Αμέσως μετά την κατάληψη της Κορώνης όπου είχε πάρει μέρος και ένα σώμα 334 Μανιατών στο πλευρό των χριστιανών της Δύσης, ο Morosini έστειλε στη Μάνη το Ζακυνθινό Παύλο Μακρή με επιστολές προς τους Μανιάτες αρχηγούς, ώστε αυτοί να επισπεύσουν την άλωση των τουρκικών φρουρίων και κυρίως της Ζαρνάτας. Εν τω μεταξύ ο Τούρκος καπουδάν-πασάς και αρχιναύαρχος του στόλου είχε φθάσει στην Καλαμάτα με 10.000 άνδρες που είχε στρατολογήσει από όλα τα μέρη του Μοριά με στόχο την ενίσχυση της άμυνας της περιοχής. Ετσι τότε ο Morosini έστειλε έξι γαλέρες στο Αλμυρό για να εμποδίσουν την προσέγγιση των τουρκικών ενισχύσεων. Η αποστολή του Μακρή είχε σκοπό την εκτίμηση της αντοχής των φρουρίων, τη διάνοιξη ασφαλών διόδων για τα πολεμοφόδια μιας μελλοντικής πολιορκίας και τέλος τη σύνταξη μιας λεπτομερούς έκθεσης.
Ο Μακρής φθάνοντας στη Ζαρνάτα με ένα σώμα Μανιατών πολιόρκησε το φρούριο και κάλεσε σε παράδοση το διοικητή του Hasan aga. Αυτός φοβούμενος την εκδικητική μανία των Μανιατών ζήτησε να παραδοθεί αποκλειστικά στους Βενετούς του Morosini! Ετσι ο Μακρής σε μια εκπληκτικής ακρίβειας έκθεση περιγράφει το οχυρό και εκθέτει την κατάσταση στο Morosini, και μάλιστα επισυνάπτει και την επιστολή παράδοσης του Τούρκου αγά:
«...Το φρούριον Ζαρνάτα κείται επί υψηλού αποκρήμνου οροπεδίου, περιφραττόμενον υπό έξ πύργων και περιβόλου, έχον εν τω κέντρω πύργον υψηλόν εξωπλισμένον δι’ εξ πυροβόλων προσβαλλόντων την πέριξ πεδιάδα, και δύο θύρας προς άρκτον και νότον. Επτακόσια γυναικόπαιδα εισίν εγκεκλεισμένα εν τω ειρημένω φρουρίω, υπερασπιζομένω υπό εκατόν ογδοήκοντα Τούρκων μαχητών. Δύο λόφοι οχυρωθέντες διά κανονοστοιχίας αποβιβασθείσης εις Κυτριάς, σπουδαίως προσβάλουσι το φρούριον. Τη εμή προτροπή οι Μανιάται λαβόντες αμέσως τα όπλα και συσσωματωθέντες περί τους χιλίους πεντακοσίους έστησαν την πολιορκίαν. Ο φρουραρχών αγάς δεν θέλει να παραδοθή προς αυτούς, ειμή προς την υμετέραν εξοχότητα, άμα μετά του στρατού έλθητε εις την πολιορκίαν».
Στην έκθεση του Μακρή επισυνάπτεται και η επιστολή του Τούρκου αγά προς το Morosini:
«...Ενδοξότατε, εκλαμπρότατε, αυθέντη αρχιστράτηγε, χαιρετίσματα και προσκυνήματα από εμέ τον δισδάραγα του κάστρου της Ζαρνάτας.
Επειδή ήλθε προχθές, ως και άλλοτε, ο κύριος Παύλος Μακρής μετά του Παναγιωτάκη, ωμιλήσαμεν με τον άνωθεν Παύλον Μακρήν, και αυτός μου είπε πολλά, εκ μέρους της αυθεντίας σου, τα οποία με ευχαρίστησαν, βεβαιώσας με περί της καλής σου και σταθεράς φιλίας. Διά τούτο ηθέλησα και εγώ να ομιλήσω μετά της εκλαμπρότητός σου. Οθεν, αν ευκολύνεσαι, στείλε μου την σφραγίδα σου διά βεβαίωσίν και ησυχίαν μου, την οποίαν άμα ίδω άνευ αναβολής θέλω έλθει με άλλους δύο εδικούς μου διά να ομιλήσωμεν περί όλων, και εκτελεσθώσιν αι διαταγαί σου.
Ο καθαρός σου φίλος και αγαπημένος
Χασάν
από το φρούριο της Ζαρνάτας».
Στo ημερολόγιο “Distinti ragualij delle fortezze prese nel regno della Morea sotto il comando dell’ eccellentissimo kavaliere procuratore capitano generale Francesco Moresini”, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη Querini Stampalia της Βενετίας (cl. IV, cod XCIII, n 1347), ο άγνωστος συντάκτης του αναφέρει για την κατάληψη της Ζαρνάτας:
«Giunta che fù l’armata adi 20 Settembre 1685 sotto di Zernatta chiamò il dragomano et lo spedi alla fortezza soprascritta per intendere il loro pensiero, essendo questa fortezza in frà terra. Et nel medemo tempo venero li comandanti al obbedienza del capitano generale accompagnati da molti greci et persone di loro consideratione. Et introdutosi dal capitano generale rendendosi ottenero il loro passagio con sue armi è bagaglio et hebbero l’imbarco sopra vaselli conducendoli per la parte di Barbaria. Et adi 21 Settembre il capitano generale à cavallo con molta nobiltà è scorta si portò alla fortezza à prendere il posesso et armatola. Essendo fortezza sopra una collina, lontana dal mare 4 millia, ricca, abbondevole di vitto è godibile».
(«Αφού έφθασε η αρμάδα σήμερα στις 20 Σεπτεμβρίου 1685 κάτω από τη Ζαρνάτα, φώναξε το διερμηνέα και τον έστειλε στο προαναφερόμενο οχυρό στην ενδοχώρα για να μάθει τη σκέψη τους. Εν τω μεταξύ ήρθαν οι διοικητές που βρίσκονταν υπό τις διαταγές του γενικού διοικητή συνοδευόμενοι από πολλούς Ελληνες και από άτομα της επιλογής τους. Και αφού ήρθε ο γενικός διοικητής κατάφεραν να περάσουν με τα όπλα του και επιβιβάστηκαν σε πλοία, στρέφοντας κατά τη Μπαρμπαριά. Και πάλι σήμερα 21 Σεπτεμβρίου, ο γενικός διοικητής έφιππος με πολλούς ευγενείς και συνοδεία πήγε στο οχυρό για να το πάρει στην κατοχή του και να το εξοπλίσει. Το οχυρό βρισκόταν πάνω σ’ ένα λόφο 4 μίλλια μακριά από τη θάλασσα, πλούσιο, με αφθονία αμπελιών και απολάμβανε»).
[“Με την Αρμάδα στο Μοριά 1684-1687” - εκδόσεις Ολκός (επιμέλεια της κ. Λιάτα). Η ελεύθερη μετάφραση είναι δική μου (σ.τ.μ.: στο κείμενο προφανώς ο γενικός διοικητής είναι ο Fr. Morosini)].
Αφού το κάστρο στην ενδοχώρα ήταν πλούσιο και με επάρκεια τροφίμων οι Βενετοί έκαναν τη Ζαρνάτα πρωτεύουσα όλης της βόρειας Μάνης και έδρα επαρχίας (territorio di Zarnata). Το σύνολο των χωριών της Ζαρνάτας ήταν τότε δεκατέσσερα. Γύρω όμως από το κάστρο υπήρχαν και τότε τέσσερις οικισμοί: τα Βαρούσια (σημερινό Σταυροπήγιo), η Μάλτα, οι Καλύβες (Μαλευριάνικα) και ο Κάμπος. Οι provveditori (προβλεπτές) του κάστρου ορίστηκαν από το Morosini και ήταν ο Francesco Tiepolo και ο Nicolo Polani.
Το πέρασμα των Βενετών από το Μοριά έληξε σύντομα και άδοξα. Η συνθήκη του Karlowitz από το 1699 κράτησε μόνο δεκαπέντε χρόνια. Ακολούθησε κήρυξη πολέμου κατά της Βενετίας από τους Τούρκους το Δεκέμβριο του 1714, και έτσι ήταν αδύνατη για τη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου η διατήρηση του “Regno di Morea”. Ακολούθησε σύμπτυξη των βενετικών δυνάμεων στα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα κάστρα. Ενα από αυτά ήταν βέβαια και η Ζαρνάτα. Στη συνέχεια οι Βενετοί αποχώρησαν παραχωρώντας το Μοριά στην Πύλη. Τότε, μια εβδομάδα μετά την παράδοση του κάστρου ο provveditor της Ζαρνάτας Pietro Bembo αναφέρει μεταξύ άλλων στον Daniel Dolfin, provveditor general da mare:
«...Εγώ ήμην Προβλεπτής εις την Ζαρνάταν, όπου πάντοτε προσεπάθησα να εκτελώ το καθήκον μου ως καλός πολίτης.
(...) Επειδή όμως εξηναγκάσθην από τας μοιραίας περιστάσεις να εγκαταλείψω την θέσιν μου, παρέδωκα το φρούριον μετά μεγίστης μου λύπης εις χείρας των εχθρών. Το φρούριον τούτο περιβάλλεται από τείχη ημιτελή, ως τούτο είναι γνωστόν. Εν πάσει περιπτώσει σκέπτομαι ότι αν οι γενναίοι κάτοικοι της περιοχής ταύτης ήθελον κρατήσει άμυναν και προβάλει αντίστασιν, θα ημπορούσαμε να αντιμετωπίσωμεν αποτελεσματικώς τους εχθρούς.
(...) Αλλά μόλις έγινε εγνώσθη η πτώσις της Ρωμανίας (Ναύπλιο), έπαθαν τοιούτον κλονισμόν από την ατυχεστάτην αυτήν σύμπτωσιν, ώστε άρχισε να παρατηρήται γενική απογοήτευσις.
(...) Τοις είπα ότι θα έχαναν την ελευθερίαν των περνώντας από την κυριαρχίαν ενός χριστιανού και τόσο φιλευσπλάγχνου πρίγκιπος, ο οποίος πάντοτε εξεδήλωσε προς αυτούς την τρυφεράν αγάπην του, εις στην κυριαρχίαν ενός βαρβάρου, ο οποίος έδειξε πάντοτε το μίσος του κατ’ αυτών.
(...) Ενας κάποιος δόκτωρ Λιάκο Δόξας από τον Μυστράν, ο οποίος μεταξύ των πρώτων επήγε και εδήλωσεν υποταγήν εις τον Βεζύρην, ο οποίος τον έκαμε Πασσάν (jasir pasha) εις ανταμοιβήν του ότι συνεκέντρωσε πολλούς οπαδούς.
(...) Ο Δόξας τους έπεισε να πηγαίνουν με την συνοδείαν του να δηλώσουν υποταγήν εις τον Βεζύρην, όπου και πράγματι επήγαν. Εκεί έλαβαν τα φιρμάνια εν ονόματι πάσης της Μάνης και ανέλαβον την υποχρέωσιν να τω παραδώσουν τα φρούρια της Κελεφάς και Ζαρνάτας.
(...) Ητο προφανώς αδύνατον να υπερασπίσωμεν το φρούριον, έναντι ενός στρατού που εκυρίευσεν όλα τα άλλα οχυρά του Βασιλείου και είμαι τώρα εις την απόλυτον διάθεσιν του Εξοχωτάτου Γενικού Καπιτάνου».
[Από τα “Πελοποννησιακά” (τομ. 3-4 / 1958-1959) Κ.Δ. Μέρτζιου: “Πότε και πως έπεσεν η Μάνη εις χείρας των Τούρκων το 1715”, σελ. 284-7 (αποσπ. & επεξ.)]
