Εχουν περάσει ήδη 54 χρόνια από τότε που ο συγγραφέας και ηθοποιός Ντίνος Ταξιάρχης ίδρυσε το «Θέατρο του Ενός». Ενα αγωνιστικό θέατρο του οποίου την ύπαρξη και το τι πρέσβευε ελάχιστοι γνωρίζουν. Ηταν 22 Απριλίου 1963 όταν ο ιδρυτής του ερμήνευσε τρεις διαλογικούς μονολόγους του. Διαλογικός σημαίνει διάλογος με υποθετικά πρόσωπα, δηλαδή προέκταση του γνωστού μονολόγου. Μια νέα ιδέα που για την εποχή εκείνη εθεωρείτο ό,τι πιο παράτολμο με πιθανές συνέπειες ο εκτιθέμενος επί σκηνής καλλιτέχνης να διασυρθεί απ’ την δογματίζουσα κριτική.
Εκείνα τα χρόνια τα θέατρα της Αθήνας αριθμούσαν 13 σκηνές μαζί με το “Θέατρο του Ενός”. Η απόπειρα για ένα πρωτόγνωρο εγχείρημα δημιούργησε αίσθηση αλλά και ιδιαίτερο αρνητισμό. Κυρίως προβλημάτισε ο τίτλος του και η πρωτοβουλία για ένα θέατρο με καινούργιο πρόσωπο. Πολλοί καλλιτέχνες ανησύχησαν μήπως κυριαρχήσει αυτή η ιδέα και μείνουν άνεργοι ηθοποιοί καθώς από τότε υπήρχε πλεονασμός.
Μάλιστα το “Θέατρο του Ενός” έγινε και σάτιρα, με τον πρωθυπουργό εκείνης της εποχής Κωνσταντίνο Καραμανλή να εμφανίζεται ως ο Ενας του πολιτικού «Θεάτρου του Ενός». Το λιγότερο που θα μπορούσε να γίνει για τον τολμηρό εμπνευστή του, θα ήταν να παρουσιαστεί κάποιο θεατρικό του σε συνδυασμό με ένα αφιέρωμα. Οι μοναδικές εξαιρέσεις που τίμησαν τον τολμηρό δημιουργό που προηγήθηκε της εποχής του, είναι τα θέατρα: “Παρουσία” του Θεόφιλου Ζαμάνη, “Εξοδος” του Νίκου Παροίκου και το “Πειραματικό Θέατρο” της Μαριέττας Ριάλδη.
Συνομιλώντας με τον εκδότη Ζώη Μπενάρδο που διευθύνει τον εκδοτικό οίκο «Δρόμων» που εξέδωσε ένα μεγάλο μέρος απ’ τη δουλειά του Ντίνου Ταξιάρχη μας είπε: «Ασέβεια; Ισως. Αλαζονεία του κατεστημένου; Ισως. Παρόλα αυτά το “Θέατρο του Ενός” κατόρθωσε να διδάσκεται σε δραματικές σχολές, ακόμα και του “Εθνικού Θεάτρου”, με δασκάλους τον Λυγίζο και τον Καρρά. Γιατί όμως το “Εθνικό Θέατρο” δεν ανέβασε ούτε έναν μονόλογο στο Πειραματικό του; Δε γνώριζε; Ισως. Μπορεί κάποτε, για λόγους τιμής, να ανεβάσει κι αυτό. Εμείς κοντά στα άλλα έργα του που έχουμε εκδώσει μέχρι σήμερα με τον γενικό τίτλο “Θέατρο” εκδώσαμε κι έναν τόμο ως “Θέατρο του Ενός” - 56 μονόπρακτα”. Ελπίζω κάποτε ο σπουδαίος δημιουργός να αναγνωριστεί στην πατρίδα μας για το συγγραφικό και θεατρικό του έργο».
Το “Θέατρο του Ενός” δεν περιορίστηκε μόνο στον ελληνικό χώρο, αλλά βρήκε διέξοδο και στο εξωτερικό, δίνοντας παραστάσεις σε τρεις ξένες γλώσσες, ιταλικά, γαλλικά, σλοβένικα. Η απήχηση που είχε και η επιτυχία που γνώρισε στο Μιλάνο, στο Παρίσι και στη Λουμπλιάνα ήταν πρωτόγνωρη για Ελληνα καλλιτέχνη. Ομως στην Ελλάδα, κυνηγήθηκε και δέχθηκε κακόβουλη κριτική και απόρριψη. Ενα σπάνιο ντοκουμέντο που αποτυπώνει τις ιδέες του Ντίνου Ταξιάρχη, είναι το παρακάτω δικό του κείμενο.
Ο Ντίνος Ταξιάρχης και η Ελλη Ζούλοβιτς, μετά από παράσταση στο Θέατρο του Σαν Μάρκο (Μιλάνο)
"Θέατρο του Ενός"
«Οταν είσαι μόνος μέσα στην απέραντη μοναξιά σου νιώθεις την ανάγκη να συνομιλήσεις με κάποιον. Αυτός ο κάποιος δε βρίσκεται πουθενά, αλλά τον ψάχνεις να τον βρεις μέσα σου. Κι αρχίζεις τότε να τον φαντάζεσαι και να τον πλάθεις... Η ευαισθησία σου απλώνεται σε λειτουργική κατάσταση. Νιώθεις μέσα σου φωνές να σου μιλάνε μέσα από το σπηλαιώδες υποσυνείδητό σου... Κι έτσι αρχίζεις να συνομιλείς με τον εαυτό σου…
Ο εαυτός είσαι εσύ και οι εικονικοί άλλοι. Πλάθεις διάφορες ιστορίες, μαγεύεσαι με αυτές κι αφήνεσαι να παρασυρθείς στις περιπέτειές τους. Νιώθεις τότε να παίζεις ένα θέατρο. Το δικό σου προσωπικό θέατρο.
Το θέατρο που παίζει ο καθένας μέσα του όταν είναι μόνος κι ονειρεύεται.
Ο Ντίνος Ταξιάρχης, η Ελλη Ζούλοβιτς και ο σκηνοθέτης Θεόφιλος Ζαμάνης σε μια από τις πολλές συνεργασίες τους
Ετσι λοιπόν γεννήθηκε το “Θέατρο του Ενός” που είναι ένας διαλογικός μονόλογος που μιλά με τα υποκατάστατα του εαυτού σου… Τον πολλαπλασιάζεις, τον αναλύεις ψυχολογικά, τον ντύνεις με μύθο και δράση. Γίνεσαι χίλια πρόσωπα, χίλιες καταστάσεις, γελάς μ’ αυτά τα εικονικά που αισθάνεσαι ή έχεις. Νιώθεις μέσα τους το δράμα ή την κωμωδία τους, που είναι η αντανάκλαση της κοινωνίας που ζεις…
Φτιάχνεις τους δικούς σου ήρωες. Τους βάζεις να συγκρούονται, να ματώνουν, να πεθαίνουν. Παίζεις με τις λέξεις, με τη μουσική τους γκάμα, με τις έννοιες που θέλουν κάτι να πουν. Με το στήσιμό τους σα μπαλαρίνες που χορεύουν. Είσαι ο μάγος. Είσαι η μαγική ψευδαίσθηση. Ο διασκεδαστής του εαυτού σου... Ψάχνεις να βρεις αλήθειες μέσα στα εικονικά πρόσωπα. Ανακατεύεις τις εμπειρίες σου με τις φαντασιώσεις σου και κάνεις κριτική. Αυτή τη στιγμή είσαι ο αφέντης κι όχι ο αιχμάλωτος της πραγματικότητας… Η μοναξιά είναι μια λευκή οθόνη μα τη γεμίζεις με φαντασιώσεις...
Μα εδώ στο “Θέατρο του Ενός”, που βγήκε από το “εγώ” προς τα έξω, για να δει ο θεατής το πλαστικό του πρόσωπο που είναι και δεν είναι ο εαυτός του. Γι’ αυτό στο θέατρο διασκεδάζει με τον άλλον, που όμως είναι ο εαυτός του. Και μόνο όταν απλώνεται η μοναξιά μέσα του τον αναγνωρίζει… γιατί τότε παίζει κι αυτός μέσα του το "Θέατρο του Ενός".
Είναι παράλογο το “Θέατρο του Ενός” όσο αισθανόμαστε πως είναι παράλογη και η ζωή... Εκφράζεται πότε ελλειπτικά και πότε γραμμικά.
Είναι οι διακυμάνσεις της ζωής. Συμπραχτικά στοιχεία που παίζουν το δικό τους αθέατο θέατρο. Οι ανθρώπινες μεταμορφώσεις μέσα στα όνειρα τον εκφράζει το “Θέατρο του Ενός”. Ο πόνος της ύλης που παίρνει μορφή με το λόγο και με τον ψυχισμό του δημιουργού. Ενα
παιχνίδι λυτρωτικό που παίζεται μέσα μας, που κάνει τη μοναξιά μας τρυφερό μας σύντροφο...
Ετσι λοιπόν το “Θέατρο του Ενός”, γεννήθηκε από μια απέραντη μοναξιά που τη δημιούργησε η αγωνία του ανθρώπου, η ασυνεννοησία του να μπορεί να επικοινωνήσει με τον διπλανό του… Η ρευστότητα της ζωής απεικονίζεται μέσα από την ατομική αγωνία... Είναι θέατρο κοινωνικό αν και κινείται στο χώρο του υποσυνείδητου. Με την τεχνική του διαλογικού μονολόγου ζωντανεύει φανταστικά πρόσωπα που με την ερμηνεία ενός ηθοποιού και με το λόγο σημαδεύει την παρουσία των άλλων που δεν υπάρχουνε κι όμως νιώθουμε σα να υπάρχουνε…
Εδώ υπάρχει μια συμπύκνωση χώρου, χρόνου και προσώπων...
Το “Θέατρο του Ενός” είναι θέατρο άμεσο γιατί παραιτείται από διάφορα εφέ φωτισμών, σκηνογραφίες, μακιγιάζ, όλης αυτής της μαγικής αυταπάτης που στηρίζεται το θέατρο... Μπροστά μας προβάλλεται καθαρό, γυμνό, παίζεται γύρω μας και μέσα μας, κι όλοι μαζί συμμετέχουμε χωρίς να το καταλάβουμε... Το “Θέατρο του Ενός”, εκτός από την πρωτοτυπία του, έχει το πλεονέκτημα να πηγαίνει στον θεατή, όπου κι αν βρίσκεται αυτός… Σ’ ένα σαλόνι, στο θάλαμο ενός νοσοκομείου, σε μια αμμουδιά, στο δρομάκι ενός βουνού, ακόμα στο κελί μιας φυλακής…
Δε χρειάζεται παρά τρία τετραγωνικά μέτρα για να στηθεί…».
Ο Ντίνος Ταξιάρχης ενώ παραλαμβάνει από την Μελίνα Μερκούρη (υπουργό Πολιτισμού) το Α' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το βιβλίο του “Ενας παράξενος άνθρωπος” (1982)
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Ντίνος Ταξιάρχης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1919. Σπούδασε δραματική τέχνη στη σχολή Εθνικού Θεάτρου.
Εχει εκδώσει 37 βιβλία: ποίηση, πεζογραφία, θέατρο. Εργα του έχουν μεταφραστεί: Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Ρουμανικά, Σλοβενικά.
Πολλά θεατρικά του έργα ανέβηκαν σε θεατρικές σκηνές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Είναι ιδρυτής του "Θεάτρου του Ενός" και με τη συνεργασία της Ελλης Ζούλοβιτς, σαν ερμηνεύτρια των θεατρικών έργων του, έδωσε παραστάσεις σε θέατρα του εξωτερικού.
Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο για το μυθιστόρημά του: "Ενας παράξενος άνθρωπος", καθώς και το βραβείο Θεατρικών Συγγραφέων για τη θεατρική του δράση στο εξωτερικό.
Ασκεί κριτική βιβλίου και θεάτρου.
Είναι μέλος της Εταιρείας Θεατρικών Συγγραφέων, καθώς και του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου.
Του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου
Συγγραφέα - δημοσιογράφου
