Γράφει ο Ηλίας Μπιτσάνης
Ο "Καλλικράτης" βρίσκει την περιοχή της Καλαμάτας σε μια περίοδο η οποία θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί "ιδιότυπη". Ως γενικό χαρακτηριστικό θα μπορούσε να σημειωθεί το γεγονός ότι η μετάβαση στη νέα κατάσταση, υπό προϋποθέσεις, είναι πολύ πιο εύκολη υπόθεση από ό,τι σε άλλους δήμους. Ο νέος Δήμος Καλαμάτας θα διαθέτει προσωπικό, εξοπλισμό, υποδομές και τεχνογνωσία, καθώς ο πυρήνας του είναι ο σημερινός δήμος στον οποίο θα ενσωματωθεί όχι μόνον το προσωπικό των περιφερειακών δήμων, αλλά και αυτό των υπηρεσιών της Νομαρχίας που περνούν στην τοπική αυτοδιοίκηση.
Η προϋπόθεση που τίθεται έχει να κάνει με το κατά πόσον θα οργανωθεί αποτελεσματικά το σύστημα των υπηρεσιών του δήμου, έτσι ώστε να υπάρχει το μέγιστο της προσφοράς στον πολίτη. Και αυτή είναι συναφής με ζητήματα σχεδιασμού, αξιοκρατίας και πολιτικής διεύθυνσης, τα οποία σε τελευταία ανάλυση καθορίζουν τα πάντα σε σχέση με τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα ενός μεγάλου οργανισμού όπως είναι ο δήμος.
Τα όσα προαναφέρθηκαν αποτελούν ένα αξιακό σύστημα που έχει σημασία ως σύνολο και όχι τεμαχισμένο κατά το δοκούν και τις επιθυμίες της πολιτικής εξουσίας. Είναι η καρδιά του σημερινού προβλήματος στη δημόσια διοίκηση, και η νέα δημοτική αρχή καλείται να αφήσει τις νοοτροπίες του παρελθόντος για να πετύχει την… ανάταξη που είναι αναγκαία για τις λειτουργίες ενός οργανισμού δημόσιου ενδιαφέροντος.
Η ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
Από εκεί και ύστερα η "ιδιοτυπία" σχετίζεται με το γεγονός ότι από τη μια πλευρά η χώρα και η περιοχή βρίσκονται στη δίνη της βαθιάς οικονομικής κρίσης, η οποία δημιουργεί τεράστια προβλήματα στην κοινωνία και ταυτοχρόνως στερεί από τους δήμους πόρους οι οποίοι είναι αναγκαίοι για το έργο τους. Από την άλλη πλευρά, σε αυτή τη δυσμενή συγκυρία ολοκληρώνεται ο αυτοκινητόδρομος που ανατρέπει ριζικά τα δεδομένα, δημιουργεί νέες δυνατότητες κυρίως, αλλά ταυτοχρόνως και νέες δυσκολίες. Η σχέση περιφέρειας - κέντρου είναι αμφίδρομη, οι αλλαγές φέρνουν ώσμωση αλλά και αμοιβαία διαπίδυση. Το τελικό ισοζύγιο θα καθοριστεί από τη δραστηριότητα των τοπικών δυνάμεων που οφείλουν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη και να ελαχιστοποιήσουν τις απώλειες.
Ως εκ τούτου θα πρέπει να αναθεωρηθούν καθεστωτικές πλέον αντιλήψεις για τα ζητήματα της οικονομίας, να προσαρμοστεί η δραστηριότητα του δήμου στα νέα δεδομένα και να στηριχθεί η τοπική παραγωγική βάση. Εδώ και πολλά χρόνια από τις στήλες της "Ελευθερίας" υποστηρίζουμε την ανάγκη να απεγκλωβιστούν οι τοπικές δυνάμεις από τη λογική θεοποίησης του τουρισμού και να στραφούν κυρίως στην αξιοποίηση των μεγάλων δυνατοτήτων του πρωτογενούς τομέα. Οι εξελίξεις έρχονται να δικαιώσουν αυτή την επιμονή, καθώς ήδη η έκθεση της Εθνικής Τράπεζας θεωρεί ότι ο πρωτογενής τομέας είναι εκείνος που μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κρίσης υπό την προϋπόθεση ότι θα γίνει εξωστρεφής και ποιοτικός. Αναφέρεται μάλιστα το ελαιόλαδο ως χαρακτηριστική περίπτωση προϊόντος το οποίο μπορεί να εκτινάξει στα ύψη την αξία των εξαγωγών. Ολα αυτά τα δυνητικά θα πρέπει να γίνουν και πραγματικότητα, διαφορετικά καμία εκτίμηση δεν έχει κάποια ιδιαίτερη αξία. Ως εκ τούτου ο δήμος θα πρέπει να αντιμετωπίσει το ζήτημα της πρωτογενούς παραγωγής ως προτεραιότητα στη δράση του, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες σε αυτή την κατεύθυνση.
Ολοι ευαγγελίζονται Γραφεία Αγροτικής Ανάπτυξης, αλλά η ουσία είναι τι θα κάνει η οποιαδήποτε υπηρεσία συσταθεί, προς αυτή την κατεύθυνση. Ο δήμος πρέπει να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη "πράσινη πολιτική" στον αγροτικό τομέα. Ας μην ξεχνάμε το γεγονός ότι στην εδαφική του περιφέρεια ανήκει μεγάλο ποσοστό του μεσσηνιακού κάμπου, και ως εκ τούτου η καρδιά της οικονομία του χτυπάει εκεί. Είναι και το αδύνατο σημείο της υπόθεσης, καθώς ο κάμπος έχει εγκαταλειφθεί, μικρό τμήμα του ουσιαστικά καλλιεργείται οργανωμένα και αποτελεσματικά. Οι υποδομές του ΓΟΕΒ είναι υπό διάλυση και ο "χρυσοφόρος κάμπος" περνάει περίοδο μαρασμού, οικοπεδοποιείται και εγκαταλείπεται σταδιακά. Αδήριτη ανάγκη η αναστροφή αυτής της κατάστασης, και ο δήμος οφείλει να παίξει αποφασιστικό ρόλο στην επαναχάραξη μιας πολιτικής που θα αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και την παράδοση της περιοχής.
Από όλα τα προϊόντα που κατά καιρούς έχουν καλλιεργηθεί, διασώζονται οι αγκινάρες και οι ανοιξιάτικες πατάτες. Το ρύζι έχει γίνει πλέον υπόθεση ανθρώπων που μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, ενώ τα… ψιλοφάσουλα που βάζουμε στην κατσαρόλα είναι… Αργεντινής, όταν θα μπορούσαν να είναι ονομασίας προέλευσης από τον μεσσηνιακό κάμπο.
Αυτές είναι μερικές ενδεικτικές αναφορές που δείχνουν την ανάγκη να γίνει πλέον μια οργανωμένη προσπάθεια για να παραχθούν ποιοτικά προϊόντα και συμβατά με τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής, να ανοίξουν νέοι δρόμοι στην αγροτική παραγωγή που θα πρέπει να έχει ως προσανατολισμό την τυποποίηση και τη συσκευασία - έτσι ώστε και η προστιθέμενη αξία να μεγαλώσει αλλά και η απασχόληση να αυξηθεί στον μοναδικό τομέα που υπάρχουν τέτοια περιθώρια.
Πέρα από τον κάμπο υπάρχει και το… βουνό. Εννοούμε εδώ ότι το βασικό προϊόν της περιοχής θα πρέπει να αποτελέσει "ατμομηχανή" της οικονομικής ανάκαμψης. Οι ελιές έχουν ταυτιστεί με την Καλαμάτα, το ελαιόλαδο είναι ήδη ονομασίας προέλευσης, και η αξιοποίηση αυτών των στοιχείων -τόσο για την προώθηση της αγροτικής παραγωγής όσο και για την ανάπτυξη μορφών αγροτουρισμού- θα πρέπει να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για το νέο δήμο. Το βουνό όμως έχει και μήλα Πολιανής, έχει και αρωματικά φυτά Ταϋγέτου. Εχει επομένως τεράστιο πεδίο αναζήτησης νέων δραστηριοτήτων που θα ενδυναμώσουν το εισόδημα και την απασχόληση.
Η ΟΙΚΟΔΟΜΗ
Ο τομέας της οικοδομής παλαιόθεν έχει αποτελέσει όχημα εξόδου από κρίσεις, αλλά στην παραδοσιακή του μορφή έχει πλέον εξαντλήσει όλα τα περιθώρια, η ανεργία στον κλάδο είναι τεράστια και οι επιπτώσεις της δεν θα αργήσουν να φανούν. Η ανακοπή αυτής της πορείας και ο περιορισμός των επιπτώσεων δεν μπορεί παρά να είναι η ενθάρρυνση της κατασκευής ποιοτικής κατοικίας με σύγχρονα χαρακτηριστικά, νέα υλικά και τεχνολογίες (όπως οι βιοκλιματικές κατοικίες) και με την αξιοποίηση του παραδοσιακού χαρακτήρα των ορεινών περιοχών αλλά και κτηρίων στον αστικό ιστό.
Αυτό σημαίνει ότι θα γίνουν όλες οι ενέργειες που είναι αναγκαίες έτσι ώστε να θεσμοθετηθούν ρυθμίσεις οι οποίες θα χωροθετούν αυτές τις δραστηριότητες και θα ενθαρρύνουν τις πρωτοβουλίες ώστε να αποκτήσουν φυσιογνωμία "προνομιακές", με βάση τις επιδιώξεις, περιοχές της γεωγραφικής περιφέρειας του νέου δήμου.
Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Δοθέντων τούτων η υπόθεση του τουρισμού δεν μπορεί παρά να είναι προσαρμοσμένη σε αυτά τα χαρακτηριστικά. Η περιοχή έρχεται μια ανάσα από την Αθήνα, οι επισκέπτες του διήμερου μπορούν να πολλαπλασιαστούν και να αποτελέσουν τον πυρήνα γύρω από τον οποίο θα αναπτυχθεί ο τουρισμός μεγαλύτερης διάρκειας και το ενδιαφέρον για την απόκτηση ποιοτικής κατοικίας. Θα ήταν σοβαρό λάθος να περιοριστεί η υπόθεση του τουρισμού στην παραλιακή ζώνη της Καλαμάτας. Σε αυτήν ασφαλώς θα πρέπει να εξαντληθούν όλα τα περιθώρια, αλλά ταυτοχρόνως να δημιουργηθούν οι αναγκαίες υποδομές αλλά και να γίνουν γενναίες επεμβάσεις, που θα κάνουν τη γειτονία με τη θάλασσα πηγή χαράς και όχι αιτία ταλαιπωρίας του επισκέπτη... όπως γίνεται σήμερα στη Ναυαρίνου.
Από εκεί και ύστερα, το ενδιαφέρον θα πρέπει να στραφεί στην κατεύθυνση του αγροτουρισμού που αποτελεί και τη σύγχρονη απάντηση στις απαιτήσεις για ποιοτικό τουρισμό. Αυτό σημαίνει όμως ότι θα υπάρξει από την αρχή ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τη δημιουργία μικρών μονάδων υπηρεσιών διαμονής, εστίασης, ενασχόλησης με τη γη, παραγωγής και διανομής τοπικών προϊόντων. Μονάδες οι οποίες θα δημιουργήσουν ένα δίκτυο μεταξύ τους και θα αλληλοτροφοδοτούνται προσφέροντας στον επισκέπτη τη δυνατότητα να μετακινείται από σημείο σε σημείο χωρίς να πλήττει κλεισμένος στον ίδιο ξενώνα επί ημέρες.
Η αναζήτηση και η αξιοποίηση των χρηματοδοτήσεων θα πρέπει να γίνεται με βάση τη συμβατότητα την οποία έχουν οι διάφορες δραστηριότητες που ενισχύονται, με το σχέδιο που προαναφέρθηκε. Κάθε άλλη πρακτική οδηγεί σε σπατάλη πόρων αλλά και σε χρεωκοπία σχεδίων που ξεκινούν με όνειρα και καταλήγουν σε… στοιχειωμένους πύργους.
Και φυσικά υπάρχει η ανάγκη της προώθησης ειδικών μορφών τουρισμού, με πρώτο τον πολιτιστικό και κορωνίδα την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στην περιοχή της Θουρίας, που μπορεί να αποτελέσουν έναν από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους και να προσελκύσουν το ενδιαφέρον ντόπιων και ξένων. Είμαστε πεπεισμένοι για την τεράστια σημασία αυτού του χώρου, τόσο στην ιστορία όσο και στην οικονομία της περιοχής, και ανεπιφύλακτα υπογραμμίζουμε ότι θα πρέπει να αποτελέσει απόλυτη προτεραιότητα για το Δήμο Καλαμάτας.
Το βουνό δεν χρειάζεται ειδικές συστάσεις, το παράδειγμα του Πηλίου δεν είναι μακρινό και η ουσιώδης διαφορά είναι η απουσία ενός σχεδίου υποδοχής των επισκεπτών που φθάνουν με τις καλύτερες των προθέσεων και συναντούν την απουσία υποδομής για οποιαδήποτε δραστηριότητα. Ο νέος δήμος έχει έναν τεράστιο, πλούσιο και εξαιρετικά ενδιαφέροντα ορεινό όγκο, που φθάνει πλέον μέχρι το Νιοχώρι, και θα πρέπει να εξετασθεί ως σύνολο στο πλαίσιο των όσων προαναφέρθηκαν για τον αγροτουρισμό.
Ενα ακόμη στοιχείο που θα πρέπει να ενταχθεί στη δραστηριότητα του νέου δήμου είναι η υπόθεση της απαλλαγής του Παμίσου από τους παράγοντες ρύπανσης και της ανάδειξής του σε περιοχή φυσιολατρικών δραστηριοτήτων, σε συνδυασμό με την προστασία των εκβολών στο πλαίσιο του προγράμματος "Natura". Στην ίδια κατεύθυνση θα πρέπει να ενταχθεί και η υπόθεση αξιοποίησης του Νέδοντα που πρέπει να ενώσει την πόλη με το βουνό.
Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
Ολα αυτά θα αποτελέσουν μόνον… έκθεση ιδεών εφόσον μείνουν στο επίπεδο των διαπιστώσεων. Το κύριο ζήτημα είναι η οργάνωση και υποστήριξη ενός τέτοιου προσανατολισμού, ο οποίος είναι απολύτως αναγκαίος προκειμένου να περιοριστούν οι επιπτώσεις της κρίσης, να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και να ανοίξει δρόμος της ανάπτυξης. Ως εκ τούτου θεωρούμε απολύτως αναγκαία τη δημιουργία ενός ευέλικτου "Αναπτυξιακού Γραφείου" που θα στελεχωθεί καταλλήλως με προσωπικό που διαθέτει τα απαραίτητα προσόντα, στο οποίο για την συνέχιση της απασχόλησης θα τεθούν μετρήσιμοι δείκτες αποτελεσματικότητας.
Σε μια τέτοια κατεύθυνση θα πρέπει να εξετασθεί η αναγκαιότητα γραφείου στις Βρυξέλλες ή συνεργασίας με γραφεία που αναπτύσσουν κατάλληλες δραστηριότητες. Οπως επίσης θα πρέπει να εξετασθούν οι σχέσεις αυτού του γραφείου με τα κέντρα λήψης των αποφάσεων σε Περιφέρεια και Αθήνα. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του θα πρέπει να αναπτύξει συνεργασία με το ΤΕΙ Καλαμάτας προκειμένου να υπάρξει ουσιαστική υποστήριξη της αγροτικής παραγωγής με την εκπόνηση συγκεκριμένων προγραμμάτων. Η συνεργασία θα πρέπει να αναπτυχθεί στη βάση αυστηρών επιστημονικών κριτηρίων, ώστε κάθε πρόγραμμα να παράγει συγκεκριμένα αποτελέσματα στο πεδίο των εφαρμογών.
Η αναγκαιότητα του γραφείου, της ανεξάρτητης και μετρήσιμης δραστηριότητας που πρέπει να έχει αυτό, προκύπτει πέραν των άλλων και από την εμφανή αδυναμία του πολιτικού προσωπικού να διαχειριστεί ένα τόσο σημαντικό αντικείμενο. Η αδυναμία του πολιτικού προσωπικού δεν έχει να κάνει με τις προθέσεις των ανθρώπων που συγκροτούν την πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου, όσο με τον παλαιοκομματικό τρόπο διαμόρφωσης του ψηφοδελτίου, που παραγνώρισε τις ανάγκες του νέου δήμου και έθεσε ως προτεραιότητα τη δυνατότητα των υποψηφίων να… μαζέψουν ψήφους.
ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ
Ολα αυτά είναι στενά συνδεδεμένα με τις αλλαγές που φέρνει η κατασκευή του νέου αυτοκινητόδρομου. Ηδη έχει συντελεσθεί μεγάλη πρόοδος και μέσα στη δημοτική θητεία θα έχει ολοκληρωθεί σε όλο του το μήκος. Μια τέτοια εξέλιξη δίνει μεγάλη ώθηση στις δράσεις που προαναφέρθηκαν, με την προϋπόθεση βεβαίως ότι οι δημοτικοί παράγοντες θα "ξυπνήσουν" και θα αντιληφθούν ότι ο αυτοκινητόδρομος από μόνος του δεν είναι δυνατόν να λύσει προβλήματα. Αντιθέτως μπορεί να περιπλέξει υπάρχοντα και να δημιουργήσει καινούργια. Το πρώτο πρόβλημα που καλείται να λύσει η νέα δημοτική αρχή σε σχέση με αυτά είναι εκείνο των υποδομών στην πόλη που θα δεχθεί την μεγάλη πίεση. Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί να αναθεωρήσει πλήρως τόσο την τακτική της διαπραγμάτευσης με ομάδες πίεσης στη διαμόρφωση πολιτικών του δήμου, όσο και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η προσέγγιση των προβλημάτων του δήμου.
Οσον αφορά τον πρώτο παράγοντα που τέθηκε, θεωρούμε ότι έφθασε η ώρα να τελειώνει η ιστορία διαμόρφωσης κυκλοφοριακής πολιτικής με βάση, για παράδειγμα, τα συμφέροντα ορισμένων επαγγελματιών που πιέζουν παντοιοτρόπως και επιβάλλουν τελικά πολιτικές. Αυτή την πλευρά η δημοτική αρχή δεν πρέπει να τη διαπραγματεύεται με κανέναν. Η ίδια έχει την εντολή να διευθύνει τις υποθέσεις της πόλης και δεν είναι δυνατόν να δέχεται τη συνδιαχείριση κρίσιμων υποθέσεων που αφορούν όλους τους πολίτες, με οποιονδήποτε φορέα έκφρασης -θεμιτών έστω- συμφερόντων ομάδων.
Οσον αφορά τον δεύτερο παράγοντα, θα πρέπει επιτέλους με ορισμένα πράγματα λειτουργίας της πόλης να ασχοληθούν άλλες επιστημονικές ομάδες και να απαλλαγούμε από τις εμμονές και τις λογικές οι οποίες επί χρόνια δεν έλυσαν κανένα απολύτως πρόβλημα. Κυκλοφορία, στάθμευση και συγκοινωνία αποτελούν παράγοντες-"κλειδιά" για τη φυσιογνωμία της πόλης, την ποιότητα ζωής των κατοίκων και τη δυνατότητα προσέλκυσης επισκεπτών. Είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο που θα απασχολήσει στο μέλλον πολλές φορές τις στήλες μας.
Το δεύτερο ζήτημα που πρέπει να λύσει η δημοτική αρχή είναι η οργάνωση της υποδοχής της κίνησης που θα φέρει αναπόφευκτα ο δρόμος και η διασπορά των επιλογών διαμονής, διασκέδασης και αναψυχής σε όλη την έκταση του δήμου. Ο υδροκεφαλισμός της Καλαμάτας μπορεί να την πνίξει και να σβήσει τα χωριά, ενώ οι εξελίξεις απαιτούν ακριβώς το αντίθετο: την αποκέντρωση των πάσης φύσεως υποδομών και υπηρεσιών σε όλη την έκταση του δήμου, έτσι ώστε να ενισχυθεί ο παραγωγικός προσανατολισμός, να τονωθεί η τάση επιστροφής στο χωριό και τη φύση, ακόμη και για λόγους οικονομικούς καθώς πλέον οι πόλεις γίνονται όλο και περισσότερο χώροι στους οποίους η ανεργία αναπτύσσεται ταχέως.
Ολα αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως γενικές κατευθύνσεις που θα πρέπει να έχει η δημοτική δραστηριότητα. Ουσιαστικά δεν περιλαμβάνουν μια σειρά στοιχείων από αυτά που χαρακτηρίζουμε ως "καθημερινότητα των πολιτών" ή "εγγύτητα των υπηρεσιών στον πολίτη" ή "δημοκρατία στις σχέσεις πολιτών δήμου" και πολλά ακόμη. Πρόκειται για μεγάλα κεφάλαια της δημοτικής δραστηριότητας που αποκαλύπτουν το μέγεθος της ευθύνης που αναλαμβάνουν οι νέοι δημοτικοί παράγοντες. Ο "Καλλικράτης" και η κρίση αλλάζουν πολλά πράγματα στην κοινωνία, και ως εκ τούτου οι δημοτικοί παράγοντες χρειάζεται να αλλάξουν νοοτροπία, τρόπο σκέψης και διαχείρισης των δημοτικών υποθέσεων.
Επιμένουμε κόντρα στο ρεύμα, γιατί πρέπει επιτέλους πέραν των πολιτικών να ενεργοποιηθούν και οι πολίτες, να αποκτήσουν λόγο και να διεκδικήσουν τον προσανατολισμό του δήμου στα πραγματικά και μεγάλα προβλήματα. Διαφορετικά η κρίση μπορεί να "καταπιεί" και τους δημοτικούς παράγοντες και τη ζωή στον "ευλογημένο τόπο", όπως συνηθίζουν κάποιοι να αποκαλούν την περιοχή.
