΕΞΙΛΑΣΤΗΡΙΑ ΘΥΜΑΤΑ
Η ψυχολόγος επισημαίνει ακόμα ότι "ο νομαδικός χαρακτήρας ζωής των Ρομά ενισχύει ακόμη περισσότερο την κοινωνική απομόνωση των γυναικών και την υποταγή στο ενδοοικογενειακό κομμάτι επικοινωνίας και συνύπαρξης. Ο παράγοντας αυτός καθιστά τις γυναίκες ως τα «εξιλαστήρια θύματα» που κρατούν τους πυλώνες για τη θεμελίωση της οικογένειας Ρομά". Ωστόσο, παρόλο που "η ελληνική κοινωνία έχει μεριμνήσει για τις ανάγκες του ευρύτερου πληθυσμού των Ρομά μέσα από την προσφορά διαφόρων υπηρεσιών (δημόσιες υπηρεσίες υγείας, κοινωνικές δραστηριότητες, εκπαιδευτικές δομές, προσβασιμότητα στην αγορά εργασίας), η κατάσταση για τις γυναίκες Ρομά παραμένει όπως έχει, άτοπη δηλαδή", διαπιστώνει η ίδια.
“ΔΩΡΟΝ ΑΔΩΡΟΝ” ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΒΟΗΘΕΙΑΣ
Οπότε, "κι αν υπάρχουν τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας κι αστυνομικές αρχές για τις κακοποιημένες γυναίκες, επαγγελματίες γιατροί και ψυχολόγοι για την πρόληψη και προστασία της υγείας τους, οι γυναίκες αυτές παραμένουν εγκλωβισμένες στο φαύλο κύκλο της βίας". Μιας βίας που "ανθίζει από την παιδική τους ηλικία με τις ταμπέλες και τα «πρέπει» που τους πρεσβεύει η ίδια η φυλή τους: Να παντρευτούν και να γίνουν μητέρες. Να υπακούν στις διαταγές των συζύγων τους. Κι αν χρειαστεί, να δεχτούν το ξύλο και τις λεκτικές προσβολές από εκείνους σιωπηρά", λέει συμπερασματικά η Δήμητρα-Ελένη Δούρου.
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
Το Κέντρο Κοινότητας του Δήμου Καλαμάτας καθώς και το παράρτημα της Κινητής Μονάδας λειτουργούν ως δομές συμπληρωματικές της Κοινωνικής Υπηρεσίας του δήμου και παρέχουν υπηρεσίες μεταξύ άλλων και σε Ρομά και γενικότερα σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Ειδικότερα, όπως ενημερώνει η κοινωνική λειτουργός Δέσποινα Παπανδρέου, το εν λόγω πρόγραμμα ασχολείται και "με θέματα που άπτονται της προστασίας των θυμάτων εμπορίας σε πληθυσμούς μεταναστών και Ρομά". Μάλιστα "έχει οριστεί ως μέλος (σημείο επαφής), στέλεχος του προσωπικού του Κέντρου Κοινότητας ως υπεύθυνο επικοινωνίας", ενώ για επιπλέον πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στο κτήριο Β’ του Δημαρχείου Καλαμάτας, στην οδό Αθηνών 99 ή στο τηλ. 27213 60650.
