«Χρώμεθα γαρ πολιτείᾳ… και όνομα μεν διά το μη ες ολίγους αλλ’ ες πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται». Το γνωστό αυτό απόσπασμα του Επιταφίου Λόγου του Περικλή από τις Ιστορίες του Θουκυδίδη προοριζόταν αρχικά να κοσμήσει το Προοίμιο ενός -τελικά αποτυχημένου- πολιτικού εγχειρήματος: του σχεδίου ενός «Συντάγματος της Ευρώπης», που θα προσέδιδε την αναγκαία δημοκρατική νομιμοποίηση στη μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η πρωτοβουλία ανήκε -κατά τραγική ειρωνεία- στον πρώην Πρόεδρο της Γαλλίας Valéry Giscard d’ Estaing, τον άνθρωπο με το αεροπλάνο του οποίου επέστρεψε τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974 στην Ελλάδα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, «εγκαινιάζοντας» την περίοδο της λεγόμενης Μεταπολίτευσης.
Ομως η αίσθηση ότι η πατρίδα μας θα ζούσε εφεξής χρόνια διαρκώς βελτιούμενης κοινωνικής ευημερίας και δημοκρατικού βίου μετατράπηκε βίαια σε παραίσθηση μετά το 2010, όταν το τέλος των συλλογικών μας ψευδαισθήσεων σηματοδότησε, πρακτικά, και το τέλος της Μεταπολίτευσης. Ζούμε άραγε σήμερα σε πραγματική δημοκρατία, και πόσο είμαστε ως λαός άξιοι γι' αυτήν;
Η εμφύλια διαμάχη μεταξύ των επαναστατημένων από το 1821 Ελλήνων οδήγησε στη δημιουργία του ελληνικού κράτους με απόφαση των «Προστάτιδων Δυνάμεων» και στην επιλογή ξένου μονάρχη ως αρχηγού του κράτους μας, αφού ο Καποδίστριας φαινόταν σε κάποιους εξ ημών ως… υπερβολικά αυταρχικός. Εκτοτε ζήσαμε ως λαός την απόλυτη και μετέπειτα τη συνταγματική μοναρχία του Βαυαρού Οθωνα, τον ασθενή κοινοβουλευτισμό της περιόδου του Δανού Γεωργίου του Α’, τον εθνικό διχασμό της περιόδου του Κωνσταντίνου Α΄, την εύθραυστη αβασίλευτη δημοκρατία της περιόδου 1924-1936 που οδήγησε στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ι. Μεταξά, την μετεμφυλιακή βασιλευόμενη δημοκρατία που κατέρρευσε με το καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967.
Κι όμως, η σχετική ομαλότητα του κοινοβουλευτικού βίου από το 1974, η ένταξή μας στην ΕΟΚ και μετέπειτα στην ΕΕ και στην ΟΝΕ αλλά και η ψεύτικη ευημερία που βιώναμε έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι ζούμε σε μια αληθινή δημοκρατία.
Κι ύστερα ήρθαν… τα μνημόνια. Οι «Προστάτιδες Δυνάμεις» επανέκαμψαν θριαμβευτικά για το… καλό μας, η μεσαία τάξη δέχθηκε και δέχεται ακόμα συντριπτικά πλήγματα, το χάσμα πλουσίων και φτωχών διευρύνθηκε δραματικά, η εθνική μας περιουσία υποθηκεύτηκε για… 99 χρόνια, η Βουλή και η κυβέρνηση μετατράπηκαν ουσιαστικά σε τραγικούς διεκπεραιωτές προαποφασισμένων μέτρων. Εκλογές γίνονται βέβαια ακόμα, αλλά σχεδόν το 50% απέχει από αυτές, ενώ κυριαρχούν η καθολική απογοήτευση από το πολιτικό σύστημα, η γενική έκπτωση των θεσμών και των αξιών, το αίσθημα αδιεξόδου και η απουσία ελπίδας για το μέλλον. Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Δύση γενικότερα βάλλονται και αμφισβητούνται σφοδρά, με τις παραδοσιακές τους αξίες να κινδυνεύουν σοβαρά, ίσως για πρώτη φορά μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κύρια αιτία για τη σημερινή κατάσταση; Η έλλειψη ουσιαστικής, συλλογικής παιδείας βασισμένης σε αξίες.
Οι σύγχρονοι Ελληνες έχουμε αποδειχθεί πολλές φορές ανάξιοι της βαριάς προγονικής μας κληρονομιάς. Η συλλογική μας έκφραση, από τη φοροδιαφυγή έως την οδική μας συμπεριφορά, αποδεικνύεται συχνά εχθρική για την αναγέννηση της πατρίδας μας. Μόνο με μια πραγματική «επανάσταση» στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική μας παιδεία ως λαού, που θα επαναφέρει στο προσκήνιο το «Εμείς» αντί του «Εγώ», θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τα στρατηγικά μας πλεονεκτήματα και τον εθνικό μας πλούτο και να ανακτήσουμε τη δημοκρατία που δικαιούμαστε και αξίζουμε.
Αρκεί να συνειδητοποιήσουμε ότι η μοίρα όλων μας, πλουσίων και φτωχών, δεξιών και αριστερών, είναι συνδεδεμένη με τον ευλογημένο και μαρτυρικό αυτό τόπο, την Ελλάδα.
* Ο Νίκος Θεοδώρου είναι δικηγόρος και διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου.
