Και η Καλαμάτα ίσως αποτελεί μια τυπική τέτοια πόλη καθώς τεράστιοι όγκοι εμποδίζουν τη διάχυση της θαλάσσιας αύρας ενώ σε σημαντικό βαθμό έχουν φράξει οι αεραγωγοί του Ταϋγέτου.
Οταν στο τραπέζι της συζήτησης πέφτει η περί πρασίνου αντίληψη, ουκ ολίγοι θεωρούν πως αυτά είναι “ψιλά γράμματα” για “ψωνισμένους”... πρασινολόγους. Δεν χρειάζεται να πάει κανένας μακριά, μια ματιά αν ρίξει στις πλατείες και τους ελεύθερους χώρους της πόλης θα διαπιστώσει διά γυμνού οφθαλμού την εφαρμογή αυτής της αντίληψης από τον ίδιο το δήμο. Εχει ενδιαφέρον όμως να κάνουμε και πάλι μια βόλτα στην ιστορία. Για να διαπιστώσουμε ότι πριν από έναν αιώνα περίπου, όταν στη θέση των πολυκατοικιών υπήρχε πράσινο σε αφθονία, οι άνθρωποι που είχαν κοινωνική παρουσία και ανησυχία στην πόλη θεωρούσαν πολύ σημαντική την υπόθεση του πρασίνου. Αντιγράφουμε από τη “Σημαία” το φθινόπωρο του 1921:
“Ο Γυμνασιάρχης κ. Χριστακόπουλος από της πρώτης στιγμής κατά την οποίαν ανέλαβε τα καθήκοντά του, συνέλαβε την ωραίαν σκέψιν όπως τη συνδρομή των μαθητών τούτε Γυμνασίου και των Ελληνικών Σχολείων δενδροφυτεύση τους πέριξ των Καλαμών λόφους και την παραλιακήν ακτήν. Προς τον σκοπόν τούτον συνεννοούμενος μετά του κ. Νομογεωπόνου και του Συνδέσμου των Φιλοδένδρων, θα ζητήση εξ Αθηνών παρά της Γεωργικής Εταιρείας την αποστολήν φυτωρίων δένδρων, εξ εκείνων άτινα ευδοκιμούν παρά την ακτήν της θαλάσσης και εις τους γειτονικούς λόφους. Ο κ. Γυμνασιάρχης ελπίζει ότι με τους μαθητές των σχολείων θα είναι δυνατόν να δενδροφυτευθή ολόκληρος η κατά μήκος έκτασις από του τέρματος του τραμ μέχρι της Αγίας Σιών, φυτευομένων δένδρων εις τα σημεία, μέχρι των οποίων εξικνούνται τα μεγάλα χειμέρια κύματα. Κατ’ αυτόν τον τρόπον εφέτος αν η Γεωργική Εταιρεία ανταποκριθή εις την παράκλησιν του κ. Γυμνασιάρχου θα φυτευθούν πλέον των 6 χιλιάδων δένδρων”.
Δεν χρειάζεται να σχολιάσουμε πόσο μακριά έβλεπαν κάποιοι άνθρωποι εκείνη την εποχή και πόσο διαφορετική θα ήταν η εικόνα της παραλίας, η οποία όχι μόνον δεν δενδροφυτεύθηκε, αλλά εν πολλοίς καταπατήθηκε και οι οικοδομικές γραμμές “έσπασαν” τα φυσικά φράγματα. Από όλη αυτή τη συλλογιστική εκείνο που έμεινε είναι η δενδροφύτευση του Κάστρου λίγα χρόνια αργότερα (το 1925), όταν το μνημείο μετατράπηκε σε χώρο αναψυχής (μέχρι και κινηματογράφος είχε εγκατασταθεί το μεσοπόλεμο από τους διαχειριστές του αναψυκτηρίου). Ομως οι λόφοι και η Παραλία δεν ήταν οι μόνοι χώροι για τους οποίους ενδιαφέρονταν οι Καλαματιανοί. Εκείνη την περίοδο (1921) γινόταν συστηματική προσπάθεια δενδροφύτευσης στους μεγάλους δρόμους και στο πλαίσιο αυτό εμφανίστηκε η ιδέα της δενδροφύτευσης στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το Πάρκο Σιδηροδρόμων: “Η μέριμνα του Συνδέσμου των Φιλοδένδρων και της δημοτικής αρχής περί της δενδροφυτεύσεως των σπουδαιοτέρων οδών της πόλεως είναι αξία παντός επαίνου. Θα έπρεπεν όμως, ως υπεστήριξεν αξιότιμος συμπόλίτης, να δενδροφυτευθή ο παρά τον Σιδηροδρομικόν Σταθμόν Παραλίας χώρος δι’ ευκαλύπτων. Διά του μέσου τούτου ου μόνον θα εδημιουργείτο εκεί ένα θαυμάσιον αλσύλιον αλλά και θα εξυγιαίνετο το μέρος εκείνο όπου λιμνάζουν ύδατα”.
Φαίνεται πως αυτή ήταν μια από τις ιδέες που βρήκαν απήχηση. Απομεινάρια εκείνης της εποχής υπάρχουν και σήμερα, φυσικά οι μεγαλύτεροι θυμούνται τους ευκαλύπτους και από τις δύο πλευρές της σιδηροδρομικής γραμμής. Και ο βασικός λόγος ήταν ακριβώς αυτό που αναφέρεται στην τελευταία παράγραφο. Η γραμμή περνούσε ουσιαστικά μέσα από ρέμα (διακρίνεται εύκολα και σήμερα το ανάγλυφο του εδάφους) που κατέβαζε νερά, λίμναζαν και γίνονταν εστία ανάπτυξης κουνουπιών. Η φύτευση των ευκαλύπτων που η μυρωδιά τους λειτουργεί εντομοαπωθητικά έγινε γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο λίγα χρόνια αργότερα, όπως επίσης στη Δυτική Παραλία, τις όχθες του Παμίσου και άλλες περιοχές.
Μπορεί να υπήρχαν ορισμένοι άνθρωποι που ανησυχούσαν εκείνες τις εποχές για τη δημιουργία χώρων πρασίνου και αναψυχής, αλλά τελικά οι προσπάθειες εξωραϊσμού επικεντρώνονταν στην κεντρική πλατεία και τους αρτηριακούς δρόμους. Οσο και αν φαίνεται περίεργο, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1950, εκεί που είναι σήμερα το Πάρκο Λιμενικού (η δυτική πλευρά για την ακρίβεια), ήταν ένα οικόπεδο-πλατεία που μετατρεπόταν σε σκουπιδότοπο. Ηταν η λεγόμενη “πλατεία Τελωνείου” που ξεκίνησε να διαμορφώνεται σε πάρκο το 1954 όπως μας πληροφορεί το “Θάρρος”:
“Κόσμημα πραγματικό θα είναι για το λιμάνι το πάρκο που θα δημιουργηθεί εις τον χώρον δυτικώς του Λιμεναρχείου, ο οποίος μέχρι τώρα εχρησίμευε για την απόρριψη αρχήστων αντικειμένων. Είναι πρόσφατες οι εικόνες των σωρών από σκουριασμένα σιδερικά που πρόβαλλον στη βιτρίνα του λιμανιού μας μέχρι χθες. Στο πάρκο θα κατασκευαστή ένα συντριβάνι με τα απαραίτητα παγκάκια γύρω-γύρω, και θα φυτευθούν λεύκες τις οποίες το Λιμενικόν Ταμείον θα προμηθευτή από το Χαλάνδρι. Ανθοκήπια και μαίανδροι θα συμπληρώνουν το πάρκο, που θα εκτείνεται μέχρι τον πλάτανο και την τσίγκινη παράγκα των άλλοτε ανταρτοπλήκτων. Το πάρκο θα έχει πλούσιο φωτισμό. Ενδέχεται το Λιμενικό Ταμείο να εγκαταστήση σ’ αυτό και περίπτερο, εν είδη κέντρου, που θα διαθέτει διάφορα αναψυκτικά – όπως είναι το πεδίον του Αρεως στην Αθήνα. Με τα έσοδα του κέντρου θα καλυφθή συν το χρόνω η δαπάνη και θα βελτιώνεται το πάρκο που θ’ αντικαταστήση την σημερινήν αδιαμόρφωη πλατεία (αν είναι δυνατόν αν την ονομάσωμε πλατεία). Το ύψος της δαπάνης του πάρκου θα φθάση περίπου τις 50 χιλιάδες δραχμές”. Πολλοί θυμούνται έτσι διαμορφωμένο το Πάρκο Λιμενικού, με πεύκα στη βόρεια πλευρά του αλλά εξαιρετικά περιποιημένο και φροντισμένο στη νότια. Μέχρι που το κατέστρεψε η “αξιοποίηση” που δεν έβαζε σημάδι στον δημόσιο χώρο και μέτρα προστασίας.
Τα όσα αναφέρονται στις δύο τελευταίες ενότητες αποτελούν το “πρόπλασμα” για τον μοναδικό πνεύμονα πρασίνου στην πόλη, το σύμπλεγμα Πάρκου Σιδηροδρόμων και Πάρκου Λιμενικού. Η ιδέα αξιοποίησης των χώρων που καταλάμβαναν οι εγκαταστάσεις των σιδηροδρόμων είχε πέσει από τη δεκαετία του 1960, από τον τότε δήμαρχο Κ. Κουτουμάνο. Και υλοποιήθηκε κατά το ήμισυ την περίοδο της δεύτερης δημαρχοντίας του Στ. Μπένου στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Δυστυχώς τη δεκαετία του 1960 απομακρύνθηκε το μηχανοστάσιο των τρένων, όμως στο χώρο που καταλάμβανε δεν δημιουργήθηκε πάρκο αλλά το “θηρίο” του Διοικητηρίου. Ο καθένας μπορεί να σκεφθεί τη μοναδικότητα ενός ενιαίου χώρου πρασίνου σε γειτνίαση με την κεντρική πλατεία, και την ποιότητα ζωής που θα μπορούσε να προσφέρει. Φυσικά “ απίδια φαγωμένα, κάτσε μέτρα την ουρά τους” όπως λέει η λαϊκή σοφία, που ισχύει και στην περίπτωση του τεράστιου οικοπέδου Ζαν και Ρος που δεν περιήλθε τελικά στην ιδιοκτησία του δήμου στα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν είχαν κινηθεί οι σχετικές διαδικασίες από τον τότε δήμαρχο Χρ. Κουμάντο. Απώλεια που έδωσε ουσιαστικά το έναυσμα για την τσιμεντοποίηση του χώρου ανάμεσα στην Παραλία και τον οικιστικό ιστό της πόλης, καθώς έφυγε ένα σημαντικό “εμπόδιο” που ήταν οι εγκαταστάσεις της εταιρείας που έφθαναν από το σημερινό πάρκο μέχρι τη Φαρών και από τη Λέσχη Αξιωματικών μέχρι την (παλαιότερα) Σχολή “Παπαφλέσσα” και μετέπειτα 1ο Γυμνάσιο-Λύκειο.
Η υπόθεση πράσινο όμως δεν είναι μόνον παρελθόν, αλλά κυρίως μέλλον, και αυτό χρειάζεται να συνειδητοποιηθεί από το νέο Δημοτικό Συμβούλιο. Πολλά έχουν ακουστεί στην περίοδο των εκλογών. Εκείνο που περιμένουν οι πολίτες είναι οι πρωτοβουλίες για “πρασίνισμα” στις γειτονιές και ενίσχυση τη δημιουργία ενός “πράσινου άξονα” που θα διασχίζει την πόλη από το λιμάνι και θα τη συνδέει με τον ορεινό όγκο. Προεκλογικά “έπεα πτερόεντα” ή σχέδιο για το αύριο; Υπό καθημερινή διερεύνηση από το Σεπτέμβριο...
