Δευτέρα, 08 Απριλίου 2019 17:04

Επιπτώσεις της χρήσης κρυπτοχρήματος: Bitcoin και εγκληματικότητα - Ποινική αντιμετώπιση

Γράφτηκε από την
Επιπτώσεις της χρήσης κρυπτοχρήματος: Bitcoin και εγκληματικότητα - Ποινική αντιμετώπιση

Της Βασιλικής Ι. Σγάντζου*

Είναι αλήθεια πως στις μέρες μας η διαρκής ανάπτυξη της τεχνολογίας και η ραγδαία εξέλιξή της όπλισαν τον πολίτη με τη δυνατότητα να βελτιώσει πολλούς τομείς της καθημερινής του ζωής. Μάλιστα, η δημιουργία των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου αλλά και η ανάπτυξη της πληροφορικής είναι πλέον γεγονός. Το γεγονός εκείνο που αποτέλεσε τομή στη διεύρυνση των δυνατοτήτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών και στη μαζική υιοθέτηση της χρήσης τους ήταν η εφεύρεση του κυβερνοχώρου, ο οποίος ουσιαστικά είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών που τους επιτρέπει να επικοινωνούν μεταξύ τους και να ανταλλάσσουν πληροφορίες σε «πραγματικό χρόνο». Μέσα σε αυτό το κλίμα άνθισης του ψηφιακού κόσμου, η εξέλιξη της τεχνολογίας και του διαδικτυακού δικτύου συναλλαγών, έφερε στην επιφάνεια μία από τις σημαντικότερες καινοτομίες χρηματοοικονομικής φύσεως, τη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων. Επινοήθηκαν ως συστήματα ομότιμης σύνδεσης για ηλεκτρονικές πληρωμές, που δεν απαιτούν αξιόπιστη κεντρική αρχή και δεν έχουν υλική υπόσταση. Το διασημότερο όλων των ψηφιακών νομισμάτων είναι το bitcoin, το οποίο έχει εξελιχθεί σε όχημα και κοινότητα χρηστών. Ενώ η κατοχή του είναι ανώνυμη, η διακίνησή του είναι δημόσια προσβάσιμη. Πλέον, το κρυπτοχρήμα αποτελεί ένα σύγχρονο μέσο πληρωμών. Όμως η όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση της νέας αυτής πραγματικότητας που εισήγαγε το κρυπτοχρήμα στις συναλλαγές οφείλεται εν μέρει και στο γεγονός ότι το κρυπτοχρήμα έχει συνδεθεί με διάφορες μορφές εγκληματικότητας. Κι αυτό, επειδή τα ψηφιακά νομίσματα, από νομική άποψη, χαρακτηρίζονται από τον μεγάλο όγκο των δεδομένων τους, τη δυνατότητα κάλυψης των ιχνών τους και την ταχεία εξαφάνιση των αποδεικτικών στοιχείων. Το bitcoin ως κρυπτοχρήμα (αγγλ. Cryptocurrency, γαλλ. crypto-monnaie, monnaie cryptographique, γερμ. Kryptowahrung) από την ίδια του την ονομασία, όπως αυτή ερμηνεύεται ονομάζεται το αποκεντρωμένο μέσο πληρωμής, το οποίο βασίζεται στην κρυπτογραφία, τόσο για την πραγματοποίηση των συναλλαγών όσο και για τη δημιουργία νέων μονάδων του ίδιου. Χαρακτηρίζεται ως αποκεντρωμένο, αφού δεν εκδίδεται από κεντρικές τράπεζες κρατών, ενώ δεν έχει υλική υπόσταση. Είναι ανώνυμο. Δεν υπόκειται σε νομισματική πολιτική κρατών, δεν υπόκειται σε έλεγχο κάποιου κεντρικού φορέα. Ο έλεγχος αυτός καθίσταται ακόμη δυσκολότερος λόγω της απουσίας νομοθετικής πρωτοβουλίας και της έλλειψης ενημέρωσης των αρχών σχετικά με το κρυπτοχρήμα και τη λειτουργία του. Στις μέρες μας και εν έτει 2019, η χρήση των κρυπτοχρημάτων για την τέλεση αξιόποινων πράξεων είναι μία πραγματικότητα που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Αυτό αποδεικνύεται από μία σειρά χαρακτηριστικών παραδειγμάτων – υποθέσεων που απασχόλησαν τα Δικαστήρια και θα αναφερθούν κάτωθι προς επίρρωση της αλήθειας των ισχυρισμών για την κατάφαση της εγκληματικότητας με χρήση κρυπτοχρημάτων και συγκεκριμένα με bitcoins. Μία περίπτωση χρήσης του bitcoin ως εργαλείο των κυβερνοεγκληματιών είναι εκείνη του λυτρισμικού (αγγλ. Ransomware)- κακόβουλο λογισμικό (αγγλ. Malware): όπου προσβάλλει τον ηλεκτρονικό υπολογιστή του θύματος, ύστερα, κρυπτογραφεί τα προσωπικά του αρχεία που είναι αποθηκευμένα στον προσωπικό του υπολογιστή προβάλλοντας κωδικοποιημένα μηνύματα και για την αποκρυπτογράφηση των προσωπικών αυτών αρχείων ζητείται από τον δράστη καταβολή λύτρων και συγκεκριμένα σε bitcoins. Εκδηλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν υποθέσεις απάτης Πόντζι (αγγλ. Pοnzi scheme) (ενδεικτικά υπόθεση Τρέντον Τ. Σέιβερς (Tredon T. Shavers ) όπου κανείς πείθει ενδιαφερόμενους επενδυτές να καταθέσουν μπιτκόιν σε διευθύνσεις που διατηρεί (μία για κάθε επενδυτή), παριστώντας τους εν γνώσει ψευδώς πως το επενδυτικό σχέδιο θα απέφερε κέρδη ημερησίως, τα οποία δε κέρδη θα προέκυπταν δήθεν από τις επενδύσεις τους, ενώ στην αλήθεια προέρχονταν από "επενδύσεις" προγενέστερων χρονικά "επενδυτών".

Τέλος, τα bitcoins έχουν συνδεθεί με την διάπραξη του ξεπλύματος μαύρου χρήματος (νομιμοποίηση εσόδων από παράνομη δραστηριότητα, όπως ποινικοποιείται στον Ν. 4557/2018). Η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες είναι μια διαδεδομένη πρακτική σε πολλά. Ένα ευρύ φάσμα εγκληματικών και σοβαρών αδικημάτων, συμπεριλαμβανομένου του λαθρεμπορίου αγαθών, της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών, εκβιασμών, είναι λειτουργικά μόνο λόγω των εσόδων των χρημάτων που «ξεπλένονται» εύκολα. Και σε αυτή την κατεύθυνση βοηθά η όλο και πιο ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Τα bitcoins μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αγορές στο διαδίκτυο. Δεδομένου ότι ο ιδιοκτήτης των bitcoins δεν είναι σχεδόν ανιχνεύσιμος, το "νόμισμα" αυτό μπορεί να γίνει ελκυστικό για εγκληματίες. Χαρακτηριστικές υποθέσεις που έχουν καταγραφεί είναι η υπόθεση του Bitinstant στις ΗΠΑ, ενώ υπόθεση με bitcoin έχει απασχολήσει και τα ελληνικά ποινικά δικαστήρια με τη γνωστή υπόθεση του Ρώσου VINNIK, όπου αστυνομικοί του Τμήματος Αναζητήσεων της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης εντόπισαν (σε συνεργασία με τις Αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής) και εν τέλει συνέλαβαν 38χρονο διεθνώς διωκόμενο «εγκέφαλο» εγκληματικής οργάνωσης, πρωινές ώρες της 25-7-2017 στην περιοχή της Χαλκιδικής.

Συμπερασματικά, βέβαια, αυτό που θα μπορούσαμε να διακρίνουμε είναι πως οι νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν το ηλεκτρονικό έγκλημα παρουσιάζουν αδυναμίες τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες. Πάντως, η ιδιαίτερη φύση των ψηφιακών εγκλημάτων υποχρεώνει τον νομοθέτη να ενημερώνεται συνεχώς για τις εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας των υπολογιστών, προκειμένου να κατορθώσει να εξοικειωθεί με τον τρόπο διάπραξης των σχετικών αξιόποινων πράξεων, καθώς οι νομικές γνώσεις μόνο δεν είναι αρκετές. Είναι γεγονός εξάλλου ότι η ψηφιακή εγκληματικότητα αποτελεί μια δραστηριότητα αρκετά εξειδικευμένη και ανεπτυγμένη τεχνολογικά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται σοβαρές δυσχέρειες στην οριοθέτηση των πράξεων που θα πρέπει να διώκονται ποινικά. Η νομοθεσία αυτή δε, θα πρέπει συνεχώς να ενημερώνεται ακολουθώντας τις εξελίξεις της τεχνολογίας. Τα παραπάνω πιστοποιούν πως ο κόσμος του Διαδικτύου παραμένει ένας κόσμος αβέβαιος. Η αβεβαιότητα αυτή υπάρχει όσον αφορά στη φύση των ευκαιριών και των δυνατοτήτων που το Διαδίκτυο παρέχει, καθώς αυτές ολοένα διευρύνονται και νέες αποκαλύπτονται. Είναι προφανές πως η μεγιστοποίηση της ωφέλειας που προκύπτει από τη νέα τεχνολογία και την ανθρώπινη κοινωνία απαιτεί την καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η τεχνολογία αλληλεπιδρά με άλλους παράγοντες τόσο σημαντικούς ακόμη και για αυτή καθεαυτή την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού. Και βεβαίως απαιτείται η επίτευξη συνεργασίας Τεχνολογίας και Νόμου. Μέχρι αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάρα πολλά κρυπτονομίσματα. Μέχρι και σήμερα καμία αρχή δε μπορεί να ελέγξει το σύστημα διακίνησης και παραγωγής ψηφιακών νομισμάτων. Η ικανότητα να παραμένουν ανώνυμα και να μην αφήνουν ίχνη, η έλλειψη νομοθεσίας σε κάποια κράτη, η ταχύτητα των συναλλαγών που εγγυώνται αλλά και η παντελής έλλειψη γεωγραφικών πλαισίων στην χρήση τους, εγείρουν προβληματισμούς αναφορικά με τη χρησιμοποίησή τους ως εγκληματικό εργαλείο για την τέλεση αξιόποινων πράξεων και ιδίως για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες εγκληματικές δραστηριότητες, για απάτες, για διακίνηση ναρκωτικών, για χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, αλλά και για πολλά άλλα ποινικά αδικήματα. Το πώς θα υιοθετηθεί ένα ορθό νομικό πλαίσιο όσον αφορά τη χρήση τους είναι ένα φλέγον ερώτημα που ανησυχεί τη σύγχρονη κοινωνία σήμερα. Αλλά συνάμα διερωτάται εύλογα κανείς, εάν εν τέλει υιοθετηθεί ένα νομικό πλαίσιο, πως αυτό θα επηρεάσει τη φύση των κρυπτονομισμάτων. Αυτό το οποίο, βέβαια, καλούμαστε να συνειδητοποιήσουμε είναι πως στόχο της υιοθέτησης ενός νομικού πλαισίου δεν πρέπει να αποτελεί η αποκοπή των κρυπτονομισμάτων από την σύγχρονη χρηματοοικονομία, αλλά καλούμαστε να αντιληφθούμε και κατανοήσουμε την απειλή από τη χρήση αυτών, ώστε να υιοθετηθούν τα κατάλληλα εκείνα μέτρα για την τρώση αν όχι και την παντελή εξάλειψη των απειλών που εγκυμονεί η χρήση τους. Το εάν τα κρυπτονομίσματα και ειδικότερα τα bitcoins είναι κάτι θετικό ή αποτελούν ένα εργαλείο διάπραξης εγκλημάτων είναι το βασικό δίλημμα στο όποιο έρχεται ευθύς κανείς. Η απάντηση δεν πρέπει να μονοπωλεί ούτε προς την μία ούτε προς την άλλη κατεύθυνση. Αυτό που πλέον πρέπει να υπογραμμισθεί, εν κατακλείδι, είναι πως καθίσταται πρόδηλη η προσέγγιση κανονιστικών αρχών για την εξάλειψη της απειλής και την ποινικοποίηση των παραβατών. Πρέπει να υπάρξουν κανονιστικές ρυθμίσεις με έναν σκοπό, με αρχή, μέση και τέλος, που θα στοχεύει στη μείωση των αρνητικών συνεπειών. Δεν κλείνουμε μία αγορά με εύλογα πλεονεκτήματα, αλλά ρυθμίζουμε τις απειλές και επιρρίπτουμε τις ανάλογες ευθύνες στους παραβάτες.

*Η Βασιλική Ι. Σγάντζου είναι πτυχιούχος Νομικής Σχολής Αθηνών, ασκούμενη δικηγόρος Αθηνών, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ποινικών Επιστημών ΕΚΠΑ


NEWSLETTER