Πριν όμως ακόμα γίνει η παρουσίαση, το βιβλίο είχε αρχίσει να λαμβάνει πολλά θετικά σχόλια, ειδικά από τις αναγνώστριες της πόλης, λόγω των θεμάτων με τα οποία καταπιάνεται. Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι τόσο ενδιαφέρουσες γυναίκες, που δεν έζησαν τις ζωές που θα ήθελαν, τις ζωές που άξιζαν;
- Από τον "Καθηγητή Κλήμη", σε ένα βιβλίο με ηρωίδες μόνο γυναίκες. Πώς έγινε αυτή η μεταστροφή;
«Να σας πω: Η μεγάλη θεσμική αξία του σχολείου και ο κεφαλαιώδης και πρωταρχικός ρόλος του δασκάλου παραμένουν πάντα οι πρώτες προτεραιότητες στη σκέψη και στον προβληματισμό μου, ως εκπαιδευτικός που είμαι. Ωστόσο η έντονη ευαισθητοποίησή μου απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης με οδήγησε στην απόφαση να γράψω αυτά τα διηγήματα για τις καταπιεζόμενες γυναίκες. Θέλησα να φέρω στο φως, να ανασύρω από τη σιωπή τα δραματικά αδιέξοδα που βιώνουν καθημερινά οι γυναίκες, τις τραγικές διαψεύσεις και απογοητεύσεις τους. Θέλησα επίσης να σταθώ με πολλή προσοχή στο αίσθημα ήττας που πολύ συχνά νιώθουν οι γυναίκες. Αίσθημα το οποίο, όπως γράφει και η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος και ακτιβίστρια Evelyn Reed, τις οδηγεί στην απελπισία και την απόγνωση. Το γεγονός επομένως και μόνο ότι ένα κοινωνικό σύστημα με σαφώς πατριαρχική δομή εξακολουθεί εδώ και χρόνια, παρά τις όποιες προόδους, να ακυρώνει και να απαξιώνει τη γυναίκα, ήταν αρκετό για να με οδηγήσει στη συγγραφή των διηγημάτων μου - αν θέλετε και υπό την έννοια μιας έμμεσης διαμαρτυρίας».
- Μεγαλώνοντας βλέπατε διαφορετική συμπεριφορά σε εσάς, από ό,τι στα συνομήλικά σας κορίτσια; Πώς σας επηρέασε αυτό;
«Εχοντας μεγαλώσει με τους δύο αδελφούς μου δεν είχα τη δυνατότητα να διακρίνω διαφορές στον τρόπο συμπεριφοράς μέσα στην οικογένεια μου... Ομως στη σχολική μου και στην ευρύτερη κοινωνική μου ζωή οι διαφορές ήταν φανερές. Στις φίλες μου, στις γιορτές τους, οι συγγενείς δώριζαν πάντα κούκλες, καροτσάκια και κατσαρολικά, αφού ο προορισμός τους ήταν να γίνουν νοικοκυρές, ενώ στους φίλους μου, τα αγόρια, οι συγγενείς δώριζαν κατασκευές και όπλα αφού φυσικά προορίζονταν να γίνουν "οι ισχυροί άντρες". Δεν μπορώ να πω ότι με επηρέαζαν αρνητικά όλα αυτά που έβλεπα. Ετσι ανυποψίαστος που ήμουν τότε, σε νεαρή ηλικία, τα θεωρούσα όλα ωραία και καλά και απολύτως ταιριαστά με τον ρόλο που η κοινωνία είχε εξαρχής μοιράσει στα δύο φύλα».
- Τα περισσότερα ονόματα των ηρωίδων σας είναι παρμένα από ηρωίδες αρχαίων τραγωδιών και μύθων. Τι κοινό εντοπίζετε στις κοπέλες αυτές, με τους χαρακτήρες της Νιόβης, της Φαίδρας, της Ηλέκτρας;
«Ο συγγραφέας συνήθως κινείται και δημιουργεί μέσα σε έναν δικό του ξεχωριστό κόσμο ιδεών, συνειρμών και σκέψεων. Επιπλέον συλλαμβάνει, ερμηνεύει και αποκωδικοποιεί την πραγματικότητα με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, προκειμένου να δώσει μορφή σ' αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο, στην κοινωνία. Υπ' αυτήν την έννοια τα ονόματα των ηρωίδων μου προέκυψαν μέσα από έναν συνδυασμό όλων αυτών των πραγμάτων. Είναι αλήθεια ότι απέφυγα να χρησιμοποιήσω συνήθη ονόματα, ίσως για να απομακρύνω το ενδεχόμενο ο αναγνώστης να συνδέσει την ηρωίδα του διηγήματος με κάποιο συγκεκριμένο οικείο πρόσωπο. Ενδεχόμενο που ίσως να εμπόδιζε τη σκέψη και τη φαντασία του να κινηθούν έξω από τις συνήθεις καθημερινές συμβάσεις. Ή ίσως πάλι να μην του επέτρεπε να δει την πραγματικότητα αντισυμβατικά, θα έλεγα και ποιητικά.
Είναι όμως φανερό ότι δανείστηκα τα ονόματα από την αρχαία μυθολογία. Ως προς αυτήν την επιλογή μου μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι άλλοτε υπάρχει μια συμφωνία ανάμεσα στο μυθικό πρόσωπο και στο πρόσωπο της ηρωίδας (για παράδειγμα η ζωή της Νιόβης της μυθολογίας είναι πολύ κοντά στη ζωή Νιόβης του διηγήματος - και οι δύο νιώθουν την απόγνωση και την θλίψη)· υπάρχει όμως και ασυμφωνία και αντίθεση: Η Αρτεμη της μυθολογίας είναι σκληρή και εκδικητική, ενώ η Αρτεμη του διηγήματος τρυφερή και στοργική. Μόνο σε 2 - 3 διηγήματα τα ονόματα των ηρωίδων είναι συνηθισμένα. Αυτό συμβαίνει γιατί τα έγραψα αντλώντας στοιχεία από την τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα. Στην Ερση, που την αγαπώ ιδιαίτερα, τον πρώτο λόγο τον είχε η φαντασία μου αλλά και η έντονη επιθυμία μου να δημιουργήσω μια γυναίκα ηρωίδα δυναμική και αντισυμβατική, αλλά ταυτόχρονα τρυφερή και ρομαντική, που ξέρει επιτέλους τι συμβαίνει με τους άντρες σ' αυτόν τον παράξενο κόσμο που ζούμε».
- Με το βιβλίο σας αυτό νιώθετε να… αποκαθίσταται κατά μία έννοια η δικαιοσύνη για τις αδικημένες γυναίκες αυτού του κόσμου;
«Δεν θα έλεγα ότι με το βιβλίο μου αυτό αποκαθίσταται η δικαιοσύνη. Οχι, δεν αποκαθίσταται. Αυτό είναι μεγάλη κουβέντα. Θα έλεγα ότι απλά το βιβλίο μου αποβλέπει στο να ανασύρει από το σκοτάδι και τη θλιβερή σιωπή την εφιαλτική εικόνα της αδικίας σε βάρος των γυναικών. Αυτό που επιθυμώ, ως συγγραφέας βέβαια, είναι να φέρω στο φως της ημέρας όχι μόνο την κατάφωρη αυτή αδικία, αλλά και την ακύρωση της ίδιας της γυναικείας ύπαρξης από την πλευρά της κοινωνίας. Ακούγεται σαν υπερβολή αυτό που λέω, αλλά κατά βάθος έτσι είναι τα πράγματα. Τα διηγήματά μου θα έλεγα ότι λειτουργούν ως αιχμές δόρατος που προκαλούν τον αναγνώστη να σκεφτεί από την αρχή και να προβληματιστεί σοβαρά πάνω σ' αυτήν την κατάσταση που αφορά τον κόσμο των γυναικών. Υποστηρίζω λοιπόν ότι αυτές οι αδικημένες γυναίκες, δυστυχώς, έχουν ακόμα πολύ δρόμο μπροστά τους ως την πλήρη δικαίωση, ως την πλήρη κατοχύρωση της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας τους. Εχουν να παλέψουν και με την κοινωνία αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό της. Εννοώ ότι έχουν να αγωνιστούν για να προσδιορίσουν την ταυτότητα τους. Να μάθουν με άλλα λόγια ποιες πραγματικά είναι, ως ελεύθεροι άνθρωποι, ποια είναι η θέση τους μέσα στην κοινωνία.
Είναι πραγματικά θλιβερό η γυναίκα με τα τόσα χαρίσματα - θησαυρούς που κρύβει η ψυχή της να ζει κάτω από την βαριά του φόβου της απόρριψης και την καταπίεσης. Είναι θλιβερό η γυναίκα, που μαθαίνει το παιδί της τη μητρική του γλώσσα μεταφέροντάς του έναν πολιτισμό εκατομμυρίων χρόνων, να είναι υποχρεωμένη να υφίσταται τη βαρβαρότητα στερεοτύπων και προκαταλήψεων τα οποία δυστυχώς και στις μέρες μας εξακολουθούν να επικρατούν».
- Οι συναδέλφισσές σας στην εκπαίδευση και οι μαθήτριές αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για κάποιες από τις ηρωίδες σας; Θυμάστε να υπήρξαν προσωπικότητες που να σας σημάδεψαν;
«Ναι, υπό την έννοια ότι και εκείνες βιώνουν κατά έναν τρόπο τις δυσκολίες και τα μαρτύρια που αντιμετωπίζουν όλες οι γυναίκες του κόσμου. Ομως κατά βάση, ως πηγή έμπνευσης για τις ηρωίδες μου στάθηκε η γενικότερη εικόνα της γυναίκας, η οποία καθημερινά ζει μέσα στην αιχμαλωσία των αμέτρητων φροντίδων, των αμέτρητων ευθυνών, οι οποίες δυστυχώς ουδέποτε της αναγνωρίζονται. Το πρωί στη δουλειά, το μεσημέρι να μαγειρέψει για όλους, να τρέξει ύστερα στα φροντιστήρια, να διαβάσει τα μικρά παιδιά της ως τις δώδεκα το βράδυ. Και δεν θα ρωτήσω ποιος ξυπνάει πρώτος το πρωί. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Πρόκειται εντέλει για έναν καθημερινό Γολγοθά.
Και πότε μένει καιρός στη γυναίκα για να φροντίσει τον εαυτό της; Συνήθως ποτέ. Μέσα από όλο αυτό το καθημερινό αγχώδες και ψυχοφθόρο τρέξιμο, οι γυναίκες χωρίς να το καταλάβουν εγκαταλείπουν τον εαυτό τους και σιγά σιγά μαραζώνουν Είναι αυτό που λέει η Κριστιάν Ολιβιέ στο βιβλίο της "Τα παιδιά της Ιοκάστης": "Η γυναίκα μοιάζει με ένα σαλιγκάρι που όλοι δανείζονται το καύκαλό του για να ζεσταθούν, ενώ εκείνο παγώνει". Αυτή ακριβώς η εφιαλτική εικόνα, που ο καθένας μας μπορεί να διαπιστώσει με μια απλή ματιά, υπήρξε η πηγή έμπνευσης για τις ηρωίδες του βιβλίου μου».
- Είναι σήμερα οι γυναίκες πιο ελεύθερες, πιο ανεξάρτητες; Λιγότερο καταπιεσμένες; 'Η είναι αλλιώτικου τύπου οι φυλακές τους;
«Ναι! Θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχει μια περισσότερη ελευθερία και ανεξαρτησία στη σημερινή ζωή της γυναίκας. Κατά τις δύο-τρεις τελευταίες δεκαετίες, πολλά πράγματα έχουν αλλάξει και η θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία έχει κατά πολύ βελτιωθεί. Πρόκειται για βελτιώσεις στην πολιτική, όπου βλέπουμε περισσότερες γυναίκες να συμμετέχουν ενεργά και να δραστηριοποιούνται στον πολιτικό στίβο. Επίσης στον τομέα της νομικής κατοχύρωσης δικαιωμάτων έχουν γίνει σημαντικά βήματα - όπως στον εργασιακό χώρο: Οι γυναίκες δεν αποκλείονται πλέον από την άσκηση επαγγελμάτων, τα οποία ανέκαθεν τα θεωρούσαμε αντρικά. Τώρα σχετικά με το ερώτημά σας, αν οι γυναίκες είναι λιγότερο καταπιεσμένες ή απλά άλλαξε ο τύπος της φυλακής τους, η απάντηση βρίσκεται στη μέση: Θα έλεγα ότι πολλά πράγματα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο, αλλά ως προς το επίπεδο των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων, η ζωή της γυναίκας παραμένει ένα μαρτύριο.
Πιστεύω ότι εξακολουθεί να υπάρχει από τη μεριά της κοινωνίας μια επίμονη καχυποψία απέναντι στη γυναίκα, μια αμφισβήτηση του κύρους της. Από τη μεριά τους οι άντρες δυσκολεύονται, δεν θα έλεγα εσκεμμένα, να δεχτούν ότι οι γυναίκες θα πρέπει να είναι ισότιμες στην καθημερινή ζωή. Αυτό έχει σχέση και με τη διαπαιδαγώγηση των ανθρώπων. Οταν ένας άντρας έχει μεγαλώσει με τη νοοτροπία του ισχυρού άντρα-αφέντη, δεν μπορώ να ξέρω με ποιον τρόπο αυτός ο άντρας θα δεχόταν να δει τη γυναίκα του σε ρόλο πρωταγωνιστικό.
Υστερα, είναι και ο καταλυτικός ρόλος των ΜΜΕ, οι εμπορικές διαφημίσεις, η μόδα, τα περιοδικά με το φίνο ιλουστρασιόν χαρτί που "μαγεύουν" τις γυναίκες. Εγώ θα έλεγα ότι απλά τις ρίχνουν στην τρελή αγκαλιά των αγορών. Ολοι αυτοί οι μηχανισμοί διαρκώς προωθούν και ενισχύουν την ιδέα ότι η γυναίκα πρέπει να ασχολείται με το νοικοκυριό, να ντύνεται σύμφωνα με τους κανόνες της μόδας, να γνωρίζει όλες τις συνταγές της μαγειρικής... με άλλα λόγια να είναι μια γυναίκα αφοσιωμένη στον άχαρο ρόλο που η κοινωνία τής έχει μοιράσει. Να φροντίζει το σπίτι της, τα παιδιά της και τον άντρα της και να ζει για πάντα στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Να είναι ένας φτωχός συγγενής, μια παρακατιανή, δεύτερη τη τάξει ύπαρξη, που η μόνη της ικανοποίηση θα είναι να φροντίζει όλους τους άλλους - και όπως γράφει η Κριστιάν Ολιβιέ "να χορταίνει με τα αποφάγια του τραπεζιού... και να νοιάζεται για το μέλλον των άλλων χωρίς να νοιάζεται κανείς για το δικό της, που δεν έρχεται ποτέ". Ναι. Επιμένω ότι οι γυναίκες και σήμερα παραμένουν καταπιεσμένες. Και συμφωνώ επίσης με αυτό που λέτε ότι οι φυλακές των γυναικών είναι άλλου τύπου. Είναι φυλακές πιο λαμπερές, πιο άνετες και καλύτερα διακοσμημένες. Αλλά βέβαια παραμένουν φυλακές.
Κλείνοντας, θα έλεγα κάτι που το πιστεύω ακράδαντα, ότι οι γυναίκες είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός. Ανεκτίμητος υπό την έννοια ότι ο ψυχισμός της γυναίκας είναι τόσο πλούσιος σε συναισθήματα αγάπης, τρυφερότητας και στοργής, ώστε θα μπορούσαν να σώσουν τον έρημο κόσμο μας από τα δεινά που συσσωρεύει η κενή νοήματος αυταρχική και εγωιστική συμπεριφορά του αντρικού φύλου».
