Κυριακή, 19 Μαρτίου 2017 16:07

Η γυναίκα στη Μάνη

Γράφτηκε από την
Η γυναίκα στη Μάνη

Η γυναίκα, όπως σε όλες τις παραδοσιακές κοινωνίες με πατριαρχική σύνθεση, κατέχει εκ πρώτης όψεως δευτερεύουσα θέση και στη Μάνη. Η θέση της όμως έχει περισσότερες αθέατες πλευρές. Η γυναίκα εδώ μοιάζει υποταγμένη και απόμακρη, αφανής, "βουβή" φιγούρα στο κοινωνικό σκηνικό, με συμπεριφορά συντεταγμένη και σύμφωνη με τις πατριαρχικές κοινωνικές δομές. 

Οι άνδρες αντίθετα φαίνεται να έχουν παντού τον πρώτο λόγο, η προτεραιότητα δίνεται στον άνδρα ως πατέρα και συνεχιστή του γένους και αιτιολογείται από τη συμβολή του στον αναπτυξιακό τομέα της ζωής. Η γυναίκα οφείλει σεβασμό στο αρσενικό, στον αρχηγό της οικογένειας, είτε είναι ο πατέρας της είτε ο σύζυγος είτε είναι ακόμη και ο γιος, το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας, αν έχει αποβιώσει ο πατέρας. 

Στην πραγματικότητα όμως η προσφορά της -παρ’ ότι αφανής- είναι ουσιαστική και καθοριστική για την ανατροφή των παιδιών, την καθολική φροντίδα του σπιτιού, και την εν γένει στήριξη της οικογένειάς της. Στη Μάνη παρά το γεγονός ότι προτεραιότητα δίνεται στα αρσενικά παιδιά, η γυναίκα θεωρείται «κυρά» του σπιτιού, πράγμα που υποδηλώνει κάποιο ποσοστό ισοτιμίας μέσα στον γάμο και διάθεση απόδοσης σεβασμού στο γυναικείο φύλο. 

Η φιλοτιμία όμως των ίδιων των γυναικών και η υπερηφάνειά τους δεν αφήνει κανέναν να σκεφθεί ότι κι αυτές είναι μοχλός που κινεί τα πάντα, πως κι αυτές συμβάλλουν στις αποφάσεις και στις ενέργειες των ανδρών, πατέρων, συζύγων και γιων τους. Η περηφάνια για την πατριά και το ενδιαφέρον για τη δύναμή της είναι έκδηλα στο μανιάτικο μοιρολόι: «Ηταν αστάκυα της γενιάς (=εξέχοντες μεταξύ των μελών της πατριάς) / εμένα οι γιαθρώποι μου».  

Σε παλαιότερες περιπτώσεις βεντέτας, η αποφασιστικότητα και γενναιοφροσύνη των γυναικών αποτυπώνεται επίσης στο μανιάτικο μοιρολόι, όπου η μάνα ανατρέφει τα παιδιά της, με σκοπό να πάρουν εκδίκηση για τον θάνατο του πατέρα τους, παρ’ όλο τον κίνδυνο των συνεπειών γι’ αυτά από μια τέτοια ενέργειά τους: «Κι εγώ τα χαϊδανάσταινα / να μεγαλώσουν λήγορα / να πάρουνε το δίκιο του, / το δίκιο του πατέρα τους». Η Μανιάτισσα, για να πάρει εκδίκηση για τον φόνο του αδερφού της, γίνεται παλικάρι, που τίποτα δεν έχει να ζηλέψει από τους άνδρες: «Ε, τώρα μαυροΒγενική, / γυναίκα κι άντρας να γενείς. / Ζούστηκο κι αρματώθηκο / και πάρε τον καλό σαρμά / να κυνηγήσεις τον φονιά». Κι ακόμα, ο ετοιμοθάνατος πατέρας προτρέπει την κόρη του να πάρει το όπλο του να εκδικηθεί τους διώκτες του για λογαριασμό του: «Κι άιντο ξεκρέμασο το γκρα, / να κυνηγήσεις το φονιά». 

Βεβαίως, η γέννηση κόρης δεν ήταν κάτι που εύχονταν οι Μανιάτες, ούτε μοίραζαν στα κορίτσια τους την ακίνητη περιουσία -χωράφια και σπίτια- αλλά από την ημέρα που θα γεννιόταν, εννοούσαν πως η προίκα του κοριτσιού θα συγκεντρώνεται «στην κασέλα». Ιδιαίτερα ισχυροποιείτο η θέση της γυναίκας στην οικογένεια, όταν γεννούσε αρσενικό παιδί (αγορομάνα). Αυτή η παράδοση για απόκτηση αρσενικών απογόνων που θεωρούνται στύλοι του σπιτιού έρχεται από την ελληνική αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Στον τραγικό ποιητή Ευριπίδη βρίσκουμε τη φράση «στύλοι οίκων εισίν παίδες άρσενες». Η επιδίωξη της γέννησης αγοριού μάλιστα έφθασε στη Μάνη μέχρι του ακραίου σημείου να υιοθετηθεί ο παράξενος για τα σημερινά δεδομένα θεσμός της σύγκριας (< συν + κυρία), κατά τον οποίο σε ζευγάρια που δεν είχαν παιδιά, ο σύζυγος έφερνε άτυπα στην οικογενειακή εστία και μια δεύτερη γυναίκα-σύζυγο, για να του εξασφαλίσει τον πολυπόθητο απόγονο. Ετσι, σε παλαιότερες εποχές, «παιδιά» χαρακτηρίζονταν τα αγόρια -και όχι μόνον στη Μάνη αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Παράλληλα, τα ονόματα που δίνονταν στα κορίτσια συχνά ήταν συμβολικά αποτρεπτικά της γέννησης θηλυκού, όπως Σταμάτα / Σταματία ή Αγορίτσα, για ευνόητους λόγους επίσης.

Παρά τον διακαή πόθο για την απόκτηση αρσενικών απογόνων και παρά την αγωνιώδη προσπάθεια για συγκέντρωση της προίκας και την τέλεση του γάμου των κοριτσιών, παράλληλες είναι και οι λαϊκές παροιμιακές ρήσεις «Της καλομάνας το παιδί / το πρώτο να ’ναι κόρη» και «- Από πού είσαι; - Από το χωριό της γυναίκας μου», που αντιπαραβάλλονται στην ισχυρά παγιωμένη πατριαρχική σύνθεση της μανιάτικης κοινωνίας. Σημαντικός επίσης είναι και ο ιδιαίτερος σεβασμός στη γνώμη των ηλικιωμένων γυναικών στη Μάνη, των γιαγιάδων της οικογένειας.

Η επιθυμία για απόκτηση αρσενικών απογόνων, αν σε άλλες περιοχές είχε σχέση μόνο με την επιθυμία συνέχισης του γένους, στη Μάνη  δικαιολογείται, καθώς μοιράστηκε και με τη φλογερή επιδίωξη για απόκτηση περισσότερων πολεμιστών, ιδιαίτερα την εποχή της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Χαρακτηριστικός είναι σχετικά με αυτό και ο διάλογος: «- Γέννησε η Μάρω; Τι έκανε; - Ντουφέκι!». 

Η επιθυμία να γίνουν και τα κορίτσια δυνατά και γενναία και άτρωτα σαν τα αγόρια είναι επίσης έντονη στη Μάνη. Κι οπωσδήποτε οι Μανιάτισσες δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από την αντρειοσύνη και την αυτοθυσία των αρσενικών τούτης της περιοχής. Αυτό έχει αποτυπωθεί ακόμη και στο δημοτικό τραγούδι, όταν υμνεί την αντίστασή τους στην προσπάθεια επέλασης του Ιμπραήμ, στον αγώνα της Απελευθέρωσης του 1821: «Εύγε σας, ματαεύγε σας, γυναίκες, άντρες γίνατε». 

Η αίσθηση ανεξαρτησίας που τις διέπει, δεν εμποδίζει τις γυναίκες να υπηρετούν τους άνδρες της οικογένειάς τους και να απευθύνονται στον γιο τους με την προσφώνηση «αφέντη μου», φράση εντελώς αντίθετη με την ισοτιμία πλέον των φύλων και την αισθητική με την οποία αντιμετωπίζονται σήμερα τα δύο φύλα. Αυτό όμως είναι και η ειδοποιός διαφορά της Μανιάτισσας, που συνδυάζει τις αντιθέσεις της απαλλαγής από αγκυλώσεις και συμπλέγματα με τη βαθύτερη, ισχυρή και ουσιαστική αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στην οικογένειά της, πράγμα που επιβάλλει τη θετική παρουσία της στην κοινότητα καταξιώνοντάς την ως άνθρωπο.  

 

Μαρία Παρ. Σταθέα

Φιλόλογος - συγγραφέας


NEWSLETTER