Τετάρτη, 12 Αυγούστου 2015 23:22

"Προμηθέας Δεσμώτης" στην Αρχαία Μεσσήνη: Μια ποιητική ματιά στην εξουσία, την αντίσταση, τη μοίρα

Γράφτηκε από την
"Προμηθέας Δεσμώτης" στην Αρχαία Μεσσήνη: Μια ποιητική ματιά στην εξουσία, την αντίσταση, τη μοίρα

Ενα αντιστασιακό ποίημα. Ενα ποίημα για την αντίσταση του ανθρώπου ενάντια στη βία κάθε παλιάς ή νέας εξουσίας - αλλά και για τη μοίρα, το μέλλον μάλλον, που η δύναμή του υπερβαίνει ακόμα και τους θεούς ή τους δυνάστες: Αυτό παρακολούθησε το κοινό που γέμισε την Τρίτη 11/8 το θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης, όπου παιζόταν ο "Προμηθέας Δεσμώτης" του Αισχύλου, με τη σκηνοθετική υπογραφή του Κώστα Φιλίππογλου. 

 Καταρχάς, η μετάφραση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα έδωσε για πρώτη ύλη στην παράσταση ένα κείμενο πραγματικά συγκλονιστικό - όπως ακριβώς είχε αναφέρει ένας εκ των πρωταγωνιστών, ο Γεράσιμος Γεννατάς, στην πρόσφατη συνέντευξή του στην "Ε". Από μόνο του αυτό το κείμενο, το ίδιο το κείμενο, αποτελεί μια παράσταση. Πάνω του ο σκηνοθέτης έχτισε τη δική του ποιητική για το διαχρονικό τρίπτυχο "εξουσία - αντίσταση - μοίρα", το οποίο πραγματεύεται ο Αισχύλος στη συγκεκριμένη τραγωδία.

Ο Κώστας Φιλίππογλου στο σκηνοθετικό του σημείωμα εξηγεί ότι «πρόκειται για ένα έργο πολιτικό, έντονα ποιητικό -ιδίως στην έξοχη μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα που ανέδειξε τον Αισχύλειο λόγο- αλλά και ένα έργο γεμάτο μεταφυσικά και μυθολογικά στοιχεία (...) Σήμερα έχουμε απομακρυνθεί από τους μύθους. Τουλάχιστον σε σύγκριση με τους αρχαίους. Η μαγεία τους και η πρωτόγονη δυναμική τους επιβιώνουν στο ασυνείδητο και στον κόσμο της ψυχανάλυσης (...) Κάθε φορά που αποκρυπτογραφούσα μια φράση, μια σκηνή, ο χώρος γέμιζε κίνηση και σύμβολα και, έτσι, η φαινομενικά πιο ακίνητη και περιοριστική -σε σημείο εγκλωβισμού- τραγωδία έγινε μια παράσταση με πλούσιες εναλλαγές εικόνων. Μια παράσταση έντονα κινητική και συν-κινητική. Ολα τα μυστικιστικά Πυθαγόρεια σύμβολα, που κρύβονται πίσω από τις λέξεις του Αισχύλου, πήραν τη θέση τους. Εφυγαν από τον κόσμο της κατανόησης και της ανάλυσης, και βρέθηκαν βαθιά μέσα στον κόσμο της μαγείας και τις εικόνες των ονείρων».

Οσο για τον μεταφραστή; «Ο μέγας ποιητής θέτει», λέει ο Γιώργος Μπλάνας στο δικό του σημείωμα, «με τον πιο αποφασιστικό τρόπο τη συστατική αρχή της δημοκρατίας: Συνεχής αμφισβήτηση του υπάρχοντος. Εκτοτε, η ερμηνεία του "Προμηθέα Δεσμώτη" θα είναι έργο όχι μόνο των φιλολόγων, αλλά κυρίως της ίδιας της ιστορικής πράξης. Δημιουργώντας ο άνθρωπος την Ιστορία του, ερμηνεύει τον "Προμηθέα" του Αισχύλου».

ΤΟ ΣΚΙΑΧΤΡΟ

Ενας λευκός, άδειος απ' οτιδήποτε τοίχος, ήταν ο γκρεμός στον οποίο καρφώθηκε ο Δεσμώτης Προμηθέας. Δηλαδή το κουφάρι του, ένα σκιάχτρο του άλλοτε κραταιού Τιτάνα ο οποίος βοήθησε το Δία να πάρει την εξουσία από τον Κρόνο - κάτι που δεν εμπόδισε τον πρώτο των θεών να τιμωρήσει ανελέητα τον ευεργέτη του, ο οποίος αμφισβήτησε τη νεοεγκαθιδρυμένη εξουσία χαρίζοντας το δώρο της φωτιάς (και συνακόλουθα της σκέψης και του αναστοχασμού), στον άνθρωπο.

Κουφάρι-σκιάχτρο κρεμασμένο σ' έναν γκρεμό στην ερημιά το σώμα, δυνατό κι αλύγιστο όμως το πνεύμα, μιλά και κινείται στην παράσταση με φωνή βροντερή (Τάσος Νούσιας), που απαντά εμφατικά σ' όλους εκείνους οι οποίοι, με το δικό τους ύφος, κίνητρο και ήθος, επιχειρηματολογούν για να του αλλάξουν γνώμη, ώστε να σωθεί. 

Ο Ηφαιστος και ο Ωκεανός (Γεράσιμος Γεννατάς), το Κράτος κι ο Ερμής (Δημήτρης Κουρούμπαλης) φιλοσοφούν ο καθένας από τη δική του θέση και κυρίως για δικό του λογαριασμό, πάνω στην αναμέτρηση: "Δίας - υποταγή - θεός" VS "Προμηθέας - εξέγερση - άνθρωπος".

 

ΟΙ ΚΑΡΕΚΛΕΣ

Ομως, εν αρχή ην... ένας γραφικός ανθρωπάκος, που άρχισε να περιεργάζεται μια στοίβα από καρέκλες στη μέση της σκηνής - και κάπως έτσι, εντελώς κωμικά, ξεκίνησε η τραγωδία. Προσωπικά δεν το βρίσκω άστοχο, αν το καλοσκεφτεί κανείς. 

Αυτές λοιπόν οι απλές άσπρες καρέκλες, πολλά σχόλια αντιφατικά συγκέντρωσαν - κι ακόμα περισσότερα καθήκοντα στη διάρκεια της παράστασης επιτέλεσαν. Από τα πιο εμπνευσμένα και εύγλωττα, νομίζω, ήταν όταν τοποθετούνταν μπροστά στον Ωκεανό κι εκείνος βάδιζε επάνω τους: Περπατούσε αργά πάνω σε μια σειρά από καρέκλες που μετακινούνταν εκείνη την ίδια στιγμή και τοποθετούνταν μπροστά του, για να προλάβουν τα βήματά του - δίνοντας έτσι την εντύπωση των κυμάτων που τον κουβαλούν στον λευκό αφρό τους.

Με τις καρέκλες αρχίσαμε λοιπόν, αλλά και με τις καρέκλες τελειώσαμε. Ετσι ο σωρός τους ξαναστήθηκε για τη λήξη. Σωριάστηκε όμως. Ξαναστήθηκε, ξανασωριάστηκε, ξαναστήθηκε, ξανασωριάστηκε... δίνοντας στην τραγωδία ένα κωμικό φινάλε(;). Μ' ένα πικρό ειρωνικό σχόλιο για τη δουλειά των κοινών ανθρώπων - που τόσο συχνά, τόσο διαχρονικά, γίνεται ανόητα και μοιάζει βαρετή και μάταιη. Σκέτη σκλαβιά.

 

ΤΟ ΣΤΡΙΠΤΙΖ

Εφτά γυναίκες αποτελούσαν το Χορό του Προμηθέα. Οι δυο, πρωτοχορεύτριες, με λόγο - και μάλιστα τον πιο σπαρακτικό. Αυτό το «Δεν μπορώ!...» στιγμές στιγμές, σε στοίχειωνε.

Κατερίνα Λούρα, Ιριδα Μάρα, Δέσποινα Λαγουδάκη, Χριστίνα Μπίτου, Βιβή Μπουτάκη, Πηνελόποη Μωρούτ, Νατάσσα Σαραντοπούλου: Αρχαίες Ωκεανίδες, λαϊκές γοργόνες, βιομηχανικές εργάτριες... τι ακόμα; 

Εβαζαν κι έβγαζαν τα ρούχα τους επάνω στη σκηνή, κυρίως, νομίζω, για να πετάνε από πάνω τους τις εποχές - όχι για να αλλάζουν ρόλο. 

 

Η ΤΡΕΛΑ

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί κανείς στην Ιώ της Μαρλένε Καμίνσκι. Ανάμικτα αισθήματα με κατέλαβαν αρχικά ακούγοντάς τη. Λόγια ελληνικά με προφορά έντονα ξενική... Πολύ γρήγορα όμως, το παζλ της φρενίτιδας ήταν πλήρες: Ολη η ένταση, το κυνηγητό, η ανισόρροπη ισορροπία που προσπαθούσε να διατηρήσει αυτή η διωκόμενη μισοτρελαμένη γυναίκα, συμπληρώνονταν από αυτή την ανοίκεια προφορά και εκφορά. 

Ολα επάνω σε τούτη την Ιώ φώναζαν διαχρονία. Ακόμα περισσότερο: Φώναζαν σημερινή πραγματικότητα. Τα κύματα των κυνηγημένων μεταναστών, τα ασήκωτα καμιά φορά φορτία που λυγίζουν τις γυναίκες (εντάξει, και τους άντρες), η εξαπάτηση, οι άδικες διώξεις όπου Γης, η ανθρώπινη αγωνία που δε δείχνει να τελειώνει... Ολα συγκεντρωμένα σ' έναν ιδιόμορφο ρόλο, από μια ηθοποιό που αξίζει την προσοχή μας. 

 

Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ... ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Η τελευταία αναφορά θα είναι για τη μουσική, όπου υπέφωσκε η συγκίνηση - και ίσως γι' αυτό με συνεπήρε. 

Κλείνοντας, δεν ξέρω ακόμα τι εντυπώσεις άφησε στο μεσσηνιακό κοινό αυτή η παράσταση. Ακουσα λόγια επαινετικά, άκουσα κι αντιρρήσεις. Και "το κοινό" δεν είναι ενιαίο - ούτε υπάρχει ο "μέσος θεατής", όπως δεν υπάρχει ο "μέσος αναγνώστης" κι ένα σωρό άλλα μέσα. 

Δεν ξέρω με ποια αίσθηση βγήκε ο κάθε άνθρωπος απ' το αρχαίο θέατρο μες στη νύχτα.

Δεν ξέρω ούτε αν όλοι οι συμβολισμοί βρήκαν το στόχο τους. Δεν ξέρω αν όλες οι προσπάθειες ευοδώθηκαν.

Ξέρω μονάχα ότι εγώ απόλαυσα ένα ποίημα. Δεν μ' ενδιαφέρει καν αν ήταν το ωραιότερο, το σημαντικότερο, το μεγαλειωδέστερο που έχει ποτέ γραφτεί και ειπωθεί. Ηταν ένα ποίημα που μου άρεσε.

Και θα μου άρεσε ακόμα περισσότερο, θα το είχα απολαύσει πιο ολόκληρη, αν τα παιδάκια δίπλα μου δεν μ' έσπρωχναν συχνά πυκνά, καθώς ανακλαδίζονταν μέσα στη βαρεμάρα τους. Κι αν κάθε τόσο δε χαχάνιζαν και δεν ψιθύριζαν και δε σχολίαζαν... όπως η παιδική τους ηλικία μάλλον επιβάλλει. Κι αν εξαιτίας τους δεν έχανα κάτι στιγμές την απαραίτητη συγκέντρωσή μου και την ατμόσφαιρα του έργου - μια ατμόσφαιρα ενηλίκων.

Είναι μεγάλο στοίχημα η... προσαγωγή παιδιών σε τέτοιες παραστάσεις - και δεν κερδίζεται εύκολα. Το πρόβλημα είναι ότι σε περίπτωση χασούρας, πληρώνουν κι όσοι δε συναίνεσαν στο ρίσκο: οι γύρω θεατές.

Με κάθε κατανόηση και συμπάθεια, ειλικρινά, στους γονείς και κηδεμόνες που θέλουν τα παιδιά τους ν' αποκτήσουν τέτοιες πολύτιμες προσλαμβάνουσες -ή που μπορεί και να μην έχουν πού να τα αφήσουν για να έρθουν μόνοι στην παράσταση- θερμοπαρακαλώ: Ξανασκεφτείτε το. Είναι και για εμάς τους υπόλοιπους πολύτιμες αυτές οι στιγμές, και αν χαθούν, δεν επιστρέφουν.

Ο "Προμηθέας Δεσμώτης" θα παρουσιαστεί στην Επίδαυρο στις 21 και 22 Αυγούστου. Μάλιστα για τις παραστάσεις αυτές έχουν μειωθεί οι τιμές, και τα εισιτήρια για το άνω διάζωμα κοστίζουν 10 ευρώ. 

Η παράσταση τελεί υπό την αιγίδα του ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων και πρωτοανέβηκε στις 17 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο της Δωδώνης, το οποίο επαναλειτούργησε φέτος μετά από 17 χρόνια.

Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου

Μετάφραση, κείμενο εισαγωγής: Γιώργος Μπλάνας

Κίνηση - καλλιτεχνική συνεργασία: Φρόσω Κορρού

Σκηνικά - κοστούμια: Κέννυ ΜακΛέλλαν

Μουσική: Lost Bodies

Σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος

Βοηθός σκηνοθέτη - ειδική συνεργάτιδα: Εριφύλη Στεφανίδου

Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώτα Σερεμέτη

Βοηθοί σκηνογράφου: Σοφία Κατσουλιέρη, Αννα Σαπουνάκη

Βοηθός ενδυματολόγου: Ανθούλα Μάμαλου

Φωτογραφίες: Θωμάς Χρυσοχοΐδης

Φωτογραφίες πρόβας/προγράμματος: Κική Παπαδοπούλου

Σχεδιασμός επικοινωνίας (video - artwork): ΠΑΝΚ ΤΑΝΚ

Ηλεκτρολόγος: Βαγγέλης Κάνδιας

Ηχολήπτης: Θανάσης Λασκαρίδης

Μηχανικός Σκηνής: Κώστας Πλαστήρας

Επιμέλεια προγράμματος: Ροζαλί Σινοπούλου

 

Επικοινωνία: Γεωργία Ζούμπα


NEWSLETTER