Σήμερα, που τα καιρικά φαινόμενα είναι πιο έντονα και βίαια, πνιγόμαστε στην πρώτη δυνατή βροχή, όπως πνίγηκε και η Καλαμάτα πριν από δύο χρόνια. Με την ανοχή της Πολιτείας, αλλά και στο όνομα της ανάγκης να έχουν ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους οι πρόσφυγες και οι φτωχοί άνθρωποι, η Καλαμάτα μέσα στο πέρασμα των χρόνων γιγαντώθηκε, πυκνοδομήθηκε σε γειτονιές της όπως η Ράχη, και όταν ο όγκος του νερού αναζήτησε με ένταση το δρόμο του, έπνιξε ανθρώπους και ρήμαξε περιουσίες - με την οδό Γλαύκου να γίνεται ένας χείμαρρος που βρήκε μπροστά του το εμπόδιο της οδού Αθηνών και πλημμύρισε τα σπίτια.
Δύο χρόνια συμπληρώθηκαν λοιπόν από την πλημμύρα στην Καλαμάτα, το Σεπτέμβριο του 2016. Η ομάδα “Καλαμάτα 2030” σε μια προσπάθεια να εξηγήσει το γιατί, αλλά και να αναζητήσει τι βήματα έγιναν από τότε μέχρι σήμερα για την αντιπλημμυρική θωράκιση της πόλης, διοργάνωσε την περασμένη Παρασκευή το βράδυ την εκδήλωση “Η πόλη κάτω από την πόλη - Το βαθύ λαγκάδι 2 χρόνια μετά”.
Η εκδήλωση έγινε στο προαύλιο του ναού Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο Φραγκοπήγαδο, με τη συμμετοχή πολλών κατοίκων οι οποίοι επλήγησαν από την πλημμύρα - ενώ προηγήθηκε ξενάγηση στη γειτονιά από τον Χρήστο Ζερίτη, κάτοικο της Ράχης. Εκεί μίλησαν οι: Μαργαρίτα Καραβασίλη, αρχιτέκτων πολεοδόμος, τ. ειδική γραμματέας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας στο ΥΠΕΚΑ, Ηλίας Μπιτσάνης, δημοσιογράφος, Βασίλης Π. Κουτραφούρης, πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ, πρόεδρος Πολιτικών Μηχανικών Μεσσηνίας, γ.γ. ΤΕΕ Μεσσηνίας, Τόνια Κουζή, αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ. Τη συζήτηση συντόνισε ο Βασίλης Παπαευσταθίου, πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ, Msc.
Στις αιτίες της καταστροφής οι ομιλητές ανέλυσαν μεταξύ άλλων ότι η Καλαμάτα είναι μια πόλη με εγκιβωτισμένα ρέματα, με μικρές και ξεπερασμένες διατομές, κι ένα ανεπαρκές δίκτυο απορροής ομβρίων, ασυντήρητο και ακαθάριστο.
Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ
Ο συντονιστής Β. Παπαευσταθίου ανοίγοντας την εκδήλωση είπε ότι ο σκοπός της είναι να ψηλαφίσει τις αιτίες του φαινομένου, αλλά χωρίς να αγνοήσει κάποιος την έντασή του. Επίσης, σημείωσε ότι υπάρχει και μια αλήθεια που κανένας δεν μπορεί να παραβλέψει - και η οποία είναι ότι τέτοιου είδους φαινόμενα έρχεται η στιγμή που θα επαναληφθούν με την ίδια σφοδρότητα. Επίσης, μίλησε για ευθύνες ατομικές, κοινωνικές και συλλογικές που ο καθένας μοιράζεται σε μια καταστροφή. Η ανθρώπινη δραστηριότητα λοιπόν και οι οικιστικές ανάγκες που άναρχα πολλές φορές αλλά και με την ανοχή της Πολιτείας οδήγησαν στο να μπαζωθούν ρέματα, να χτιστούν οι φυσικοί δίοδοι απορροής του νερού και να πολεοδομηθούν ολόκληρες γειτονιές, δημόσιοι χώροι και σχολεία πάνω τους, χωρίς κανένα σχέδιο και με άγνοια του κινδύνου μιας πλημμύρας, είχαν τα καταστροφικά αποτελέσματα που βίωσε ο κόσμος πριν από δύο χρόνια.
Ο Βασίλης Κουτραφούρης ήταν ο πρώτος ομιλητής και ανέλυσε τα αίτια των πλημμυρών και τους τρόπους αντιμετώπισής τους, ενώ σχολίασε και το κατά πόσο η υλοποίηση των προγραμματισμένων έργων της μελέτης του “Μορέα” θα συνεισφέρει σε ικανοποιητικό επίπεδο στη θωράκιση της Καλαμάτας. Ο κ. Κουτραφούρης στάθηκε και στην προσωπική ευθύνη των κατοίκων, που πρέπει -είπε- να προστατεύσουν την περιοχή τους από την άναρχη δόμηση και από την ανοικοδόμηση δίπλα στα ρέματα και το μπάζωμα. Το τίμημα, ανέφερε στη συχνέχεια, το πλήρωσε και το πληρώνει μια τέτοια γειτονιά όπως αυτή όπου έγινε η εκδήλωση το βράδυ της Παρασκευής. Επεσήμανε έπειτα ότι οι πλημμύρες είναι ένα φαινόμενο που όλο και πιο συχνά συμβαίνει σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια – ενώ αναζήτησε τις παραμέτρους αυτές που ευθύνονται για τις καταστροφές από το νερό, μεταξύ τους ο όγκος του νερού και η διάρκεια του φαινομένου.
ΜΕ ΤΙΜΗΜΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΖΩΕΣ
Το τίμημα δυστυχώς, παρατήρησε ο κ. Κουτραφούρης, είναι να χάνονται ανθρώπινες ζωές, να καταστρέφονται περιουσίες και να καλείται το κράτος να δαπανήσει πολλά χρήματα για τις αποζημιώσεις και την αποκατάσταση των υποδομών. Αναφερόμενος στις συναντήσεις που είχε η ομάδα με αρμόδιους φορείς του δήμου, προκειμένου να ενημερωθεί για τις ενέργειες που έχουν γίνει ώστε να κατασκευαστούν αντιπλημμυρικά έργα, έμαθαν ότι τον τελευταίο χρόνο η αρμοδιότητα έχει περάσει στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.
Ο ίδιος μίλησε επίσης για τους ελλιπείς καθαρισμούς ρεμάτων και διόδων απ' όπου περνά το νερό, κάτι που όμως δεν είναι από μόνο του αρκετό για να αποτραπεί μια πλημμύρα στο μέλλον. Μάλιστα είπε ότι δεν πρέπει κανείς να παραβλέψει ότι τα δίκτυα ομβρίων της πόλης είναι ξεπερασμένα, ενώ θα βοηθούσε η τεχνολογία με την εγκατάσταση ενός σύγχρονου συστήματος παρακολούθησής τους - και έδωσε έμφαση στην ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα της ενημέρωσης ώστε και οι κάτοικοι των περιοχών που κινδυνεύουν να καλούνται έγκαιρα να λάβουν μέτρα προστασίας.
Στην επαφή τους με τους αρμόδιους οι άνθρωποι της ομάδας έμαθαν ακόμη ότι ολοκληρώνεται η μελέτη του "Μορέα" προϋπολογισμού 80 εκατ. ευρώ, που θα λύσει αρκετά από τα προβλήματα της Καλαμάτας.
ΩΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΥΣΑ
Η Τόνια Κουζή, ως παθούσα και η ίδια και κάτοικος της περιοχής, ανέλυσε το τι συνέβη εκείνη τη μέρα και το τοπίο στην περιοχή. Επεσήμανε ότι η περιοχή αυτή είναι το δυσκολότερο κομμάτι της πόλης και εκτίμησε πως το άνοιγμα του ρέματος δεν είναι εφικτό, αλλά ότι πρέπει να αξιοποιηθεί και να καθαριστεί το ρέμα στο τμήμα του που είναι ανοιχτό.
Πιο αναλυτικά η κ. Κουζή επεσήμανε ότι πολλοί έχουν άγνοια ότι κατοικούν πάνω σε ρέματα τα οποία κλείστηκαν και οικοδομήθηκαν, όπως και η ίδια δεν το γνώριζε. Ερευνώντας μετέπειτα έμαθε πλέον ότι σε έργα αυτού του είδους (σ.σ. εγκιβωτισμοί ρεμάτων) θα έπρεπε -όπως εξαρχής προβλέπεται- να διπλασιάζεται μέσα σε μια δεκαετία η διατομή τους. Το συγκεκριμένο έργο έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, και αναζητώντας τα σχετικά αρχεία στη ΔΕΥΑ Καλαμάτας η ομάδα βρήκε ότι το 1988 υπήρχε σχέδιο που όριζε το διπλασιασμό της διατομής, το οποίο όμως έμεινε αζήτητο σε ένα συρτάρι. Αντίθετα, το εν λόγω έργο δεν συντηρήθηκε καν ποτέ και δεν έχει και κανένα σημείο πρόσβασης τέτοιο που να επιτρέπει οποιαδήποτε παρέμβαση. Χαρακτηριστική του ότι πουθενά δεν υπάρχει πρόσβαση για να καθαριστεί, είπε, μιλώντας για το ίδιο τεχνικό έργο, είναι και η δυσοσμία που αναδίδεται τα καλοκαίρια, ειδικά προς την απόληξή του στην οδό Αθηνών όπου οι κάτοικοι υποφέρουν και ψάχνουν αυτοσχέδιους τρόπους για να το αντιμετωπίσουν. Αλλωστε -πρόσθεσε- και το οδόστρωμα στην οδό Γλαύκου είναι αλλοιωμένο σε τέτοιο βαθμό, που καταλαβαίνει κανείς ότι και η κατάσταση από κάτω του τεχνικού έργου μάλλον δεν είναι και η καλύτερη δυνατή – ενώ ζουν με το φόβο ότι κάποιο βράδυ κατεβάζοντας νερό θα σπάσει και θα ανοίξει κρατήρας.
ΧΤΙΖΟΝΤΑΣ ΑΝΑΡΧΑ
Ο Ηλίας Μπιτσάνης στη δική του παρέμβαση αναφέρθηκε ιστορικά στην οικιστική εξέλιξη της Δυτικής Πόλης, ξεκινώντας από την απελευθέρωση και την ανακήρυξη της Καλαμάτας ως πρωτεύουσας, οπότε και άρχισε η μετακίνηση πληθυσμών από την ύπαιθρο προς την πόλη. Στην παράθεση των ιστορικών στοιχείων για τις αλλαγές στην οικιστική διαμόρφωση της Καλαμάτας έφτασε και στην πρώτη γενιά αυθαιρέτων. Αν και υπήρχε σχέδιο πόλης από το 1905, εφαρμόζονταν αργά, βασανιστικά και με στρεβλώσεις, αλλά ήταν απλησίαστο για τους φτωχούς εσωτερικούς μετανάστες και τις νεότερες γενιές που εγκαταστάθηκαν στη δυτική πόλη και αλλού.
Το φαινόμενο, είπε, εντάθηκε στη διάρκεια των πολέμων στα τέλη της δεκαετίας του 1910, όταν η αραιή αρχικά δόμηση πύκνωσε με βάση τα υπάρχοντα σπίτια και δημιουργήθηκαν συνοικισμοί, όπως μαρτυρεί επικριτικό άρθρο στην εφημερίδα “Σημαία” το 1927 για τη Ράχη και αλλού. Και φτάνουμε στη δεκαετία του 1980, όταν πλέον αντιμετωπίστηκε συνολικά το ζήτημα της αυθαίρετης δόμησης και του πολεοδομικού σχεδιασμού.
ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ
Στην αρχή, είπε ο κ. Μπιτσάνης, η οίκηση γινόταν στα ψηλότερα σημεία που ήταν περισσότερο ασφαλή (και) από τα καιρικά φαινόμενα. Σταδιακά η οίκηση επεκτάθηκε στα πρανή μέχρι το χαμηλότερο επίπεδο, με αποτέλεσμα να καταστραφούν οι φυσικές απορροές των ρεμάτων στους λόφους. Το ακόμη χειρότερο όμως ήταν το γεγονός ότι κράτος και ιδιοκτήτες εκτάσεων καταπάτησαν τα ρέματα, τις λαγκάδες όπως λέμε, που κατεβαίνουν από τα βουνά και αποτελούσαν φυσικές απορροές τεραστίων ποσοτήτων νερού.
Στη δυτική πόλη ένα δημόσιο έργο, η οδός Αθηνών, έφραξε όλα τα ρέματα κόβοντας την κοίτη τους και αντικαθιστώντας την με σωλήνες στην καλύτερη περίπτωση - ή με καμπυλώσεις του δρόμου. Νότια τα ρέματα χτίστηκαν και η δυνατότητα διεξόδου ελαχιστοποιήθηκε, ενώ βόρεια υπογειοποιήθηκαν με τρόπο τελικά ανεπαρκή να παροχετεύσει τα νερά της βροχής σε περίπτωση πλημμυρικού φαινομένου. Εκεί που δεν υπογειοποιήθηκαν, η κοίτη περιορίστηκε στο ελάχιστο καθώς καταπατήθηκε και μετατράπηκε σε οικόπεδο.
Ο Ηλίας Μπιτσάνης πρόσθεσε μάλιστα ότι δύο χρόνια μετά, ενώ έχουν μεσολαβήσει μεγάλες καταστροφές, η υπόθεση είναι υπό μελέτη και τα έργα θα αργήσουν. Χαρακτήρισε επίσης έργο “φαραωνικό” το να πάρουμε τα νερά των ρεμάτων από τον αυτοκινητόδρομο και να τα ρίξουμε στο Νέδοντα, και πρόσθεσε ότι εκείνοι που θυμούνται δεν ξεχνούν πως ακόμη και τα τελευταία χρόνια η πλημμύρα έχει "σκάσει" σε διαφορετικά σημεία, δεν είναι ανοχύρωτη μόνον η δυτική πόλη. Είπε ακόμη πως ο μεγάλος κίνδυνος για την Καλαμάτα παραμένει ο Νέδοντας, ενώ απουσιάζει ένα σχέδιο πολιτικής προστασίας σε περίπτωση πλημμυρικού φαινομένου.
ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ Η ΕΥΘΥΝΗ
Η Μαγαρίτα Καραβασίλη στην ομιλία της στάθηκε στη συλλογική ευθύνη για την προστασία του πολίτη σε πλημμυρικά φαινόμενα. Μέσα από την εμπειρία της στο υπουργείο αναφέρθηκε μάλιστα -και με παραδείγματα- στο πώς ακατάλληλες περιοχές για να πολεοδομηθούν αλλάζουν τελικά χρήση στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο, αρχίζουν να χτίζονται και με το πρώτο έντονο καιρικό φαινόμενο πνίγονται! Αλλωστε, τόνισε, κανένας δεν μπορεί να παραβλέψει την απειλή της κλιματικής αλλαγής, γι' αυτό οι υπηρεσίες οφείλουν, όπου έχει γίνει εγκιβωτισμός ρεμάτων, να μελετήσουν τη σωστή διατομή τους. Και δυστυχώς στην Ελλάδα επειδή έχει γνωρίσει μεγάλη φτώχεια και έπρεπε σε περιόδους της ιστορίας της να στεγάσει τους πρόσφυγες, παρατηρείται συγκεκριμένες περιοχές να είναι πυκνοκατοικημένες.
Η ίδια δεν παρέβλεψε επίσης να αναφερθεί σε συμφέροντα και πιέσεις όπως τα είπε, χωρίς όμως να γίνει πιο συγκεκριμένη, στο κομμάτι που αφορά την αυθαίρετη δόμηση.
ΤΟ ΝΕΡΟ ΘΥΜΑΤΑΙ
Ομως τα ρέματα θα βρουν το δρόμο τους, είπε η κ. Καραβασίλη ό,τι κι αν κάνει ο άνθρωπος, με όποιο τρόπο και αν εμποδίσει τη φυσική ροή του νερού - και η Καλαμάτα, τόνισε, δεν το έκανε ποτέ, δηλαδή να σεβαστεί τους φυσικούς αποδέκτες των νερών και να μάθει να ζει με τα ποτάμια και τα ρέματά της. Εξήγησε μάλιστα ότι η πόλη υπέκυψε σε αυτό που επικρατούσε περασμένες δεκαετίες και ήθελε τους χείμαρρους και τα ρέματα να υποβαθμίζουν μια περιοχή και να πρέπει είτε να εγκιβωτιστούν, είτε σε άλλα σημεία έξω από την οικιστική περιοχή να γίνονται αποδέκτες μπάζων, σκουπιδιών, μέχρι και επικίνδυνων αποβλήτων.
Σύμφωνα με την ίδια, αυτή η συνήθεια της απόρριψης κάθε περιττού στους φυσικούς αποδέκτες του νερού, σε συνδυασμό με την ανάγκη για φθηνή γη και τα εργολαβικά συμφέροντα, οδήγησε στην άναρχη δόμηση και τον εγκιβωτισμό, αν όχι το μπάζωμα, των χειμάρρων και των ρεμάτων, με τα αποτελέσματα να φαίνονται σήμερα. Ενα “έγκλημα” που παραδέχτηκε ότι έγινε εν γνώσει της Πολιτείας, καθώς μελέτες για τις επικίνδυνες περιοχές για πλημμυρικά φαινόμενα υπάρχουν - όμως θα κόστιζε πολύ να απαλλοτριωθούν περιουσίες και να αποκαλυφτούν τα ρέματα, κάτι αναγκαίο όπου μπορεί να γίνει, ώστε να αυξηθεί η δυνατότητα διαφυγής του νερού και να μην πνίγεται ο κόσμος.
Ν.Κ.
