Κυριακή, 19 Μαϊος 2019 11:02

Το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης και η Ελλάδα

Γράφτηκε από την
Το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης και η Ελλάδα

Του Πάνου Καζάκου

Ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, επίτιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Ζούμε σε μια περίοδο όπου η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) φαίνεται να βρίσκεται επί ξυρού ακμής. Στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της 26ης Μαΐου θα κριθεί η κατεύθυνση που θα πάρει η Ενωση τα επόμενα χρόνια.

Αναμφίβολα, υπάρχουν πολλά για τα οποία θα μπορούσε κανείς να την επικρίνει όπως ξεδιπλώνεται μέχρι σήμερα. Συνοπτικά, η ΕΕ δυσκολεύεται να επιλύσει προβλήματα που «καίνε» τις κοινωνίες και προκαλούν αβεβαιότητες για το μέλλον, όπως οι μεγάλες στρεβλώσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι μεταναστεύσεις και οι ανισότητες τόσο μεταξύ των κρατών-μελών όσο και στο εσωτερικό τους.

Αλλά, εν όψει εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θα ήθελα να αποσαφηνίσω ότι η εν πολλοίς δικαιολογημένη κριτική δεν πρέπει να καταλήγει σε θεμελιώδη απόρριψη της Ενωσης και μάλιστα χωρίς πειστικές εναλλακτικές λύσεις, όπως συμβαίνει στα κόμματα του σκληρού ευρωσκεπτικισμού. Πρέπει αντίθετα να αναζητούμε πρακτικές λύσεις στα προβλήματα.

Εχει σημασία στις σημερινές συνθήκες αμφισβήτησης και αβεβαιοτήτων να υπενθυμίζουμε ότι η ΕΕ είναι συνολικά και παρά τα ελλείμματά της το πλέον επιτυχημένο πείραμα διεθνών σχέσεων. Παρά τα αναγνωρισμένα προβλήματά της, η Ενωση ενίσχυσε την ικανότητα των κρατών-μελών να πετυχαίνουν κοινούς στόχους, π.χ. την ειρηνική συμβίωσή τους και απέφερε σαφή οικονομικά οφέλη σε όλα τα μέλη της, αν και όχι στον ίδιο βαθμό για όλα. Αυτά τα οφέλη αποτελούν ένα ισχυρό συγκολλητικό ιστό σήμερα. Ειδικά η δημιουργία του ευρώ, παρά τις ατέλειες της ΟΝΕ, διευκόλυνε τις οικονομικές συναλλαγές αλλά και προστάτευσε τις οικονομίες από την κερδοσκοπία συναλλαγμάτων κατά την πρόσφατη κρίση. Επίσης, κάθε κράτος μόνο του θα αδυνατούσε να αντεπεξέλθει σε κοινές προκλήσεις, όπως τα μεταναστευτικά κύματα και η τρομοκρατία.

Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε ότι νωρίτερα η ΕΕ συνόδευσε και στήριξε εν τέλει τη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία σε Ελλάδα, Πορτογαλία και Ισπανία και τη σταθεροποίηση των νέων δημοκρατιών και των πολιτικών τους θεσμών. Την τελευταία δεκαετία η ΕΕ απέτρεψε τρεις φορές (2010, 2012 και 2015-17) μία απότομη χρεοκοπία της Ελλάδας που θα είχε καταστροφικές συνέπειες.

Οι θεωρητικοί της ολοκλήρωσης τόνιζαν ότι η διαδικασία ενοποίησης και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίζεται σε θεμελιώδη κοινά χαρακτηριστικά των κρατών-μελών που έχουν οικονομία της αγοράς, κοινωνικό κράτος και δημοκρατικούς θεσμούς ή, απλούστερα, ότι είναι σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες που «μοιράζονται στοιχειωδώς κοινές αξίες» (Ernst Haas). Και αυτό ακριβώς συμβαίνει μέχρι σήμερα παρά την κακοφωνία των σκληρών ευρωσκεπτικιστών σε Ενωμένο Βασίλειο κ.α.

Η λογική και η ιστορική εμπειρία υποδείχνουν ότι πρέπει να εντοπίζονται συγκεκριμένα προβλήματα και να αναζητούνται λύσεις. Ιδέες υπάρχουν. Οι σπουδαιότερες καταλήγουν σε σημαντικές διορθώσεις του οικοδομήματος προς την κατεύθυνση που συνοψίζεται στο σύνθημα «περισσότερη Ευρώπη». Π.χ. υπό διαπραγμάτευση είναι σήμερα η δημιουργία ενός μηχανισμού αντιμετώπισης κρίσεων, ένα κοινό σχήμα ασφάλισης καταθέσεων, ενώ έχει ήδη γίνει αυστηρότερη η εποπτεία των τραπεζών. Αυτά είναι ενθαρρυντικά βήματα, αλλά όποιος περίμενε άλματα θα απογοητευθεί.

Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα. Στις δεκαετίες που πέρασαν οι κυβερνήσεις μας επέλεξαν την ένταξή της στην ΕΕ. Είχαν πολλούς καλούς λόγους γι’ αυτήν, ιστορικούς, γεωγραφικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς. Ακόμα και κυβερνήσεις που δεν πίστευαν πραγματικά στην ευρωπαϊκή ενοποίηση προτίμησαν εν τέλει την ευρωπαϊκή προοπτική, όπως συνέβη το 2015, όταν ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας αγνόησε (ευτυχώς) το εκκωφαντικό “όχι” του δημοψηφίσματος και την επικρατούσα τότε τάση στο κόμμα του.

Ομως, η χώρα έδειχνε και δείχνει να μην προσαρμόζεται στο ευρωπαϊκό θεσμικό, πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον. Δυσκολεύεται να ξεπεράσει τις πελατειακές και συντεχνιακές, επομένως μυωπικές πρακτικές της, που θυσιάζουν τις μακροχρόνιες προοπτικές ανάπτυξης της χώρας στον βωμό πρόσκαιρων εκλογικών κερδών.


NEWSLETTER