Τα στοιχεία αυτά που δημοσίευσε χθες η "Καθημερινή" δεν απεικονίζουν μόνο την εξάντληση της φοροδοτικής ικανότητας, αλλά κυρίως την αλλαγή που προκαλούν οι φόροι στις σχέσεις ιδιοκτησίας, καθώς οι περισσότερες αποποιήσεις κληρονομιάς αφορούν ακίνητα. Ουσιαστικά για πρώτη φορά οι Ελληνες αρνούνται να κληρονομήσουν ακίνητα, ενώ μέχρι τη χρεοκοπία του 2010 έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αυξήσουν την ακίνητη περιουσία τους.
Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ελληνικό όνειρο για "ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας" όχι μόνο έδωσε βαθιές ανάσες στην ελληνική μεταπολεμική οικονομία, αλλά ανέδειξε και τον κατασκευαστικό κλάδο σε κεντρικό πυλώνα της ανάπτυξης. Εννοείται ότι ο μέσος Ελληνας δεν βολεύτηκε με ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι του, αλλά δανείστηκε για να φτιάξει τριώροφο, ώστε να έχει και ένα διαμέρισμα το κάθε παιδί. Κάπως έτσι η ιδιοκατοίκηση στην Ελλάδα λίγο πριν τη χρεοκοπία ξεπέρασε το 80%. Μάλιστα το 2011 το 67% των Ελλήνων διέμενε σε ιδιόκτητα σπίτια χωρίς δάνεια από τράπεζες, ενώ τα έσοδα από τα ενοίκια λειτούργησαν σαν δίχτυ ασφαλείας για όσους έχασαν την εργασία τους τα πρώτα χρόνια της ύφεσης.
Γρήγορα μετά τη χρεοκοπία το ελληνικό όνειρο άρχισε να μετατρέπεται σε εφιάλτης, καθώς ο ΕΝΦΙΑ ανάγκασε πολλούς ιδιοκτήτες να πουλήσουν όσο - όσο τα σπίτια που είχαν ανοίκιαστα. Σταδιακά λοιπόν και σύμφωνα με έρευνα της Κάπα Research, για λογαριασμό της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ιδιοκτητών Ακινήτων (ΠΟΜΙΔΑ), το ποσοστό ιδιοκατοίκησης μειώθηκε από 81,6% το 2006 σε 73,9% το 2018. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, το 33% των ιδιοκτητών σκοπεύουν εντός της επόμενης διετίας να πουλήσουν τουλάχιστον ένα ακίνητο, έναντι 12,3% το 2006. Αντίθετα, μόνο το 20,3% του πληθυσμού έναντι 53,5% το 2009 απαντά ότι ενδιαφέρεται για την αγορά ακινήτου.
Γιατί ξεθώριασε το "ελληνικό όνειρο"; Φταίνε μόνο οι υψηλοί φόροι ή μήπως η σημερινή γενιά δεν μπορούσε έτσι και αλλιώς να συντηρήσει όσα δημιούργησαν οι μεταπολεμικές γενιές; Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα μετά από δέκα χρόνια ύφεσης κάθε άλλο παρά εύκολη είναι, καθώς η απαισιοδοξία που έχει καλύψει τα πάντα δεν αφήνει περιθώρια επιστημονικής προσέγγισης των τάσεων της αγοράς. Μένει λοιπόν να δούμε αν θα σταματήσει σύντομα η τάση των τελευταίων ετών ή αν το ελληνικό όνειρο για "ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας" θάφτηκε οριστικά κάτω από τα συντρίμμια της χρεοκοπίας. Θα δούμε επίσης αν η σημερινή γενιά σε αντίθεση με τις προηγούμενες θεωρεί αντιοικονομική τη συντήρηση των ακινήτων ή αν απλώς κληρονόμησε περισσότερα από όσα μπορούσε να συντηρήσει πληρώνοντας ΕΝΦΙΑ και αρκεί μια αύξηση του εισοδήματος για να σταματήσει να εκποιεί σπίτια και να αποποιείται κληρονομιές.
Από εκεί και πέρα και με δεδομένο το απόθεμα κατοικιών που έχουν αφήσει οι προηγούμενες γενιές, είναι μάλλον δύσκολο να δούμε εντός των επόμενων ετών μια αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας. Βεβαίως υπάρχει πάντα και το "όραμα" να δημιουργηθούν στην Ελλάδα κατοικίες για Βορειοευρωπαίους συνταξιούχους, αλλά μέχρι να δοθούν κίνητρα για την εφαρμογή του οι baby-boomers θα έχουν μετοικήσει στον... άλλο κόσμο και άρα είναι ανούσιο να συζητάμε για αυτά που μπορούσαν να γίνουν πριν είκοσι τουλάχιστον χρόνια. Αντιθέτως θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να συζητήσουμε τις συνέπειες που θα έχει στην κοινωνική και πολιτική ζωή η καταστροφή της μικροϊδιοκτησίας, την περίοδο που σε όλο τον κόσμο εντείνονται οι προσπάθειες για τόνωσή της ως αντίβαρο στα κρατικά και ιδιωτικά μονοπώλια. Πριν ξεκινήσουμε τη συζήτηση όμως καλό είναι να ξέρουμε ότι πολλοί "εκσυγχρονιστές" που αγνοούν την ελληνική πραγματικότητα (ή αν προτιμάτε την ελληνική ιδιαιτερότητα), θεωρούν αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας την ισοπέδωση τουλάχιστον ενός μεγάλου τμήματος της μικροϊδιοκτησίας. Παράλληλα, όσοι οραματίζονται σοσιαλιστικούς παραδείσους θεωρούν ότι η μετατροπή των ιδιοκτητών σε προλετάριους θα πυκνώσει τις τάξεις του πρωτοπόρου κόμματος της εργατικής τάξης και άρα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση η καταστροφή της μικροϊδιοκτησίας.
Ανεξάρτητα όμως από τις φαντασιώσεις και τις αυταπάτες των θεωρητικών του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού, η πραγματική ζωή στην Ελλάδα έχει αποδείξει ότι η μικρή ιδιοκτησία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη τόσο με τους δημοκρατικούς θεσμούς όσο και με την ανάπτυξη της οικονομίας. Για αυτό η αλλαγή στις σχέσεις ιδιοκτησίας δεν απειλεί μόνο την οικονομική ευημερία, αλλά κυρίως την κοινωνική και πολιτική ζωή στην Ελλάδα.
Θανάσης Λαγός
Εmail: lathanasis@yahoo.gr
