Η αγροτική οικονομία εδώ και χρόνια πνέει τα λοίσθια. Η συζήτηση για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι συνήθως επιφανειακή. Τα βασικά ερωτήματα που συγκροτούν το πρόβλημα και αφορούν το τι παράγεται, πόσο, πώς και από ποιους, παραμένουν αναπάντητα. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται τις τελευταίες δεκαετίες ήταν σταθερά προσανατολισμένες στη λογική «όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά». Οι επιδοτήσεις μετατράπηκαν σε βασικό εισόδημα και πεδίο άσκησης πολιτικής και μικροπολιτικής. Αποτέλεσμα; Τα κιλά διογκώθηκαν και τα προϊόντα απαξιώθηκαν, οι δικαιούχοι πολλαπλασιάστηκαν και οι επιδοτήσεις διαμοιράστηκαν, για να φτάσουμε στο σημερινό αδιέξοδο όπου δεν υπάρχει ούτε τιμή και αξία στα προϊόντα, ενώ και οι επιδοτήσεις βαίνουν διαρκώς μειούμενες.
Οι Μεσσήνιοι αγρότες βιώνουν τα τελευταία χρόνια δύσκολες οικονομικά στιγμές. Η τιμή στο βασικό αγροτικό προϊόν του νομού, το λάδι, έχει πάρει την κατρακύλα και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια πού θα σταματήσει. Τα άλλα προϊόντα, εκτός του ότι έχουν μειωθεί δραματικά ποσοτικά και δεν μπορούν να παίξουν ρόλο εξισορρόπησης της ζημιάς, δεν έχουν καλύτερη τύχη οικονομικά. Τα έξοδα για τις καλλιέργειες, την ίδια στιγμή, έχουν εκτιναχθεί στα ύψη. Το οικονομικό περιβάλλον στον αγροτικό τομέα είναι με άλλα λόγια εξαιρετικά δυσμενές. Η πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί στο νομό με τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς διαμορφώνει με τη σειρά της ένα έτσι κι αλλιώς επικίνδυνο οικονομικό τοπίο. Η πιθανή κατάρρευση του τομέα του ελαιολάδου οδηγεί μαθηματικά στην συνολική κατάρρευση της οικονομίας του νομού. Τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά, αν σκεφτεί κανείς ότι η πτώση της τιμής οφείλεται σε εναρμονισμένες πρακτικές των ολίγων παικτών που ελέγχουν διεθνώς την εμπορία του ελαιολάδου.
Η αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα έχει, έτσι, ένα χαρακτήρα ευρύτερο που αφορά το σύνολο της οικονομίας. Σε κεντρικό επίπεδο το τελευταίο διάστημα έχει ανοίξει η συζήτηση που αφορά πάλι το μέλλον των επιδοτήσεων για μετά το 2013. Η συζήτηση αφορά τον τρόπο που θα μοιραστεί η πίτα που θα προκύψει μετά την περικοπή που είναι βέβαιο ότι θα επέλθει μέσα από την αναθεώρηση της ΚΑΠ. Η μέθοδος που προκρίνεται είναι ο αποκλεισμός από τις επιδοτήσεις όσων δεν είναι «ενεργοί αγρότες», προκειμένου να μην προκύψουν δραματικά μικρότερα κομμάτια και προκληθούν εντάσεις και εκρήξεις. Επειδή δηλαδή μειώνεται η πίτα, μειώνονται και οι δικαιούχοι. Ο αποκλεισμός των μη «ενεργών αγροτών» από τις επιδοτήσεις δεν ακούγεται άσχημα και φαίνεται δίκαιος στην πράξη, όμως μπορεί να οδηγήσει σε νέες στρεβλώσεις. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκύψουν υπενοικιάσεις και εικονικές πωλήσεις αγροτεμαχίων με στόχο την είσπραξη των επιδοτήσεων, ενώ ταυτόχρονα θα έχουν συντελεστεί άδικοι αποκλεισμοί, για παράδειγμα συνταξιούχων αγροτών ή ετεροαπασχολούμενων που εργάζονται για να συμπληρώσουν το μικρό αγροτικό τους εισόδημα. Είναι λοιπόν φανερό ότι η κατοχύρωση του επαγγέλματος του αγρότη, για να έχει νόημα, θα πρέπει να συνοδεύεται με σειρά άλλων μέτρων που θα έχουν ουσιαστικό αντίκρισμα στην παραγωγική διαδικασία και δεν θα εξαντλείται στο μοίρασμα των επιδοτήσεων.
Το εντυπωσιακότερο πάντως στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι η στάση των αγροτοσυνδικαλιστών. Αντί να κατέβουν με συγκεκριμένες προτάσεις στο διάλογο που έχει ξεκινήσει έστω για τον ορισμό της έννοιας «ενεργός αγρότης», αυτοί ασχολούνται με το πόσα χρήματα θα πάρουν από την ενεργοποίηση των δικαιωμάτων. Η απόφαση της κυβέρνησης να μην καταβάλουν οι αγρότες χρήματα για τις αιτήσεις στις ενώσεις, αλλά αυτά να καταβληθούν από το υπουργείο, προκαλεί αντιδράσεις γιατί είναι…λίγα. Με βάση το κόστος λειτουργίας των ενώσεων προφανώς και τα λεφτά είναι λίγα, αλλά με βάση τη κοινή λογική τα ποσά δεν είναι ευκαταφρόνητα. Σε κάθε δε περίπτωση οι αγροτοσυνδικαλιστές θα έπρεπε να πανηγυρίζουν που τα μέλη τους, οι αγρότες, δεν θα πληρώνουν για την ενεργοποίηση - και όχι ουσιαστικά να γκρινιάζουν γιατί δεν θα «ψειρίσουν» αυτούς που υποτίθεται ότι εκπροσωπούν και υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους! Η κατάσταση φαντάζει σχιζοφρενική, αλλά είναι απολύτως λογική αν συνυπολογίσει κανείς ότι τα όργανα εκπροσώπησης των αγροτών, τόσο πανελλαδικά όσο και ειδικότερα τοπικά, εδώ και χρόνια έχουν μετατραπεί σε προσωπικά και κομματικά θερμοκήπια που το μόνο που παράγουν είναι παράγοντες και παραγοντίσκους, οι οποίοι δεν βλέπουν πέρα από γραφεία και καρέκλες. Το σύστημα εκπροσώπησης των αγροτών μέσω αντιπροσώπων από συνεταιρισμούς-σφραγίδες έχει δημιουργήσει κομματικά και προσωπικά δίκτυα, που μοναδικό στόχο έχουν την εξουσία και τη διανομή της.
Ολα αυτά βέβαια δεν ήταν άγνωστα. Απλώς τώρα, την ώρα της κρίσης, φαίνεται πόσο σημαντική είναι η ανυπαρξία της ομπρέλας προστασίας των συνεταιριστικών οργανώσεων. Είναι η στιγμή που η κρίση μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία. Η κυβέρνηση, αν θέλει να προχωρήσουν όλα αυτά τα ωραία για πιστοποίηση των ποιοτικών αγροτικών προϊόντων και να προωθηθούν εξαιρετικές ιδέες όπως τα «τοπικά καλάθια», έχει μπροστά της μια σημαντική πρόκληση: να καταργήσει όλον αυτό το συρφετό που παρουσιάζεται ως θεσμική εκπροσώπηση του αγροτικού κόσμου, επιβάλλοντας την άμεση εκλογή όλων των οργάνων στις συνεταιριστικές οργανώσεις όλων των βαθμίδων από τους πραγματικούς αγρότες. Το μέτρο είναι απλό, δεν έχει κανένα οικονομικό κόστος και βάζει τέλος σε ένα παρηκμασμένο και χρεοκοπημένο μοντέλο που καταδυναστεύει χρόνια τώρα τον αγροτικό τομέα και φρενάρει κάθε προσπάθεια ανάπτυξης. Αν δεν μπει τέλος σ' αυτή την παρακμή, τότε δεν υπάρχει καμιά ελπίδα για ανάκαμψη του αγροτικού τομέα.
Του Γιώργου Παναγόπουλου
panagopg@gmail.com