Πέμπτη, 26 Ιουλίου 2018 16:50

Κέντρο Μελέτης Ιστορίας Αρχαίας Θουρίας: Τεκμηρίωση των αρχαιολογικών δεδομένων με GIS

Γράφτηκε από την
Κέντρο Μελέτης Ιστορίας Αρχαίας Θουρίας: Τεκμηρίωση των αρχαιολογικών δεδομένων με GIS

Η διαχείριση και η τεκμηρίωση των δεδομένων που προκύπτουν διαχρονικά κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της Αρχαίας Θουρίας είναι ένα δύσκολο έργο που απαιτεί ηλεκτρονική επεξεργασία.

Η ανάγκη για αξιόπιστες και ενημερωμένες πληροφορίες σχετικά με τη Γη, την κοινωνία και το περιβάλλον οδήγησε στην ραγδαία ανάπτυξη των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ) (Geographical Information Systems - GIS), τα οποία ήρθαν να καλύψουν το κενό των παραδοσιακών τρόπων συλλογής, καταγραφής, ενημέρωσης και επεξεργασίας των πληροφοριών.

Το βασικό αρχαιολογικό πρόβλημα που μπορούμε να διαχειριστούμε με τη χρήση των GIS, είναι η κατανόηση φαινομένων που έχουν τόσο μια γεωγραφική όσο και μια διαχρονική διάσταση, δηλαδή η κατανόηση και η αντιμετώπιση «χωροχρονικών» φαινομένων. Αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενο της μελέτης μας έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά για διαφορετικές τοποθεσίες (γεωγραφική διάσταση) και διαφορετικά χαρακτηριστικά για διαφορετικές χρονικές στιγμές (χρονική διάσταση). Με άλλα λόγια, το βασικό κίνητρο για την ανάπτυξη των GIS είναι η ανάπτυξη αναπαραστάσεων, όχι μόνο του τρόπου που φαίνεται ο κόσμος, αλλά και του τρόπου που λειτουργεί.

Οι εφαρμογές των GIS στην επεξεργασία των ανασκαφικών ευρημάτων της Αρχαίας Θουρίας μπορούν να οδηγήσουν στην αποτελεσματική διαχείριση της χωρικής πληροφορίας, στην ενσωμάτωση νέων τρόπων ψηφιακής απεικόνισης και στις αναλυτικές τους δυνατότητες ως προς τις χωροχρονικές συσχετίσεις του αρχαιολογικού υλικού. Ακόμη τα δεδομένα από τη συστηματική καταγραφή των αρχαιολογικών αντικειμένων μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέσα σε ένα περιβάλλον GIS βοηθώντας τους αρχαιολόγους να απεικονίσουν ρεαλιστικά αντικείμενα που έχουν αφαιρεθεί. Επιπρόσθετα αν η μεθοδολογία για την κατασκευή των τρισδιάστατων αντικειμένων είναι βασισμένη σε έναν συνδυασμό τεχνικών φωτογραμμομετρίας και την αποτελεσματική χρήση εξειδικευμένου γεωλογικού λογισμικού (EVS), τα παραγόμενα αντικείμενα μπορούν να εισαχθούν στο λογισμικό ArcGIS, όπου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οπτικοποίηση και ανάλυση. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του προγράμματος μπορούμε να ομαδοποιήσουμε τις ανασκαφικές ενότητες ανάλογα με το στρώμα στο οποίο αποδόθηκαν από τον ανασκαφέα και στη συνέχεια να τις αντιπαραβάλουμε οπτικά με τις κάθετες τομές που καταγράφουν την πραγματική στρωματογραφία. Ο συνδυασμός τους μπορεί να οδηγήσει σε αναθεώρηση των αρχικών ομαδοποιήσεων, εφόσον παρατηρηθούν ανακολουθίες ως προς τα όριά τους. Με ανάλογο τρόπο μπορούμε να εξετάσουμε οπτικά τις ανασκαφικές ενότητες σε συνδυασμό με τα σχέδια των ακίνητων ευρημάτων, προκειμένου να επαληθεύσουμε την ορθότητα της αρχικής διερεύνησης και να κατανοήσουμε καλύτερα τις στρωματογραφικές συσχετίσεις των επιφανειών χρήσης. Συνδέοντας τις αναλυτικές πληροφορίες που καταγράφηκαν στη βάση δεδομένων για κάθε ανασκαφική ενότητα με τις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις τους μπορούμε να προχωρήσουμε στη διατύπωση ερωτημάτων σχετικά με τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των στρωμάτων, ώστε να αναθεωρήσουμε την αρχική τους ταξινόμηση, να ανιχνεύσουμε λάθη και να σημειώσουμε ενδοστρωματικές ποσοτικές διακυμάνσεις. Τέλος, η απεικόνιση των κινητών ευρημάτων ως σημεία μέσα στον τρισδιάστατο χώρο, επιτρέπει τη διερεύνηση της χωρικής τους διασποράς.

Η Αρχαία Θουρία και όλη η Μεσσηνία είχε απευθείας εμπορικές επαφές με την Αλεξάνδρεια, όπως προκύπτει μεταξύ άλλων από τη συχνή μετάβαση Μεσσήνιων μεγαλεμπόρων. «Ιππους άγειν τω βασιλεί καλούς των πολεμιστηρίων» (Πλούταρχος, Κλεομένης 56.3).

Το γεγονός αυτό μπορεί να εξηγηθεί με τα GIS. Οι θάλασσες δεν ‘ήταν εμπόδιο στο εμπόριο αλλά δρόμοι. Μία ποιοτική εκτίμηση των θαλάσσιων διαδρομών που χρησιμοποιούνταν για το εμπόριο της περιοχής της Θουρίας και ολόκληρης της Μεσσηνίας κατά την αρχαιότητα μπορεί να μελετηθεί με το QGIS (εργαλείο των GIS). Αρχικά τοποθετούμε πάνω στο QGIS τον παγκόσμιο χάρτη της ακτογραμμής και τα συνοδευτικά δεδομένα και προέρχεται από τη βάση δεδομένων Natural Earth Data (naturalearthdata.com/). Στη συνέχεια εστιάζουμε στην περιοχή της Μεσογείου. Χρήσιμα δεδομένα για την εκτίμηση των θαλάσσιων διαδρομών είναι οι επικρατούντες άνεμοι, καθώς τα πλοία εκείνης της εποχής κινούνταν με βάση τον άνεμο. Ευνοϊκός άνεμος θεωρείται ο άνεμος που πνέει προς την κατεύθυνση κίνησης, λιγότερο ευνοϊκοί οι άνεμοι που πνέουν σε 45 μοίρες από τον προαναφερθέντα άνεμο, ενώ στις περιπτώσεις ανέμων αντίθετων της κίνησης πολλές φορές τα πλοία περίμεναν για ευνοϊκότερο καιρό. Σε ό,τι αφορά στις διαδρομές εντός Ελλάδος, στόχος ήταν η αποφυγή των βορειοανατολικών ανέμων που πνέουν στο Αιγαίο από τον Ιούνιο μέχρι και το Σεπτέμβριο (ετήσιες/μελτέμια). Στη συνέχεια εισάγουμε στο QGIS τα δεδομένα του ανέμου πάνω από το επίπεδο του χάρτη που αποτυπώνει την ακτογραμμή, τα δεδομένα της διεύθυνσης και της έντασης του ανέμου για την περιοχή της Μεσογείου, δεδομένη εποχή του έτους, τα οποία τα βρίσκουμε σε αρχείο “Wind_geo.tiff” στις βάσεις δεδομένων.

Στην περίοδο, στην οποία αναφερόμαστε, ως λιμάνια θεωρούνταν όλες οι περιοχές που θα μπορούσε να πλησιάσει ένα πλοίο και όχι μόνο συγκεκριμένα και οργανωμένα λιμάνια όπως σήμερα. Στο σημείο εισάγουμε τα δεδομένα με τα λιμάνια που μπορούμε να βρούμε στις πολλές πανεπιστημιακές βάσεις δεδομένων. Εδώ τα πήραμε από την ιστοσελίδα ancientportsantiques. com/thecatalogue/greece-continental τα οποία είναι αρχεία google maps.

 

***

Οπως προκύπτει από τους χάρτες που προκύπτουν από το QGIS οι θαλάσσιοι δρόμοι,οι οποίοι καθορίζονται από τους ανέμους, μπόρεσαν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη του εμπορίου της Αρχαίας Θουρίας και της Μεσσηνίας με την Αίγυπτο. Οι ίδιοι δρόμοι, διαφορετική εποχή του έτους, βοήθησαν την ανάπτυξη του εμπορίου με τις περιοχές της Ασίας. Τέλος με τα GIS μπορούμε να ερμηνεύσουμε την ύπαρξη νομισμάτων της Αρχαίας Θουρίας στις ανασκαφές των πόλεων Dura, Zeugma και Hierapolis που βρίσκονται στις όχθες του ποταμού Ευφράτη (εκστρατεία κατά των Πάρθων) αλλά κυρίως τα νομίσματα της Θουρίας που βρέθηκαν στην πόλη Γέρασα (Jerash) στις όχθες του ποταμού Χρυσορρόα (κοίλη Συρίας, Αμμάν).

Ο Παυσανίας αποκαλεί τον «ξερίλα-τζιρόρεμα», που διαρρέει την περιοχή της Αρχαίας Θουρίας, Χρυσορρόα ποταμό.

 

Δρ. Γιώργος Σκούρας

GIS στην Αρχαιολογία

 

 

 


NEWSLETTER