Εκτύπωση αυτής της σελίδας
Τετάρτη, 28 Νοεμβρίου 2018 21:30

Οι αρχαιότητες... μπορούν να περιμένουν

Γράφτηκε από τον
Βαθμολογήστε αυτό το άρθρο
(1 Ψήφος)
Οι αρχαιότητες... μπορούν να περιμένουν

 

Μπορεί ορισμένοι παράγοντες να εμφανίζονται αρχαιόφιλοι και αρχαιολάτρες, οι ίδιοι όμως δεν έχουν κανένα πρόβλημα να κρατούν θαμμένα τα αρχαία όταν δεν τους βολεύουν στον πολιτικό τους σχεδιασμό.

Μάλλον δεν θέλει και περισσότερα για να γίνει κατανοητό πως αναφέρομαι στη στάση του δημάρχου Καλαμάτας Παν. Νίκα σχετικά με τις αρχαιότητες που βρίσκονται κάτω από την περιοχή της πλατείας Υπαπαντής, είχαν αποκαλυφθεί την περίοδο 1960-1961 και καταχώθηκαν στη συνέχεια. Ενα θέμα που έχει απασχολήσει κατά καιρούς την τοπική ειδησεογραφία, έχουν γραφτεί άρθρα επί άρθρων από Καλαματιανούς που γνωρίζουν την πόλη και την ιστορία της. Και μετέφεραν τις γνώσεις στους νεότερους.

Διαβάζω την τελευταία δήλωση του κ. Νίκα που αναφέρει μεταξύ άλλων: “Ολόκληρη η Ελλάδα είναι ένας απέραντος αρχαιολογικός χώρος. Δεν θα τα βγάλουμε από τη μία στιγμή στην άλλη. Ολα αυτά πρέπει να γίνονται με μέθοδο. Πρέπει να τα προστατεύουμε, να τα προφυλάσσουμε και όταν θα έρθει ο καιρός και θα έχουμε και τους πόρους και σύμφωνα με τα οριζόμενα της επιστήμης της Αρχαιολογίας να έρθουν και αυτά στο φως. Δεν πρόκειται να καταστραφεί κάτι. Δεν μπορούμε από τη μια στιγμή στην άλλη να αναδείξουμε όλα μας τα αρχαία. Να μην βιαζόμαστε, αλλά να μην τα καταστρέφουμε και να ξέρουμε πού υπάρχουν. Η σύγχρονη επιστήμη μπορεί να μας δώσει στοιχεία με σχετική ακρίβεια και για τα αρχαία, πού υπάρχουν και για το είδος των αρχαίων”. Σε πρώτη ανάγνωση φαίνεται “λογική” αλλά στην πραγματικότητα είναι άκρως υποκριτική. Την ίδια δήλωση είχε κάνει και πριν από 10 χρόνια όταν από τις στήλες της “Ελευθερίας” είχαμε αναπτύξει μια μεγάλη καμπάνια με αφορμή τη μελέτη για την ανάπλαση της Υπαπαντής, στην οποία φιλοξενήθηκαν άρθρα και δηλώσεις σημαντικών προσώπων. Από τότε μέχρι σήμερα δεν έχει επιδείξει κανένα απολύτως ενδιαφέρον, για όλα όσα είχε αναφέρει τότε και επαναλαμβάνει σήμερα.

Και επειδή κάποια πράγματα έχουν την εξήγησή τους, επαναλαμβάνω εκείνα που έγραφα στις 9 Μαΐου 2008: “Είναι αδιανόητο στη σημερινή εποχή να αντιμετωπίζεται με σκοταδιστικό τρόπο η υπόθεση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Συνέβη τη δεκαετία του 1960 και εκτός από τα ευρήματα που θάφτηκαν κάτω από τους όγκους χωμάτων, καταστράφηκαν και άλλα στην περιοχή με εργασίες που έγιναν νύχτα. Οι σκοποί ήταν προφανείς και ουδεμία σχέση είχαν με τα εκκλησιαστικά μνημεία και την προστασία τους. Δεν μπορούμε να διανοηθούμε ότι ο δήμαρχος είναι δέσμιος των ιδίων κύκλων που εμπόδισαν την ανασκαφική έρευνα στη δεκαετία του 1960. Οι οποίοι πλέον έχουν σιωπήσει δημοσίως, καθώς δεν βρίσκουν πια υποστήριξη μέσα στους κόλπους της επίσημης Εκκλησίας. Και ο ίδιος οφείλει να αποδείξει ότι βάζει το συμφέρον της πόλης πάνω από τις αντιλήψεις ορισμένων (παρα)εκκλησιαστικών υποστηρικτών του”.

Η σημασία της ανάδειξης των αρχαιοτήτων της Υπαπαντής θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη όχι μόνο ως θεμελιακό στοιχείο της ιστορικής μνήμης, αλλά και ως σημείο αναφοράς για τους επισκέπτες της πόλης. Και υπάρχουν πολλοί τρόποι για μια τέτοια ανάδειξη, οι οποίοι επιτρέπουν τη συνύπαρξη “ορατών” αρχαιοτήτων και εκκλησιαστικών μνημείων. Για τη σημασία που έχουν οι αρχαιότητες κάτω από το δάπεδο της πλατείας Υπαπαντής και ενδεχομένως τους γύρω δρόμους, θα χρειαζόταν μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της αρχαίας πόλης και των ευρημάτων. Για το σκοπό αυτό προσφεύγω στην πολύτιμη βοήθεια του ιστότοπου aristomenismessinios.blogspot.com. Πρόκειται για έναν σημαντικό ιστότοπο με πληροφορίες για όλα τα μνημεία της Μεσσηνίας, με πλήρη τεκμηρίωση από γραπτές πηγές, έρευνες και ευρήματα. Τα όσα ακολουθούν αποτελούν μέρος του σχετικού άρθρου για τις αρχαίες Φαρές:

“Tη συστηματική έρευνα των Φαρών την άρχισε ο Αλέξανδρος Πετρίδης με το βιβλίο του «Αρχαιολογική και ιστορική έρευνα περί Φαρών και Καλαμών, 1875». Στην αρχή του 20ού αιώνα ο Ανδρ. Σκιάς είχε βεβαιώσει την ύπαρξη θεμελίων πύργου σωζόμενου ύψους 2μ. και τείχους των κλασσικών χρόνων σε απόσταση 250 μέτρων νότια του κάστρου και είχε εκφράσει την άποψη πως το τείχος περιέβαλλε την ακρόπολη των Φαρών προχωρώντας προς τα βόρεια παρά την αριστερή όχθη του Νέδοντα.

Πολύτιμα στοιχεία για τις αρχαίες Φαρές έδωσαν οι έρευνες του Αμερικανού αρχαιολόγου Richard Hope Simpson. Το 1957 στον λόφο "Τούρλες" που βρίσκεται 500μ. βορειοανατολικά του κάστρου βρήκε αρκετά θραύσματα αγγείων της ΥΕΙΙΙ εποχής αλλά και των ιστορικών χρόνων (Γεωμετρικά και Κλασσικά). Μεγάλη συγκέντρωση προϊστορικών οστράκων βρέθηκαν μπροστά από τρεις θαλαμωτούς τάφους οι οποίοι είχαν καταρρεύσει, ενώ πιθανολογεί την ύπαρξη τουλάχιστον δύο ακόμα θαλαμωτών τάφων στον λόφο. Τα ευρήματα του 1957 έδειχναν ότι ο λόφος "Τούρλες" ήταν το νεκροταφείο των Φαρών, με την ακρόπολη να βρίσκεται στον απέναντι οχυρό λόφο του κάστρου. Το 1965 ο Richard Hope Simpson συνεχίζοντας τις έρευνες στην περιοχή εντόπισε κεραμικά όστρακα της ΥΕΙΙΙ περιόδου στην νότια πλαγιά του κάστρου βεβαιώνοντας τη μυκηναϊκή εγκατάσταση. Στον λόφο "Τούρλες" και τέσσερα άνδηρα κάτω από την κορυφή εντοπίστηκε τοίχος που πιθανότατα ανήκε σε προϊστορικό κτήριο, ενώ ο χώρος ήταν διάσπαρτος με αποτμήματα αγγείων καθημερινής/ οικιακής χρήσης της ΥΕΙΙΙ περιόδου δείχνοντας έτσι ότι εκτός από το νεκροταφείο στον λόφο υπήρχε και οικιστική εγκατάσταση.

Αφθονώτερα και σημαντικότερα λείψανα της αρχαίας πόλης απέδωσε η ανασκαφή του Ν. Γιαλούρη, παρά τις νότιες υπώρειες του κάστρου, στην πλατεία μεταξύ της εκκλησίας της Υπαπαντής και του μητροπολιτικού μεγάρου, όπου βρέθηκαν θεμέλια δημοσίων οικοδομημάτων της ελληνιστικής πόλης. O Νίκος Γιαλούρης έφερε στο φως τοίχους μεγάλου οικοδομήματος δημόσιου χαρακτήρα, διαστάσεων 100 Χ 20μ. περίπου, κτισμένους με καλοδουλεμένα αγκωνάρια, που θα μπορούσαν να ανήκουν σε στοά της αγοράς ή στο Γυμνάσιο των Φαρών. Στην περιοχή της Υπαπαντής βρισκόταν, όπως φαίνεται, το κέντρο της αρχαίας πόλης με την αγορά και τα συναφή δημόσια οικοδομήματα γύρω της. Η ανασκαφή του Γιαλούρη στην πλατεία της Υπαπαντής έφερε στο φως και θραύσματα αγγείων Γεωμετρικών και Αρχαϊκών χρόνων. Ως το 1937, στην οδό Υπαπαντής σωζόταν και η λεγόμενη Μεγάλη Πηγάδα, κτισμένη με αρχαία αγκωνάρια.

Το 1965 ο Richard Hope Simpson εντόπισε ίχνη του αρχαίου οδικού δικτύου των αρχαίων Φαρών. Η πρώτη διαδρομή οδηγεί από το κάστρο, περνάει από τους πρόποδες του λόφου "Τούρλες" και φτάνει στο ναό του Αγίου Ιωάννη. Η δεύτερη διαδρομή ξεκινάει από τον συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου.  Συνεχίζει ως τη θέση Κούτιβα όπου και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Ο δρόμος συνεχίζει και σβήνει στον δρόμο Καλαμάτας- Σπάρτης. Παλαιότεροι αναφέρουν ότι ο δρόμος αυτός χρησιμοποιούνταν από κάρα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Η κύρια αρχαία οδική αρτηρία ήταν ο δρόμος που οδηγούσε από τις Φαρές παράλληλα με την κοίτη του Νέδοντα στην Σπάρτη.

Τον Αύγουστο του 1901 ο παραθερίζων τότε στην Καλαμάτα αρχαιολόγος της Υπηρεσίας Ανδρέας Ν. Σκιάς διενήργησε επισταμένη αυτοψία στον Νέδοντα και κατέγραψε και την πολύτιμη πληροφορία ότι οι επτά επιγραφές του Νέδοντος που εντόπισε σχετίζονται αλληλένδετα με την ύπαρξη «λαξευτής οδού», της οποίας περιέγραψε λεπτομερώς τέσσερα διασωθέντα, το 1901, τμήματα. Η οδός σωζόταν σε τρία σημεία στην αριστερή βραχώδη όχθη του Νέδοντος, την οποία είχαν λαξεύσει σε δίοδο με πλάτος 1.80μ., κυμαινόμενο ύψος από την κοίτη περί τα 5μ. με 3μ., και με ισχυρές κλίσεις του οδοστρώματος,

O Ανδρέας Σκιάς το 1911, εντόπισε στην αριστερή όχθη του Νέδοντα, βόρεια από το κάστρο της Καλαμάτας, στη θέση «Λιθωμένο Φίδι», αρχαϊκές επιγραφές χαραγμένες στα βράχια. Περιλαμβάνουν κυρίως ονόματα ανδρών, ενώ μια επιγραφή φαίνεται να σχετίζεται με τον θεό Πάνα, που έφερε εδώ το επίθετο «Κορθιάτας». Ο Σκιάς επίσης εντόπισε δύο επιστολές του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου (+161/ +180) και του συναυτοκράτορα γιου του Κόμμοδο που έστειλαν το +177/8 στις Φαρές, οι οποίες σώζονται αποσπασματικά χαραγμένες σε λίθινη στήλη. Οι επιστολές δίνουν θετική απάντηση σε υπόμνημα της Βουλής των Φαραίων, σχετικό μάλλον με συνοριακές διαφορές προς τους γείτονες Σπαρτιάτες· υπόμνημα που είχε μεταφέρει στη Ρώμη πρεσβεία Φαραίων με επικεφαλής πρεσβευτή. Επιγραφή του -1ου αι. από την Καλαμάτα που φυλάγεται στο Εθνικό Μουσείο Αθηνών αποτελεί ανάθημα γυναικός ονόματι [Eυ]νομίας στο Δία. Πάνω από την επιγραφή εικονίζεται ανοιχτή δεξιά παλάμη σε ανάγλυφο.

Οταν κτίστηκε το μοναστήρι του Αγίου Κωνσταντίνου το 1952 βρέθηκαν τάφοι της κλασσικής εποχής στην περιοχή, ενώ υπάρχουν και τα απομεινάρια και άλλων τάφων στο πλάι του δρόμου κοντά στο μοναστήρι. Το νεκροταφείο των κλασσικών χρόνων βρισκόταν περίπου 500μ. ανατολικά του λόφου του κάστρου όπου υπήρχε και η ακρόπολη των αρχαίων χρόνων, γεγονός που μας βοηθάει να καταλάβουμε περίπου και το μέγεθος της πόλης. Το 1961 κατά την διάρκειαν οικοδομικών εργασιών ανακατασκευής της βορείας πτέρυγος κελίων της Μονής Καλογραιών Καλαμάτας και εις απόστασιν ολίγων μέτρων από του εκεί ευρισκομένου εκκλησιδίου του Αγίου Κωνσταντίνου ευρέθη διπλούς τάφος ημικατεστραμμένος, χριστιανικής πιθανώτατα εποχής, κάτωθι του οποίου απεκαλύφθη έτερος κιβωτιόσχημος τάφος διαστάσεων 2,83μ.X 1.12μ. με κατεύθυνσιν από Βορρά προς Νότον υστέρων ρωμαϊκών χρόνων. Ούτος, παλαιόθεν συληθείς, ήτο πλήρης επιχώσεως περιεχούσης ρωμαϊκά τινά όστρακα. Αι πλευραί του τάφου αποτελούνται εκ μεγάλων ισομεγέθων ορθογωνίων πωρολίθων -διαστάσεων 1,30X 0,60X 0,35μ.- οι οποίοι κατά πάσαν πιθανότητα προέρχονται εκ τμήματος του τείχους της πόλεως, του αποκαλυφθέντος κατά το παρελθόν έτος παρά την εκκλησίαν της Υπαπαντής. Το δάπεδον του τάφου σύγκειται εκ πηλίνων ορθογωνίων κεράμων, εκάστη των οποίων φέρει διαγωνίως εις σχήμα X διπλάς εγχαράκτους γραμμάς”.

Κάπως έτσι έχει η σύνοψη, σημείο αναφοράς και σύνδεσης με όλα αυτά και το Αρχαιολογικό Μουσείο αποτελούν οι θαμμένες αρχαιότητες της Υπαπαντής. Ο δήμαρχος αδιαφορεί γι’ αυτό και απλώς βιάζεται να παρουσιάσει έργο και μια ακόμη πινακίδα με το δικό του όνομα εγχάρακτο. Θα δαπανηθούν μεγάλα ποσά με προοπτική να... πάνε στο πηγάδι, αφού θα πρέπει να ξηλωθεί το έργο αργότερα και να γίνουν ανασκαφές σύμφωνα με τις δηλώσεις του δημάρχου. Ολα αυτά τα αντιφατικά και ακατανόητα “φυτρώνουν” στο έδαφος της αδιαφορίας των πολιτών για τα όσα αφορούν την πόλη, τον δημόσιο χώρο και την ιστορία της.

Ακροτελεύτια παρατήρηση, αν σε κάποιους λέει κάτι αυτή: Τα σχέδια για τη διαμόρφωση της σημερινής πλατείας είναι του σπουδαίου Καλαματιανού αρχιτέκτονα Ηλία Σκρουμπέλου, αλλά με αρκετές μεταγενέστερες παρεμβάσεις, αφαιρέσεις και προσθήκες...