Κάποιοι ενδεχομένως νομίζουν πως όλα αυτά αποτελούν νεωτερισμούς των τελευταίων δεκαετιών, όμως έχουν εμφανισθεί στην Καλαμάτα για πρώτη φορά στις αρχές του 20ού αιώνα. Ορισμένα στοιχεία αυτής της εποχής ανιχνεύουμε στα ράφια της πολύτιμης Λαϊκής Βιβλιοθήκης με την πολύτιμη βοήθεια των εργαζομένων σε αυτή.
Χρονολογικά το πρώτο σχετικό κείμενο συναντάμε στις δημοτικές εκλογές του 1903, όταν κυκλοφορεί σε βιβλιαράκι η "δίωρη" όπως προσδιορίζεται συνέντευξη του υποψηφίου δημάρχου Γεώργιου Κουτσομητόπουλου στον "ανακριτή" της εφημερίδας "Θάρρος". Σε 25 σελίδες ο Κουτσομητόπουλος εξηγεί τους λόγους για τους οποίους έθεσε υποψηφιότητα και απαντά σε ερωτήματα για τα οικονομικά του δήμου, τα έργα που πρότεινε να εκτελεσθούν και τις προτεραιότητες. Στη μικρή αυτή αναφορά ο καθένας μπορεί να διακρίνει σημερινές προγραμματικές πρακτικές, σε μια πολύ μακρινή εποχή.
Πριν παρουσιάσουμε αποσπάσματα από τα σχετικά κείμενα, θα έπρεπε να "συστήσουμε" τον Γεώργιο Κουτσομητόπουλο, μέλος ιστορικής οικογένειας της πόλης: Γεννήθηκε το 1871 και πέθανε το 1921. Σπούδασε Ιατρική στη Βιέννη και το Παρίσι, εγκαταστάθηκε στην Καλαμάτα και ασχολήθηκε με την πολιτική. Κέρδισε τις εκλογές του 1903 έχοντας ως αντιπάλους προσωπικότητες της πόλης, τον Χρύσανθο Παγώνη, τον Κ. Νικολόπουλο, τον Πέτρο Καπετανάκη, τον Κ. Κουρέα, τον Π. Σπανίδη, τον Δ. Τζάνε και τον Παν. Εμ. Μπενάκη. Ολοκλήρωσε τη θητεία του αλλά δεν έθεσε και πάλι υποψηφιότητα στην επόμενη αναμέτρηση.
ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ
ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΑΣ
Από τις πρώτες ερωτήσεις που απαντά ο Γεώργιος Κουτσομητόπουλος, είναι αυτή που έχει να κάνει με τους λόγους για τους οποίους θέτει υποψηφιότητα. Οπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, έχει ετοιμάσει μεθοδικά τα βήματα για τον τρόπο με τον οποίο θα διοικήσει το δήμο, ενώ παράλληλα δηλώνει ότι θα εργασθεί αμισθί για την τετραετία εφόσον εκλεγεί δήμαρχος, αφού του αρκεί η περιουσία του. Ας παρακολουθήσουμε το σημαντικότερο μέρος της απάντησης:
«Η αιτία της υποψηφιότητός μου ως δημάρχου πρέπει να αναζητηθή ουχί εις φιλοπρωτίαν αλλ' εις την φύσιν των πραγμάτων και τίποτε περισσότερον. Εγεννήθην και κατοικώ ενταύθα. Εχω παιδιά και περιουσίαν και σχετικήν είδησιν των συνθηκών υφ' ας ζουν οι πεπολιτισμένοι άνθρωποι της Ευρώπης. Οπως πολλοί και εγώ ωνειροπόλησα την πόλιν μας, ήτις τοσούτον συμπαθώς εδέχθη τον μακαρίτην πατέρα μου, και τοσούτον ηγάπησε και αγαπά εμέ και τους αδελφούς μου, οίτινες συνεδέθημεν προς τας εκ των καλλίστων ενταύθα οικογενειών, ωνειροπόλησα, λέγω, την πόλιν μας προοδεύουσαν, σταδιοδρομούσαν και υποσχομένην εις τους μεταγενεστέρους καλλιτέραν της ιδικής μας τύχην. Ουδεμία, επαναλαμβάνω, φιλοπρωτία παρεκίνησέ με να επιδιώξω το δημαρχικόν αξίωμα· περί τούτου δύνασθε να πεισθήτε μανθάνοντες ότι καίτοι πλειστάκις εν τω παρελθόντι μοι επροτάθη υπό φίλων, απέφυγα πάντοτε, περιοριζόμενος εκάστοτε να υποστηρίζω τον σχετικώς καλλίτερον υποψήφιον, και προμαχόμενος μάλιστα υπέρ των προς πρόοδον βλέψεων της πόλεως. Ατυχώς αι τοιαύται προσπάθειαι εμού και των προοδευτικών στοιχείων της πόλεως δεν ηυδοκίμησαν, και επείσθην τέλος ότι η προσδοκία ήτο ματαία. Επρεπεν επομένως να δοθή άλλη τις ώθησις προς τον τόπον γενναία και ασφαλής, προς τούτο δε απητείτο καλή διάθεσις, επιμονή και θυσία ενός ή μάλλον πολλών.
Ενδοιασμός τις μοι απέμενεν εισέτι περί της επαρκείας των οικονομικών μέσων. Επί χρόνον μακρόν ένεκα τούτου ησύχως και αθορύβως εμελέτησα όσον ηδυνάμην τας δυνάμεις του τόπου τας οικονομικάς· επείσθην δε, κατά την αντίληψίν μου, ότι ο τόπος δεν εστερείτο των αναγκαίων στοιχείων προς πρόοδον. Δυσπιστών έτι προς την αντίληψίν μου συνεζήτησα και εμελέτησα τους πόρους και τας δυνάμεις του δήμου με ειδικωτέρους και εμπειροτέρους και αυτοί επέρρωσαν όλοι την γνώμην μου περί της επαρκείας του δήμου.
Τότε επεκράτησεν εν εμοί η ιδέα ότι ήτο ανάγκη γενναίων αρχών. Εσκέφθην ότι ως άνθρωπος του τόπου είχον καθήκοντα υπέρ της πατρίδος μου. Συνέπεσε συγχρόνως να ενθυμηθώ ότι έχω μικράν περιουσίαν η οποία μοι επιτρέπη να διαθέσω τον εαυτόν μου διά την υπηρεσίαν του τόπου τέσσερα έτη, χωρίς να εσοδεύω, δαπανών εξ ιδίων. Και απεφάσισα να αφοσιωθώ εγώ εις τον τόπον.
Απεφάσισα δηλαδή να εκθέσω κάλπην και εάν επιτύχω, να εργασθώ τέσσαρα έτη αφοσιωμένος εις τον δήμον, προσφέρων όλας μου τας δυνάμεις υπέρ της πραγματοποιήσεως των περισσοτέρων έργων. Πράττων δε ευσυνειδήτως το καθήκον μου και ανορθών ως πιστεύω τον δήμον να αποσυρθώ εν τέλει ήρεμος ίνα αφήσω το έδαφος καλλιεργημένον εν πολλοίς εις άλλον δραστήριον και νοικοκύρην συμπολίτην, ο οποίος να αναλάβη και αυτός να προσφέρη τεσσάρων ετών δωρεάν υπηρεσίας χάριν του τόπου».
ΤΑ ΧΡΕΗ
Η πρώτη ενέργεια που εξαγγέλλει είναι ο διακανονισμός των χρεών του δήμου: «Πρώτον παντός άλλου έργου θα είναι ο διακανονισμός των χρεών του δήμου. Πρέπει να γνωρίζετε ότι ο δήμος δεν έχει μεγάλα πάγια χρέη. Μόλις εις 210 χιλιάδας θα ανέρχεται το υπόλοιπον τού προς την τράπεζαν χρέους διά το οποίον καταβάλλεται η τοκοχρεωλυτική δόσις των 24 χιλιάδων. Υπάρχουσιν όμως διάφορα προς ιδιώτας μικροχρέη αγνώστου ποσότητος τα οποία είναι αιώνιος εφιάλτης του δήμου. Αυτά τα χρέη εννοώ να τα διακανονίσω. Αφ' ου μελετηθώσιν αι απαιτήσεις, θα καλέσωμεν τους δικαιούχους και θα προσπαθήσωμεν να συμβιβασθώμεν και να πληρώσωμεν αυτούς με την δυνατήν και πρέπουσαν επιείκειαν, διά να λείψη εκ του μέσου το πεμπτημόριον, το εις διαρκή εκκαθάρισιν κρατούν τον δήμον, ουδέν δε κέρδος προσπορίζον τοις δικαιούχοις».
ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και επίκαιρη η "ατάκα" για τις μελέτες:
«Εν τω μεταξύ θα προβώμεν εις την συστηματικήν μελέτην των έργων. Εγώ είμαι ακόλουθος ενός λογικού αξιώματος αναφερομένου εις την μηχανικήν «βραδεία και ώριμος μελέτη και ταχεία εκτέλεσις». Εν αρχή θα μελετήσωμεν τα σπουδαία. Διά να μη χάνεται όμως ο χρόνος θα επιχειρήσωμεν έργα αδάπανα ή ολιγοδάπανα και πρώτης ανάγκης. Ουρητήρια και προσωρινά αποχωρητήρια, διότι τα μόνιμα έχουν ανάγκην πολλού ύδατος, θα είναι εκ των πρώτων».
ΤΟ ΤΡΑΜ
Στην πόλη ήδη είχαν αρχίσει οι συζητήσεις για το τραμ και είχαν γίνει ανεπιτυχή βήματα. Ο Κουτσομητόπουλος εξαγγέλλει ως προτεραιότητα την υπόθεση αυτή:
«Ευθύς αμέσως θα επιδιώξωμεν την εκτέλεσιν της εγκεκριμένης μεν υπό της Νομαρχίας συμβάσεως του ηλεκτρικού τροχιοδρόμου μη νομιμοποιηθείσης όμως υπό της Βουλής. Η υπερβολική δαπάνη διά το ηλεκτρικόν φως δεν εσκόπει βεβαίως να υπηρετήση μόνον τον φωτισμόν. Απέβλεπε και εις την παροχήν κινητηρίου δυνάμεως διά την βιομηχανίαν και άλλας ανάγκας, ιδία δε την της συγκοινωνίας. Ο ηλεκτρικός τροχιόδρομος σπουδαίαν ώθησιν θα δώση εις την εν γένει πρόοδον του τόπου. Εκείνο όμως όπερ προ πάντων εξ αυτού θα προέλθη είνε η διαπίστωσις των πολιτών ότι δύναται και εις Καλάμας να γίνη καλόν τι.
Σήμερον όμως μη υπάρχοντος τροχιοδρόμου δεν υπάρχει κινητήριος δύναμις διά την ημέραν και δεν δυνάμεθα ωφελούμενοι ταύτης να τοποθετήσωμεν ανά μίαν ηλεκτροκίνητον αντλίαν εις τα κυριώτερα φρέατα, διά να τα σκεπάσωμεν και ούτω πίνωμεν ύδωρ καθαρόν, εφ' όσον προσωρινώς παραμένει άλυτον το ζήτημα της δι' υδραγωγής υδρεύσεως.
Η κατασκευή του τροχιοδρόμου δεν θα στοιχίση ούτε λεπτόν εις τον δήμον. Διατί να βραδύνη; Σας είπον ότι η κατασκευή του έργου τούτου θα συμβάλλη μεν εις την εν γένει πρόοδον του τόπου αλλά και θα ενισχύση ίσως επί πλέον την τάσιν της πόλεως προς την παραλίαν. Είνε ανάγκη επομένως, ως αντίρροπον, ευθύς αμέσως να ρυμοτομηθώσι 3-4 μεγάλαι κεντρικοί οδοί της επάνω πόλεως, αι οποίαι άρδην θα μεταβάλωσι την όψιν αυτής. Προς τούτο θα απαιτηθώσι δαπάναι. Αλλά ταύτας θα εξεύρω. Πόθεν; Εχω υπ' όψιν μου οικονομικόν τινά συνδυασμόν, ο οποίος δεν δύναμαι εισέτι να κρίνω αν ήνε πραγματοποιήσιμος. Εν εναντία περιπτώσει θα προσφύγωμεν εις το αναγκαίον, ουχί μεγάλον, δάνειον, προς εκτέλεσιν της ρυμοτομίας ταύτης».
Ο ΝΕΔΟΝΤΑΣ
Ομως ο Κουτσομητόπουλος θεωρούσε ως υψηλή προτεραιότητα τη διευθέτηση της κοίτης του Νέδοντα που βασάνιζε την πόλη:
«Παντός άλλου σπουδαιότερον ζήτημα το αποτελούν την βάσιν πάσης σκέψεως περί υπάρξεως πόλεως είνε ο Νέδων και η διά της διευθετήσεώς του εξασφάλισις της πόλεως. Ο,τι κατασκευάσωμεν, εν μια ροπή δύναται να καταστρέψη ο χείμαρρος αυτός. Εμελετήθη χωροσταθμικόν σχέδιον της πόλεως και η κοίτη του χειμάρρου φίλε μου, είνε υψηλοτέρα του εδάφους της πόλεως! Καταλαμβάνετε τι γίνεται; Εδημιουργήθη διά νόμου ταμείον υπέρ των υδραυλικών του Νέδοντος. Αλλά μήπως τα εισφερόμενα εις το ταμείον υπάρχουν; Εκαστον χειμώνα υψούται η κοίτη του ποταμού. Τότε κατασκευάζεται εις πρόβολος: το επόμενον έτος υψούνται τα παρόχθια τείχη· και ούτω καθεξής, εξακολουθεί αυτή η πυργοποιία των Καλαμών, μέχρις ου ευρεθώμεν αποκεκλεισμένοι από δυσμάς διά Σινικού τείχους! Ή κάλλιον ειπείν απεκλείσθη ήδη όλον το από της πλατείας και άνω μέρος της πόλεως και της αγοράς αυτής, υποτιμηθέν εκ τούτου σπουδαίως και ολοέν επί πλέον υποτιμώμενον. Υπό τοιαύτας συνθήκας δεν δύναται να υπάρξη πόλις.
Το πρώτον άρθρον λοιπόν του περί συστηματικών έργων κεφαλαίου είνε η διευθέτησις της κοίτης του χειμάρρου. Προς τούτο θα επιδιώξω την προς τον δήμον εκχώρησιν υπό χωριστήν διαχείρησιν του ειδικού ταμείου του Νέδοντος και την προικοδότησιν τούτου και δι' ετέρων προσόδων όπως κατασταθή δυνατή η συνομολόγησις δανείου αρκούντος προς σύγχρονον εκτέλεσιν όλων των επί του χειμάρρου έργων. Εν τούτοις περιλαμβάνονται κατ' εμήν σκέψιν αλλεπάλληλα φράγματα προς συγκράτησιν των εκ των ορέων κατερχομένων υλών, μερική εκσκαφή της υπαρχούσης κοίτης, και μερική μετατόπισις ταύτης δυσμικώτερον. Πάσα διά τα έργα ταύτα δαπάνη όση δήποτε και αν είνε, δεν πρέπει να δειλιάση τινά, διότι ως προείπον, άνευ διευθετήσεως των του χειμάρρου πόλις δεν είναι δυνατόν να υπάρξη».
ΟΙΚΟΠΕΔΟΠΟΙΗΣΗ
Ο Κουτσομητόπουλος θεωρούσε ότι από την υπόθεση αυτή θα βγει κερδισμένος ο δήμος εξασφαλίζοντας και κοινόχρηστους χώρους αλλά και οικόπεδα προς πώληση στο μεγάλο κομμάτι που θα μείνει από την παλαιά κοίτη. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον σημείο που ερμηνεύει και τον τρόπο με τον οποίο τελικά έφθασε πολύ μεγάλο μέρος οικοπέδων σε χέρια ιδιωτών στις διάφορες φάσεις εκτέλεσης έργων διευθέτησης και πριν αλλά και μετά τη θητεία του:
«Ουχ ήττον πέποιθα ότι μεθ' όλον το μέγα της δαπάνης ο δήμος μάλλον θα ωφεληθή οικονομικώς εκ του έργου τούτου, διότι η μέλλουσα να απομείνη εις αυτόν παλαιά κοίτη, και οικοπέδων πολυτίμων μεγάλης εκτάσεως θα τον καταστήση κύριον, και θα τω επιτρέψη να διαμορφώση εν μέγα τμήμα ταύτης εις ευρείαν πλατείαν, ης τινός εντελώς ήδη στερείται η πόλις, και διά την οποίαν θα επλήρωνε πολλά πολλά χρήματα αν απεφάσιζε να επιδιώξη διάνοιξιν τοιαύτης πλατείας εις άλλο σημείον της πόλεως κεντρικόν.
Η τοιαύτη διευθέτησις του χειμάρρου εκτός των αμέσων ωφελημάτων άτινα θα προσδώση ημίν διά της δημιουργίας ευπροσώπου πλατείας και πολυτίμων οικοπέδων προς τε οικοδόμησιν δημοτικών και δημοσίων οικοδομημάτων και προς πώλησιν υπέρ του Δημοτικού Ταμείου, θα διευκολύνη εξ άλλου την τε ύδρευσιν της πόλεως, την κατασκευήν υπονόμων, ότε και μόνον θα δυνάμεθα να ελπίζωμεν εις πραγματικήν καθαριότητα και εις εφαρμογήν της χωροσταθμήσεως, ης άνευ οδοί δεν δύνανται να διαμορφωθώσιν».
Η συνέχεια το επόμενο Σαββατοκύριακο
Ηλίας Μπιτσάνης
