Το ζήτημα της συνέχισης των εθίμων είναι μια παλιά ιστορία και έχει απασχολήσει τη στήλη αυτή και κατά το παρελθόν. Κάθε φορά όμως που πλησιάζουν γιορτές διαπιστώνεται ότι γίνεται μια προσπάθεια "πώλησης" των καταλοίπων εθίμων ως… τουριστικού προϊόντος για την προσέλκυση επισκεπτών. Ως εκ τούτου έχουμε κάθε λόγο να επανέλθουμε ειδικά για το σαϊτοπόλεμο ο οποίος από έθιμο έχει μεταβληθεί σε… εθνικοπατριωτική ατραξιόν, καθώς οι τοπικοί παράγοντες αδυνατούν να αντιληφθούν τη διαφορά.
Οσον αφορά τις ρίζες του εθίμου επαναλαμβάνεται η επινόηση κάποιων διανοούμενων του μεσοπολέμου που θέλησαν να συνδέσουν το σαϊτοπόλεμο με την… Επανάσταση του 1821 και τις μάχες με το… ιππικό των Τούρκων. Πρόκειται για έναν βολικό μύθο που επαναλαμβάνεται σε άλλες περιοχές της χώρας με διαφορετικό τρόπο. Τα χαλκούνια για παράδειγμα στο Αγρίνιο είναι ανάλογες κατασκευές που ανάβουν κατά την περιφορά του Επιταφίου. Ο δικός τους μύθος αναφέρει ότι άναβαν τα χαλκούνια για να απομακρύνονται από την περιφορά οι αλλόθρησκοι.
Τέτοιου είδους μύθοι αδικούν την παράδοση και αποτελούν όχημα αποενοχοποίησης ενός εθίμου που βρέθηκε πολλές φορές στο μάτι του κυκλώνα επειδή εξέφραζε την παράδοση λαϊκών στρωμάτων και αντιστρατευόταν το "πολιτικά ορθό" της εποχής του αστικού μετασχηματισμού περί τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι απαγορεύσεις εκείνης της περιόδου δεν αφορούσαν μόνο το σαϊτοπόλεμο της Καλαμάτας αλλά και τα χαλκούνια στην Πάτρα όπου το 1884 επενέβη και ο στρατός. Η παράδοση όμως δεν έσβησε από την κουλτούρα των λαϊκών στρωμάτων που κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανό το έθιμο μέχρι τις ημέρες μας. Το πράγμα άρχισε να χαλάει από την εποχή που έγινε… κρατικοδίαιτο. Οι δήμοι ανέλαβαν το κόστος και ενσωμάτωσαν σε πολλές περιπτώσεις τη λαϊκότητα του εθίμου σε λογική των πασχαλινών… αξιοθέατων της περιοχής τους. Και εκεί χάνονται η αυθεντικότητα και το μέτρο, δημιουργούνται εξαρτήσεις και αναπτύσσονται ανταγωνισμοί σε διαφορετικό επίπεδο από εκείνο που προσδιορίζει η έννοια του σαϊτοπόλεμου. Η αλήθεια είναι ότι είχε ήδη προηγηθεί η… ευταξία στη διεξαγωγή του, πριν από πολλά χρόνια προκειμένου να γίνει αποδεκτό. Και είχε αφαιρεθεί το δεύτερο συνθετικό "πόλεμος" που χαρακτήριζε τα όσα συνέβαιναν στις συναντήσεις των ομάδων και αποτέλεσαν τη δικαιολογητική βάση για τις απαγορεύσεις.
Το λαϊκό έθιμο των φτωχών απαγορεύτηκε από τους "ευρωπαϊστές" του νεοελληνικού κράτους. Αναστήθηκε περιβεβλημένο με μύθους και ελεγχόμενο για την τήρηση της τάξης. Απαγορεύτηκε για λόγους ασφαλείας σε περιόδους καταστολής όπως στη δικτατορία. Περιβλήθηκε στη μεταπολίτευση με πλήρη νομιμότητα από τους δήμους που ανέλαβαν και το κόστος για να έχουν το πολιτικό και αναπτυξιακό όφελος. Αυτή είναι η παράδοση που φθάνει μέχρι σήμερα με ένα εξαιρετικά αξιοπερίεργο: Παραμένει επί τους ουσίας παράνομο και τελείται επειδή τα ατυχήματα είναι περιορισμένης έκτασης. Σε εποχές τρομοκρατίας και απόλυτα "πολιτικά ορθού", ακόμη και η προμήθεια μπαρουτιού χρειάζεται νομική κάλυψη. Και κατά συνέπεια όλο και μεγαλύτερη συμμόρφωση στους κανόνες νομιμότητας.

belias@internet.gr