Εχουμε λοιπόν μπροστά μας ένα σύντομο μεσοδιάστημα... ημιαναμονής και εγρήγορσης. Οι δυο ισχυρές προσωπικότητες που κρατούν το τιμόνι της υποψηφιότητάς μας περιγράφουν στην «Ε» πώς και γιατί η μεσσηνιακή πρωτεύουσα «από την άκρη» επιδιώκει να τοποθετηθεί στο πολιτιστικό επίκεντρο της Γηραιάς Ηπείρου, αντιμετωπίζοντας παρόμοια διλήμματα μ' εκείνη.

Με αφοπλιστική ειλικρίνεια κι έχοντας πολιτογραφηθεί επισήμως ως... θύματα της γοητείας της Καλαμάτας, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του KALAMATA:21 Πολύδωρος Καρυοφύλλης (Poka-Yio) και ο εκτελεστικός διευθυντής του γραφείου Εκτορας Τσατσούλης, μας εξηγούν ακόμη τι θα σημάνει για την καθημερινότητά μας το να τα καταφέρουμε -ή όχι- και πώς όλα αυτά είναι, κυρίως, μια δική μας υπόθεση...

POKA-YIO

- Οταν αναλάβατε, η Καλαμάτα είχε προκριθεί στις 3 φιναλίστ, όμως εσείς ανησυχούσατε αν έχει να αφηγηθεί κάτι πειστικό ώστε να γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Σας γοήτευε η δίκοπη έννοια του «Ακρου». Με ποιο αφήγημα διεκδικούμε τελικά τον τίτλο;  

«Με αυτό του Ακρου. "Από την Ακρη". Η Καλαμάτα βρίσκεται στην άκρη της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Ευρώπης. Στην άκρη, σήμαινε κάτι περιθωριακό, μακρινό - ενδεχομένως παροπλισμένο και παραγκωνισμένο ή σε εφεδρεία. Αυτό έχει αλλάξει με τις νέες υποδομές, την εθνική οδό και το αεροδρόμιο. Ξαφνικά η Καλαμάτα μπήκε σε ένα τούνελ χωροχρόνου, όπως στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, και βρέθηκε στο επίκεντρο, στο τώρα, ίσως και στο μέλλον. Αυτό προκαλεί τον πρώτο ίλιγγο: να βρει την ισορροπία της, να συνειδητοποιήσει πού στέκεται και να αποκτήσει νέο όραμα. Επίσης η Καλαμάτα, στο φαντασιακό τόσο των υπόλοιπων Ελλήνων όσο και των ίδιων των Καλαματιανών, ήταν ένας καλά προφυλαγμένος μεγάλος ελαιώνας, μια κοιλάδα στα πέρατα της Ελλάδας... Ενας Παράδεισος. Ομως ταυτόχρονα στέκεται δίπλα στο φρέαρ των Οινουσσών, το βαθύτερο σημείο, την άβυσσο της Μεσογείου - και στο σημείο όπου οι τεκτονικές πλάκες της Αφρικής και της Ευρασίας συγκρούονται. Ενας Παράδεισος που βρίσκεται υπό τον συνεχή κίνδυνο ενός σεισμού, ο οποίος μας θυμίζει να μην επαναπαυόμαστε στην ευμάρειά μας. Μια μεταφορά για τη σημερινή Ευρώπη».    

- Από την πρώτη στιγμή θελήσατε να... σκουντήσετε ελαφρά την πόλη, θυμίζοντάς της ότι δεν έχει «στο τσεπάκι της» το θεσμό - αλλά πρέπει ν' αγωνιστεί για να κόψει το νήμα. Είχε αποτέλεσμα αυτή η προσπάθεια; Είμαστε ίσως σε μια καλύτερη θέση σήμερα;

«Η ευμάρεια, που ανέφερα παραπάνω, προκαλεί συχνά τη ραστώνη. Οι Καλαματιανοί είστε δαίμονες δημιουργικότητας και επιχειρηματικότητας ή άγγελοι που ξεκουράζονται στον Παράδεισό τους. Είναι δικό σας αίτημα η Πολιτιστική Πρωτεύουσα, και εσείς πρέπει να πολεμήσετε γι' αυτό. Επικαλούμαι το επαναστατικό κομμάτι που βρίσκεται στην Ιστορία του τόπου, για να μοιραστούμε αυτό τον στόχο. Αλλωστε, όταν γεννιέσαι στην Καλαμάτα, μεγαλώνεις με την περηφάνια της επανάστασης, με την ικανότητα να βλέπεις πέρα από το βόλεμα και την αδράνεια. Δεν είναι εύκολο όμως να αποδείξεις πως αξίζει στην πόλη σου να γίνει η Πολιτιστική Πρωτεύουσα, γιατί το ίδιο οραματίζονται και θέλουν κι άλλες πόλεις. Δουλέψαμε υπερεντατικά και έχουμε έναν υπερπλήρη φάκελο. Θεωρούμε πως είμαστε πανέτοιμοι. Τώρα και η πόλη πρέπει να κινητοποιηθεί για την επίσκεψη της επιτροπής. Αν θέλετε τον τίτλο, φωνάξτε το».   

- Είστε εικαστικός - κι εγώ τώρα θα σας ζητήσω εικόνες. Θέλω ν' ανάψετε τη φαντασία μας και να μας ζωντανέψετε σκηνές από ένα πιθανό μέλλον: Πώς θα είναι η ζωή μας το έτος 2021, αν η Καλαμάτα γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης;

«Η Καλαμάτα είναι μια μικρή πληθυσμιακά πόλη, με σημαντικές όμως υποδομές. Αυτό της δίνει τεράστια συνοχή αλλά και μια εκρηκτική δυναμική ανάπτυξης. 2021: Εσείς οι πολίτες της Καλαμάτας, δουλεύοντας με διαδικασίες διαβούλευσης, έχετε σχεδιάσει τη σύγχρονη εικόνα της πόλης, με έμφαση στο παραλιακό μέτωπο. Ταυτόχρονα έχετε δημιουργήσει νέους πόλους ενδιαφέροντος, όπως το νέο Κέντρο Καινοτομίας, ενώ οι νέοι της πόλης δεν φεύγουν, αλλά μένουν κι εργάζονται εδώ. Ξένοι δημιουργοί έρχονται να ζήσουν, να εργαστούν ή και να μετεγκατασταθούν στην Καλαμάτα. Η Καλαμάτα γίνεται ένα Ευρωπαϊκό Περιφερειακό Κέντρο Πολιτισμού. Το Κέντρο, η Πρωτεύουσα, γεννάει το Νέο, η Καλαμάτα το υιοθετεί, το αναθρέφει και το προάγει. Η Καλαμάτα Τροφός, κυριολεκτικά και μεταφορικά». 

- Υπάρχει ένα θέμα που δεν αφορά ουσιαστικά τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας - όμως ο κόσμος το συνδέει μαζί της σε κάθε αναφορά ή... γκρίνια. Είναι ο «πολιτισμός της καθημερινότητας». Υπάρχει πρακτικά κάποια αλληλεπίδραση ανάμεσά τους;

Poka Yio: «Να πετάξουμε από πάνω μας αυτόν τον αυτοοικτιρμό, η γκρίνια δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Επρεπε να ταξιδέψω για να καταλάβω πως υπάρχει παντού, απλά με διαφορές στην έκφρασή της. Ο πολιτισμός που μας ενδιαφέρει είναι πρωτίστως ο πολιτισμός της καθημερινότητας. Η Καλαμάτα προσφέρει μια ασύγκριτη ποιότητα ζωής. Τώρα πρέπει να περάσει και σε ένα πειραματικό-καινοτόμο στάδιο ως προς τη βελτίωση και των δημόσιων υπηρεσιών, τη διαβούλευση των πολιτών, τον συμμετοχικό σχεδιασμό, την πολεοδομία, τα δημόσια έργα κ.λπ. Πολιτισμός δεν είναι μόνο η τέχνη, είναι τα πάντα γύρω μας».  

- Η ευρωπαϊκή ιδέα δεν περνάει και τις καλύτερες ημέρες της, σε αντίθεση με τον ευρωσκεπτικισμό. Πόσο σκληρό ήταν το έδαφος που είχε να καλλιεργήσει τοπικά αυτή η υποψηφιότητα για έναν ευρωπαϊκό θεσμό - και τι μπορεί ν' ανθίσει πάνω του, εάν τα καταφέρουμε;

Poka-Yio: «Ξεκινήσαμε με διάθεση ενδοσκόπησης και αυτοκριτικής. Τι είναι και τι θέλει να είναι η Καλαμάτα; Τι είναι και τι θέλει να είναι η Ευρώπη; Η Ευρώπη βρίσκεται στην άκρη, σε ένα ιστορικό μεταίχμιο: Παραμένει η ίδια και παρακμάζει... ή με εξωστρέφεια και πολυπολιτισμικό προσανατολισμό ανασχηματίζεται; Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην Καλαμάτα. Αν το δούμε σαν πρόκληση για εμάς, τότε μπορούμε να κάνουμε την υπέρβαση. Αλλιώς, θα παραμείνουμε μεμψίμοιροι κριτικοί από απόσταση».   

ΕΚΤΟΡΑΣ ΤΣΑΤΣΟYΛΗΣ

- Ως εκτελεστικός διευθυντής του Γραφείου Υποψηφιότητας, ασχολείστε ήδη με αυτή την προσπάθεια εδώ και κάποια χρόνια. Πώς οραματίζεστε από την πλευρά σας τα χρόνια που θα έρθουν, εάν πάρουμε τον τίτλο;

«Σίγουρα για τα επόμενα χρόνια θα χρειαστούμε πολλή υπομονή και σκληρή δουλειά. Θα επαναλάβω αυτό που είχα πει και όταν ήμουν στην Πάφο: Το να κερδίσουμε είναι το "εύκολο" της υπόθεσης σε σχέση με την υλοποίηση, που είναι η μεγάλη πρόκληση. Ελπίζω να υπάρξει μία καλή ομάδα, καθώς και οι προϋποθέσεις για να φέρουμε τον στόχο μας σε πέρας σωστά, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του θεσμού. Είναι βασικό, όμως, να καταλάβει και ο κόσμος ότι δεν θα δει αλλαγές από τη μία μέρα στην άλλη. Τα πρώτα χρόνια μάλιστα, ίσως να μην ακούει και τίποτα για το KALAMATA:21 - διότι χρειάζεται να γίνει αρκετή δουλειά εσωτερικά. Αλλωστε, το πρόγραμμα θα αρχίσει να υλοποιείται από το 2019 και μετά. Κάποια έργα, βέβαια, θα τρέξουν νωρίτερα, αλλά θα είναι εξειδικευμένα και θα αφορούν όσους ανήκουν στον πολιτιστικό τομέα ή ενδιαφέρονται για αυτόν».

- Πώς βιώσατε την αλλαγή φρουράς στο πόστο του καλλιτεχνικού διευθυντή του KALAMATA:21; Ποιες βάσεις τέθηκαν στο αρχικό στάδιο - και με ποιον τρόπο η έλευση του Poka-Yio ανακάτεψε ξανά την τράπουλα της δημιουργικότητας; 

«Πιστεύω η αλλαγή έγινε πολύ καλά και γρήγορα. Ο Πολύδωρος είναι ένας θαυμαστός επαγγελματίας που κατάλαβε αμέσως σε ποιο στάδιο ήμασταν και τί τιτάνιο έργο έπρεπε να επιτελέσει μέσα σε λίγους μήνες. Φυσικά και υπήρχαν βάσεις για να χτίσουμε επάνω, αλλά η δεύτερη φάση και τελική είναι τεράστια πρόκληση ακόμα και για δοκιμασμένους και φτασμένους επαγγελματίες. Ο Poka Yio ανταποκρίθηκε όπως ήλπιζα όταν ενημερώθηκα για την «αλλαγή φρουράς». Σε προσωπικό επίπεδο πάλι εγώ είμαι πολύ ευχαριστημένος γιατί δουλεύω με ένα άνθρωπο «του γούστου μου», εργασιομανή, κοινωνικό, με στρατηγική σκέψη. Ας μην ξεχνάμε ότι την Έλενα την ήξερα προσωπικά αρκετά χρόνια, τον Πολύδωρο τον γνώρισα τώρα. Καθώς όμως ο Poka Yio ξέρει και από πολιτιστική διαχείριση και από το ευρωπαϊκό πολιτιστικό περιβάλλον  η επικοινωνία μας και ο συντονισμός μας είναι πολύ εύκολος και πιστεύω σχεδόν.. εξωπραγματικός. Χαίρομαι  επίσης γιατί από την συνεργασία αυτή μαθαίνω και εγώ αρκετά νέα πράγματα, πράγμα που δύσκολα παραδέχομαι γενικά!".

- Ανάμεσα στις αντιδράσεις που αντιμετωπίσατε κι εσείς κατά καιρούς, ήταν και αυτές λόγω της άρνησης να αποκαλυφθούν πρώιμα λεπτομέρειες από τον φάκελο υποψηφιότητας. Τώρα που ο φάκελος είναι ουσιαστικά έτοιμος, μπορούμε ίσως να πούμε κάτι περισσότερο;

«Ακόμα δεν είμαστε σε θέση να μπούμε σε λεπτομέρειες, καθώς βρισκόμαστε σε διαγωνιστική διαδικασία. Θεωρώ τις σχετικές αντιδράσεις υπερβολικές. Ακόμα και αν διαβάσουν τον φάκελο, ελάχιστοι θα αντιληφθούν το βάθος και τις συνθήκες - κάτι που όμως είναι λογικό, αφού ο φάκελος ακολουθεί τη φιλοσοφία ενός θεσμού, και η κατανόηση απαιτεί εξειδίκευση και εμπειρία. Στην Ελλάδα υπάρχει έντονη τάση να υποβιβάζουμε συνεχώς τις τέχνες και τον πολιτισμό. Για εμένα, ως επαγγελματία της πολιτιστικής διαχείρισης, αυτό είναι προσβλητικό. Δεν θα πάω ποτέ να πω στον γιατρό ή στον μηχανικό τη γνώμη μου. Γι' αυτό, δυστυχώς, έχουμε αυτά τα μεγάλα προβλήματα στον πολιτισμό. Και βέβαια, γνώμη να έχουν όλοι, αλλά όποιος έχει θέση ευθύνης πρέπει να είναι και προσεκτικός σε αυτά που λέει και δηλώνει». 

- Εάν, ο μη γένοιτο, η Καλαμάτα δεν αναδειχθεί Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2021, τι ακριβώς θα έχει κερδίσει απ' όλη τη διαδικασία της υποψηφιότητάς της;

«Εκτός από την προβολή της Καλαμάτας, έχει ήδη κερδηθεί η δημιουργία ενός νέου οράματος για την πόλη, θέτοντας τον πολιτισμό στο κέντρο ως εργαλείο ανάπτυξης. Για πρώτη φορά συμμετείχαν πολίτες άμεσα στη δημιουργία μιας πολιτιστικής στρατηγικής και, επίσης, για πρώτη φορά ο πολιτισμός παρουσιάστηκε ως εργαλείο και όχι ως "απαραίτητο έξοδο". Από πλευράς μας έχουμε καταθέσει και το "Plan B", πώς δηλαδή μπορεί να γίνει κεφαλαιοποίηση και συνέχιση της διαδικασίας που έγινε μέχρι τώρα».

- Αρκετοί πολίτες δυσπιστούν, θεωρώντας ότι στο παρελθόν οι ελληνικές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες φορτώθηκαν χρέη χωρίς κέρδος. Τα πράγματα πάντως -και θεσμικά- έχουν αλλάξει. Ποια είναι η σημερινή πραγματικότητα;

«Προσωπικά, είμαι ο πιο δύσπιστος από όλους! Πράγματι, ευτυχώς οι κανόνες άλλαξαν από το 2006 που η Πάτρα κατείχε τον τίτλο. Πλέον δεν αποφασίζει ο υπουργός Πολιτισμού πού θα δοθεί ο τίτλος, αλλά τηρείται διαγωνιστική διαδικασία. Η Επιτροπή Επιλογής είναι ευρωπαϊκή, τα κριτήρια συγκεκριμένα και με μετρήσιμα αποτελέσματα. Η παρακολούθηση, μετά την ανάδειξη, είναι συνεχής και υπάρχει πάντα η δυνατότητα αφαίρεσης του τίτλου. Μετά από 30 χρόνια και 60 πόλεις που φιλοξένησαν το θεσμό, προτεραιότητα της Επιτροπής είναι η προστασία του brand του θεσμού και της σοβαρότητάς του. Οπότε, για να προστατευθούν αυτά τα δύο, θα είναι πολύ αυστηροί σε όλα τα ζητήματα. Για παράδειγμα, είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε σε Εκθεση Επιλογής (π.χ. της Κροατίας και της Ιρλανδίας) να ζητάνε Ορκωτούς Λογιστές από τον 1ο χρόνο και να υπάρχουν δημόσιες αναφορές. Εμείς ελπίζουμε σε σφιχτό έλεγχο, αλλά με την κατάλληλη ευελιξία κινήσεων». 

- Πόσο εύκολο είναι, τεχνικά και καλλιτεχνικά, να μπουν κάτω από την «ομπρέλα» της Πολιτιστικής πάμπολλες σκόρπιες εκδηλώσεις και χώροι σε όλη τη Μεσσηνία - δημιουργώντας μάλιστα ένα αρμονικό σύνολο μαζί με καινούργια, σημαντικά καλλιτεχνικά δρώμενα;

 Εκτορας Τσατσούλης

«Να διευκρινίσουμε ότι τίποτα απ’ όσα υπάρχουν σήμερα δεν μπορεί να μπει υπό την ομπρέλα του KALAMATA:21. Οι κανόνες είναι ξεκάθαροι: Η ΠΠΕ πρέπει να έχει ένα αυθεντικό πρόγραμμα, σχεδιασμένο ειδικά για το 2021. Ούτε καν το Φεστιβάλ Χορού δεν θα μπει υπό το KALAMATA:21. Θα υπάρξουν συνεργασίες με εκατοντάδες φορείς, όπως και με το Φεστιβάλ Χορού, αλλά δεν θα μπει καμία υπάρχουσα δράση στο πρόγραμμά μας. Ολα τα έργα θα είναι νέα, σχεδιασμένα σχεδόν από το μηδέν, μαζί με τους πολιτιστικούς φορείς και με βάση την φιλοσοφία μας, τους άξονές μας και τις προδιαγραφές μας».  

Poka-Yio

«Δημιουργούμε ένα πρόγραμμα αντίθετο του "όλοι οι καλοί χωράνε". Ενα πρόγραμμα που θα έχει συγκεκριμένη επιτελεστικότητα. Επίσης, δεν θα είναι αθροιστικό-συσσωρευτικό, αλλά πολλαπλασιαστικό. Θέλουμε να λειτουργήσει ως καταλύτης, γι’ αυτό πρέπει να είναι απόλυτα δραστικό. Το πρόγραμμα είναι η ουσία της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αλλά και ο καταλύτης μεταμόρφωσης της Καλαμάτας. Δεν θα επενδύσει καλλιτεχνικά στην πόλη, θα "είναι" η πόλη».    

- Εχετε γίνει πλέον κι οι δύο «Καλαματιανοί»: Ο Εκτορας μένει μόνιμα στην Καλαμάτα και ο Πολύδωρος περνά εδώ πολύ από το χρόνο του. Πώς επηρέασε, λέτε, η παρουσία σας την υιοθέτηση της προσπάθειας απ' τον κόσμο - και πώς επηρεαστήκατε εσείς από την πόλη;

Εκτορας Τσατσούλης

«Εγώ έχω επηρεαστεί πάρα πολύ. Εχω ζήσει σε 8 διαφορετικές πόλεις της Ευρώπης, πιστεύοντας πάντα ότι δεν θα μπορούσα να μείνω σε πόλη της περιφέρειας χωρίς μερικά εκατομμύρια κατοίκους! Η Καλαμάτα, όμως, με έχει εκπλήξει ευχάριστα γιατί έχει τον αέρα μεγαλούπολης με αποστάσεις... χωριού! Επίσης το ότι ο κόσμος με γνώρισε ή ήξερε πού μπορεί να με βρει ήταν θετικό. Ξέρω ότι συχνά βγάζω μία εικόνα.. ελιτιστή, αλλά δεν ισχύει (απόλυτα). Εχω το κακό ότι είμαι πολύ απαιτητικός: από τους συνεργάτες μου, από την πόλη, από τη χώρα. Δεν δέχομαι το "δεν γίνεται", το "δεν μπορώ", το "δεν με αφορά". Επίσης, όπως θα διαπιστώσατε, δεν είμαι πάντα διπλωμάτης. Σέβομαι μόνο αυτόν που με έργα με έχει πείσει ότι αξίζει τον σεβασμό μου. Και αυτός τελικά είναι πιο συχνά ο "απλός" άνθρωπος παρά το δημόσιο πρόσωπο». 

Poka-Yio

«Μεγάλωσα στην Αθήνα. Δεν είχα καταφέρει να συνδεθώ με άλλο τόπο μέχρι σήμερα. Η Καλαμάτα όμως είναι μια γόησσα σειρήνα. Δεν περίμενα πως θα επιδράσει πάνω μου με τέτοιο τρόπο. Επιασα τον εαυτό μου να τη διαφημίζει πάμπολλες φορές σε τρίτους, έπιασα επίσης τον εαυτό μου να χαίρεται και να οργίζεται, να απογοητεύεται και να ενθουσιάζεται με τα τοπικά δρώμενα, σαν να ήμουν χρόνια κάτοικός της. Οι δημιουργοί της πόλης και η ομάδα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, οι νέοι αυτοί Καλαματιανοί, με την απίστευτη ενέργειά τους με έχουν εμπνεύσει. Δεν μπορώ να μιλήσω όμως για το αν, το πώς και το πόσο έχει επηρεάσει την διάχυση του σκοπού της υποψηφιότητας της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας η παρουσία ή το έργο μου - αυτό ας το κρίνετε εσείς. Από την αρχή είπα πως θέλω να βγάλω στην επιφάνεια και να υπηρετήσω το όραμα των Καλαματιανών για τον τόπο τους και όχι να επιβάλω μια δική μου ιδέα. Ελπίζω, όσο ζω και δουλεύω εδώ, αυτό να είναι φανερό σε κάθε μου δράση. Αν δείτε πως ξεφεύγω από αυτό, παρακαλώ να μου το θυμίζετε».