- Ο πρώτος είναι η ιστορική σημασία αυτής της διαμάχης.
- Ο δεύτερος έχει να κάνει με τα πρώτα ονόματα προσώπων που υπογράφουν εκατέρωθεν τις καταγγελίες και δίνουν μια εικόνα για τις οικογένειες που υπήρχαν εκείνη την εποχή.
- Ο τρίτος σχετίζεται με μια απίστευτη αφήγηση για τις εκλογές και για τα όσα διαδραματίστηκαν ενώπιον του απεσταλμένου της κυβέρνησης. Ο οποίος αποφαίνεται ότι οι ψήφοι είναι "ισόρροποι", αλλά… ζυγίζουν διαφορετικά.
Το 1823 η διαμάχη ανάμεσα στους πολιτικούς και τους στρατιωτικούς φουντώνει. Μέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας ο Δ. Καλαμαριώτης, ακολουθεί τον Θ. Κολοκοτρώνη, αλλά τελικά προσχωρεί μαζί με άλλους στο στρατόπεδο των πολιτικών και παίρνει μέρος σαν εκλεγμένος εκπρόσωπος από το Νησί στην Εθνοσυνέλευση του Αστρους.
Η εκλογή του Δ. Καλαμαριώτη αμφισβητήθηκε σοβαρά, καθώς αυτή έγινε μετά το χαρακτηρισμό του Γ. Δαρειώτη ως "φατριαστή και παραβάτη του Νόμου" (20 Μαΐου 1823) και την ακύρωση της εκλογής του. Η ακύρωση της εκλογής του Δαρειώτη προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις και επιστολές μερίδας Νησιωτών προς την κυβέρνηση.
Για την υπόθεση αυτή χαρακτηριστική είναι η επιστολή του τότε υπουργού Εσωτερικών Παπαφλέσσα προς τη Βουλή, από την οποία μαθαίνουμε πώς έγινε και δεύτερη εκλογή:
«Το Υπουργείον των Εσωτερικών
Προς το Βουλευτικόν Σώμα
Ελήφθη το υπ. αρ. 222 έγγραφον του Βουλευτικού Σώματος περί της ψηφοφορίας των Κυρίων Δημητρίου Καλαμαριώτη και Γεωργίου Δαρειώτη, όμως είναι άγνωστος ο λόγος διά τον οποίον λογίζεται παράνομος η δευτέρα ψηφοφορία. Τα περί αυτής έγγραφα απεστάλησαν παρά του υπουργείου τούτου διά του Εκτελεστικού Σώματος, έχοντα πολλώ πλείονας υπογραφάς υπέρ του Δαρειώτου, και μάλιστα των προκριτοτέρων. Εάν δε τω όντι ήτον παράνομος βέβαια δι’ εκάτερον λογίζεται η παρανομία, διότι βέβαια αν η υπέρ Δαρειώτου ψηφοφορία είναι παράνομος, τούτο δεν καθιστά έννομον την του Καλαμαριώτου, μ’ όλον ότι ήτον με πολλά ολίγας υπογραφάς. Με όλα ταύτα ιδού ήλθον ήδη προς την Διοίκησιν οι πρόκριτοι της Επαρχίας εκείνης, υποσχόμενοι να είναι αρεστόν να έλθη και όλος ο λαός και ζητούν δι’ αναφοράς την σύστασιν του νομίμου παραστάτου των (σ.σ. βουλευτή).
Περικλείεται λοιπόν το αντίγραφον αυτής, υποβάλλεται εις την υμετέραν σκέψιν και επίκρισιν και αναμένεται η περί τούτου απόφασίς σας.
Τριπολιτζά τη 13 Ιουλίου 1823
Ο υπουργός των Εσωτερικών
Γρηγόριος Δικαίος».
ΥΠΕΡ ΔΑΡΕΙΩΤΗ
Τρεις ημέρες αργότερα οι προκριτοεκλέκτορες της Επαρχίας Νησιού υπέβαλαν στο υπουργείο Εσωτερικών μια ακόμη αναφορά σχετικά με την εκλογή του Γ. Δαρειώτη.
Η αξία του εγγράφου βρίσκεται και στο γεγονός πως για πρώτη φορά εμφανίζεται ένας μεγάλος αριθμός ονομάτων κατοίκων του Νησιού. Η αναφορά έχει ως εξής:
«Πολλάκις δι’ αναφορών μας ανεφέρθημεν επιζητούντες την επικύρωσιν του νομίμου απ’ αρχής παραστάτου μας κυρίου Γεωργίου Δαρειώτου και ότι ο κύριος Δ. Καλαμαριώτης δεν υπάρχει δεκτός από ημάς, αλλ’ ούτε νόμιμος παραστάτης μας, αλλά δεν εισηκούσθημεν. Ανθρωπος αυτόθεν επίτηδες εστάλθη να ιδή και να εξετάσει τας ψήφους του λαού, όστις ελθών, εξετάσας και παραλαβών τας ψήφους απέστειλεν. Αλλ’ ούτε τότε το δίκαιον εδόθη. Ηδη συμπολίται μας τριάντα απεσταλμένοι και ούτοι ίνα παραστήσωσι προσωπικώς την απαρχής ταύτην μας εκλογήν και ενώ ηλπίζαμεν να λάβωμεν πάραυτα το δίκαιόν μας και να μην καταξοδευόμεθα, αν υπάρχει ευθύτης και πολίτευμα ελεύθερον, εύρομεν δυσκολίας με το να μας γράφωσιν ότι εζητήθη παρ’ αυτών το αναχείρας παρά του κοινού μας πληρεξούσιον. Ηλθομεν εις απελπισίαν καθότι βλέπομεν ότι προφάσεις καθ’ εκάστην προβάλλονται και ότι το δικαίωμα του ισχυροτέρου βασιλεύει και ημείς δεν πρέπει να λογιζόμεθα Ελληνες ελεύθεροι, αλλ’ είλωτες. Αναφερόμεθα λοιπόν ότι οι αυτοί περί πάντων έχουσι το δικαίωμα ως απεσταλμένοι από το κοινό μας να προβάλλωσι: Πρώτον όμως την σύστασιν του νομίμου παραστάτη μας Γεωργίου Δαρειώτου, διά το οποίον και επίτηδες εστάλθησαν. Εάν δε και ήδη απαντήσωμεν δυσκολίας, θέλει ανέβει ο λαός της Επαρχίας μας όλος και εις το μετά ταύτα θέλει συζητηθώσιν και τα έξοδα από όποιον ανήκει, επειδή αυτή η υπόθεσις κατήντησε εις αηδίαν και αγανάκτησις και ανησυχία ου ολίγη επροξενήθη εις την Επαρχίαν μας και ας όψεται ο αίτιος.
Εν Νησίω τη 16 Ιουλίου 1823
Οι εν Νησίω κάτοικοι πατριώται»
Την αναφορά υπογράφουν οι εξής κάτοικοι Νησιού:
Χαΐνης Διαμαντής, Χωραΐτης Κωνσταντής, Σπάλας Αναστάσης, Βουτόπουλος Στάθης, Κυριακόπουλος Παν., Αποστολόπουλος Παναγ., Μπαρμπέρης Γεράσιμος, Παπάζογλου Χριστόφιλος, Τριαντάφυλλος, Κουμάντος Κωνσταντής, Ζαλμάς Νικόλαος, Καρελλόπουλος Ζαφείρης, Σαμαρτζής Ιωάννης, Νικολόπουλος Νικολάκης, Μερλόπουλος Πανάγος, Γιαννακόπουλος Τζοάννης, Αβαριλής Γιάννης, Κερελλόπουλος Στυλιανός, ... Παναγιώτης, Δούβας Χαράλαμπος, Μέρλας Νικολής, Πούτιζας Γιωργάκης, Κροντήρης Κυριάκης, … Αποστόλης, ... Θανάσης, Τζιρόπουλος (Τζίρος) Πούλος, ... Αναγνώστης, Καρτερολιώτης Παναγ., Καμπούκος Γιάννης, Καμπούκος Γιώργος, Τζαφατίνος Δημήτρης, Ντούβας Χριστόφιλος, Βλαχάκης Αθανάσιος, Κάτζας Αναστάσης, Πατρίκης Ανδρέας, Παυρόκολλας Δημήτρης, Καρτερολιώτης Στάθης, Καρτερολιώτης Σταύρος, Γάβαρης Αθαν., Ντόρλος Παναγιώτης, Μαρκόπουλος Παναγούλιας, Μαρκόπουλος Θεοδ., Αλευράς Κωνσταντάκης, Τράγος Παύλος, Μυσιρλαίος Γεωργάκης, Τράγος Δημήτριος, Πουλόπουλος Καλόγερος, Τράγος Πέτρος, Μπακοχρήστος Δημ., Μπακοχρήστος Στασινός, Τριτζόπουλος Παναγιώτης, Τριτζόπουλος Γαλάνης, Χήνος Πανάγος, Ρουσόπουλος Παναγ., Στασινόπουλος Κωνσταντής, Νικολόπουλος Γιώργης, Γεωργούλης Γεώργιος, Λεκαδίτης Γεώργιος, Κατζουριώτης Παναγ., Μουρούφας Γεωργ., Κατζουριώτης Νικολός, Ζαχαρόπουλος Αποστ., Καράκαλης Στάθης, Αλεξανδρόπουλος Αθαν., Χατζαλιώτης Δημήτρης, Βλαχόγιαννης Παναγ., Ματζούνης Αναγν., Μυσιρλαίος Δημ., Ζαμπάρας Δημήτρης, … Φωτεινός, Τζιριτάκος Καλόγερος, Χασάπης Πολυχρόνης, Πατρινός Δημήτρης, Μπλεζάνης Γιώργης, Στ... Δημήτρης, Καραμουτζάρης Γιάννης, Καραμουτζάρης Καλόγερος, Ντουρντούνης Γιάννης, Ρηγόγαμπρος Γιάννης, Καραγιάννης Πέτρος, Καρβουνιάρης Στάθης, Μανωλόπουλος Μανώλης, Γίσσος Παύλος, Μανωλόπουλος Χρήστος, Κουμαντάκης Γαλάνης, Μανωλόπουλος Παναγ., Μαυροειδής Δημ., Μανωλόπουλος Γεώργιος, Κοσμόπουλος Γιώργης, Μπακάλης Αναγνώστης, Κουφόγιαννος Πέτρος, Πλατάρος Δημ., ... Παναγιώτης, ... Κωνσταντής, Ποδάρος Αθαν., Παναγιωτόπουλος Θεοδ., Σμυρνηός Χρίστος, Κουφόγιαννης Γιάννης, Νικολόπουλος Γεωργ., Αγγελο Γεωργ., Αγγελο Διονύσιος, Νιάρχος Παύλος, Δρακόπουλος Στάθης, Τύχος Δημήτρης, Σάρρας Κωνσταντής, Αλμπάνης Ηλίας, Παπάζογλου Ηλίας, Ντόκος Σπύρος, Κουτσαβίτης Χρ., Σαμαρτζής Δημ., Μπαρακάρης Αθαν., ... Χρήστος, Τζαφατόνος Δημήτρης, Λαμπίρης Γιαννάκης, Πούτιζας Γιοργάκης, Τζιούνης Θεοδ., Μουστάκος Δημ., Σταματέλος Δημ., Ανδρώνης Γιάννης, Καζανόπουλος Ανδρέας, Καμπούκος Κωνσταντής, Ντούβας Κωνσταντάκης, Συκάς Αθανάσιος, Καρτερολιώτης Πούλος, Κουλιυμόπουλος Σταύρος, Χαήνης Δημήτρης, Χασάπης Παναγιώτης, Αβαριτσάρης Θεοδ., Πουλόπουλος Αντ., Καραμάνος Γεωργ., Φεσσιάς Πανάγος, Κουτσοδημητρόπουλος Στ., Λάζαρης Ανασ.
Πολλοί πρόκριτοι της πόλης, είχαν συνυπογράψει το πρακτικό εκλογής, όπως φαίνεται και από έγγραφο το οποίο είχαν υποβάλει στις 15 Ιουλίου στον Αντιπρόεδρο του Εκτελεστικού:
«Εκλαμπρότατε Αντιπρόεδρε του Εκτελεστικού
Η κατά Νόμον προκήρυξις της α’ περιόδου διοικήσεως που εστάλη εις την του Νησίου Επαρχίαν μας διά να εκλέξομεν παραστάτην μας. Δεν ελείψαμεν εις τας 20 περασμένου Ιανουαρίου να κάμωμεν γενικήν συνέλευσιν εις την οποία αφού ανεγνώσαμεν τας προκηρύξεις, εκλέξαμε και επτά εκλέκτορες της εκτάσεώς μας, οίτινες εύρον τον παραστάτην μας, τον οποίο εις τας 25 του ιδίου Ιανουαρίου εσυστήσαμεν, τον κύριον Γεώργιον Δαρειώτην.
Τριπολιτσά τη 15 Ιουλίου 1823
Οι ταπεινοί πατριώται
Βρεττός Θεοδ., Ζαλμάς Νικ., Δαλακούρας Απ., Καλλιανέσης Διον., Καρτερουλιώτης Πανάγος, Κροντήρης Αναστάσιος, Κυριαζόπουλος Κυριαζής, Μάτζαρης Αθαν., Μιχαλακόπουλος Πανάγος, Μιχαλόπουλος Ιω., Πατρίκης Γαλάνης, Σταμπολτζής Πανάγος, Φραγκοστάθης Γεωργ.».
ΥΠΕΡ ΚΑΛΑΜΑΡΙΩΤΗ
Διάβημα όμως υπέρ του Δ. Καλαμαριώτη, αλλά ταυτόχρονα και διαμαρτυρίας για τις οικονομικές επιβαρύνσεις, κάνουν πολλοί πρόκριτοι και κάτοικοι του Νησιού.
Η αναφορά αυτή υπάρχει στα "Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας" και έχει ως εξής:
«Σεβαστή Διοίκησις
Πατριώτες μας τινές, διά τα δυσβάστακτα δεινά οπού καθημέραν δοκιμάζει η πατρίς μας, μην υποφέρουσα πλέον ν’ ανθέξει εις αυτά, επρόβαλαν ν’ αποσταλθούν μερικοί αυτόσε, διά να προσκλαυθούν και να ζητήσουν έλεος παρά της Σεβαστής Διοικήσεως εις το να μην υποχρεώση δι’ αυτά την πατρίδα μας εις τον ψηφισθέντα ήδη έρανον. Ετι δε και διά τα τρίτα και άλλα τινά τα οποία ζητεί ο ενοικιαστής των εθνικών εισοδημάτων της Επαρχίας μας, διά τα οποία εμείναμεν και ημείς ευχάριστοι εις τον ερχομόν των, καθώς υπόγραψαν και πολλοί το προς αυτούς δοθέν γράμμα, και παρακαλούμεν εις τα τοιούτα των προβλήματα να δώση ώτα προσοχής. Εάν όμως, ως μετά ταύτα εμάθομεν, ήθελαν προβάλει κατά του παραστάτου μας κυρίου Καλαμαριώτου τα συνηθισμένα των, ως κινούμενα από πάθη και ίδια ιντερέσια, παρακαλούμεν να μη δώση εις αυτά ποσώς ακρόασιν, διότι τοιαύτην ούτε από ημάς έχουν πληρεξουσιότητα ούτε από κανένα άλλον, αλλ’ αν κινηθούν, κινούνται αφ’ εαυτού των. Ημείς, αν είχαμεν καλήν πληροφορίαν ότι θα κινηθούν εις τοιαύτα, ηθέλαμεν έλθει όλοι, μολονότι γνωρίζομεν ότι τα τζιμουχουράτια δεν είναι αρεστά εις την Διοίκησιν. Ούτω λοιπόν αναπαρακαλούντες μένομεν ευσεβάστως.
Την 9 Ιουλίου 1823, εν Νησίω
Οι ευπειθείς πατριώται
Αναγνώστης Μυλωνόπουλος, Κωνσταντής Μπογιατχής, Γιάννης Μπουρατίνος, Καμαρινός Καλαμαριώτης, Σπύρος Πατρίκης, Γαλάνης Παυλόπουλος, Πανάγος Φεσάς, Πανάγος Παυλής, Αναγνώστης Αργυρόπουλος, Δήμος Μαγίρης, Ηλίας Μυλωνόπουλος, Γιάννης Λαχανάς, Παναγιώτης Πλιάσας, Πούλος Χαήνης, Γιαννάκης Αμπατζής, Παναγιώτης Μαγίρης, Τζανέτος Μπόντη, Γιάννης Πατρίκης, Αναστάσης Καμαρινού, Αναγνώστης Στυλιανόπουλος, Πέτρος Μπουλουμπασόπουλος, Θανάσης Τζοπάνης, Νικολής Σπανός, Φώτος Νίκαρης, Σταύρος Σπανός, Κωστάκος Τουβόρη, Αποστόλης Αντωνόπουλος, Πανάγος Κολακλάς, Αποστόλης Τζαγρόπουλος, Νικήτας Μαργιολέας, Χρίστος Σακούλης, Γιάννης Τράγκας, Παναγιώτης Μπεμπονάκης, Κωνσταντής Οικονομόπουλος, Γιώργης Παντελάκης, Φώτος Βενέρος, Πανάγος Ρογκάβλης, Γιάννης Σαντίρης, Θοδωράκης Σπανός, Γαλάνης Μπαρμπέρης, Κωνσταντής Μουρίκης, Κωνσταντής Μάρκος, Δημητράκης Μπελτοκολιάς, Πούλος Ζορμπάς, Αναστάση Σαϊτζής, Φώτος Τζοπάνης, Δημήτρης Κούφας, Αλέξης Νικολακόπουλος, Αναγνώστης Μαρκόπουλος, Παναγούλιας Γρίλος, Μιχάλης Κουμάντος, Πανάγος Κούτης, Γιάννος Κασαρομύτης, Γιώργης Μισός, Λάμπρος Σακούλης, Γιώργης Κοσμόπλος, Καλόγερος Καρβέλης, Γιωργάκης Σάμιτας, Αναστάσης Ταλκαβούρης, Γεώργος Κουρεμένος, Γιάννης Μπεμπόνης, Θανάσης Αλμπάνης, Χρίστος Τέντες, Σπύρος Σεΐζης, Παναγιώτης Ζέρβας, Αποστόλης Αχειλόπουλος, Δημήτρης Βενέρος, Δημήτρης Τονγκάβλης, Αναστάση Ρονγκάβλης, Πανάγος Τολάσης, Γιωργιλάς Τερζής, Σταμάτης Λάτας, Θανάσης Μουρίκης, Γεωργάκης Ανδρώνης, Γιάννος Μιχαλόπουλος, Γιώργος Αβράμης, Αναστάσης Παλαμάς, Νικολός Χριστιακούλης, Νικολάκης Κλάπας, Αντρίας Μάρκος, Σταμάτης Κουτικλός, Χρίστος Αντωνόπλος, Μιχάλης Αρτηνός, Θανάσης Κούφας, Σπύρος Μπερίκος, Αναστάσης Κεμάκος, Πανάγος Γαβρίλης».
Στο διάβημα υπέρ του Δαρειώτη απάντησε με αναφορά του στο Βουλευτικό ο Δ. Καλαμαριώτης σημειώνοντας ότι οι υπογράφοντες "δεν έχουσι παρά της Επαρχίας τοιαύτην πληρεξουσιότητα και μάλιστα, ενώ αυτοί είναι και συγγενείς του κ. Δαρειώτου".
Ο ΤΡΟΠΟΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ
Σχετικά με το θέμα υπάρχουν ένα πλήθος εγγράφων αλλά και πολλά κενά. Από την άποψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία η έκθεση του Γεωργίου Γεωργόπουλου τον οποίο είχε στείλει το υπουργείο Εσωτερικών να διερευνήσει την υπόθεση. Με ημερομηνία 19 Μαΐου 1923 ο απεσταλμένος γράφει στην έκθεσή του:
«Αναφαίνομαι ότι, κατά τας ανά χείρας μοι δοθείσας διαταγάς του Υπερτάτου Εκτελεστικού Σώματος, και παρά του σεβαστού υπουργείου των Εσωτερικών, ήλθον εις την επαρχίαν Νησίου διά την παραλαβήν των ψήφων περί της νομιμότητας των δύο αντιφερομένων παραστατών της αυτής επαρχίας. Την ημέρα της Μεσοπεντηκοστής, διά διαλαλητών και σημάνδρων εσύναξα εις την θείαν εκκλησίαν των Αγίων Αποστόλων άπαντας. Επάσχισα πολυειδώς διά να ημπορέσω να κάμω εκλέκτορας κατά τον νόμον της διαταγής, πλην εστάθη αδύνατον. Ο μεν εζήτει τον δε, ο δε τον δε, πας εις την γνώμην του. Είπον να κάμωσι ψηφοφορίαν και περί των εκλεκτόρων. Και τούτο δεν εστάθη δυνατόν. Ωστε λέγοντες και αντιλέγοντες ήλθον εις τα των χειρονομιών ατοπήματα και λακτίσματα. Τέλος τους εκατάπεισα να σφαλισθώ εις τον νάρθηκι της εκκλησίας κακείσε να εμβαίνει εις καθείς να δίδει την γνώμην του, να καταγράφω το όνομά του εις το οποίον μέρος κλίνει, με ώρκωσαν εις την εικόνα του Δεσπότου Χριστού, αν φερθώ διαφορετικά εις τούτο. Εκεί λοιπόν εμβαίνων ο καθείς επολυπραγμονείτο μην επλανήθη ή εβιάσθη ή εφοβήθη παρά τινός, ωμολόγει την γνώμην του και κατέγραφεν το όνομά του. Εδωσαν καιρόν εις τέσσαρας ολοκλήρους ημέρας όστις θέλει να έρχεται. Λοιπόν σήμερον έως το εσπέρας ήλθον διάφοροι και εκατεγράφησαν τα ονόματά των, κατά το έσωθεν κατάστιχον. Και επειδή ηγνόουν την τελείωσιν πάντων των ψήφων, έκραξα τους ιερείς εκάστης ενορίας και κατέγραψα τας φαμιλίας πάσας. Τούτο διά να μην καταγράφωνται εις τους ψήφους περιττοί. Οθεν εύρον ότι το Νησίον να κείται από τριακοσίας φαμιλίας, τα δε δύο χωριά Μπαλιάγα και Τζιτζόρι φαμιλίας 49, όπου συμποσούνται τριακόσιοι τεσσαράκοντα εννέα. Και θεωρήσατε τας ψήφους αμφοτέρων των μερών να ευρεθώσι ισόρροποι. Με ολίγους απόκαμαν αδιαφορίαν, το μέρος όμως το περισσότερον των προκριτωτέρων και ευκαταστάτων είναι κατά το του Δαρειώτου. Τούτου ειδώς μεμαρτύρομαι, η δε Υπερτάτη Διοίκησις ό,τι είναι προσταγή της. Και μένω με το προσήκον σέβας».
Το έγγραφο είναι απολύτως χαρακτηριστικό για το κλίμα της εποχής και τα όσα συνέβαιναν στο Νησί σε μια κρίσιμη στιγμή της Επανάστασης. Η εικόνα της κλωτσοπατινάδας μέσα στην εκκλησία, η μέθοδος διασφάλισης του αδιάβλητου της ψηφοφορίας, ο τρόπος ελέγχου των... εκλογικών καταλόγων και τελικά ο τρόπος καταμέτρησης των ψήφων και εξαγωγής αποτελέσματος δίνουν μια εξαιρετικά γλαφυρή εικόνα της εποχής. Στην εξέλιξη της υπόθεσης και παρά τις διαμαρτυρίες του Γ. Δαρειώτη και τις υποδείξεις τόσο του Εκτελεστικού όσο και του υπουργείου Εσωτερικών, αντιπρόσωπος πήγε ο Δ. Καλαμαριώτης. Και αυτό γιατί αμφισβητήθηκε μέχρι τέλους η νομιμότητα της παρουσίας του Γ. Γεωργόπουλου καθώς είχε οριστεί ο Πάνος Νημντσιώτης ο οποίος για άγνωστο τελικά λόγο δεν πήγε.
