Τέσσερα χρόνια μετά και λίγο πριν ανοίξουν οι κάλπες για τις εθνικές εκλογές, είναι ηλίου φαεινότερο ότι οι 2.245.537 πολίτες που ψήφισαν "Ναι" στο δημοψήφισμα δεν δημιούργησαν μονάχα ένα ανάχωμα για τη συγκράτηση του αντιευρωπαϊκού κύματος, αλλά έθεσαν και τα θεμέλια για τον εκσυγχρονισμό της πολιτικής και της οικονομίας. Μέχρι σήμερα πάντως -σύμφωνα με τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωεκλογών- μόνο η Νέα Δημοκρατία κατάφερε να κεφαλαιοποιήσει πολιτικά τη στήριξη του "Ναι" στο δημοψήφισμα, ενώ το Κίνημα Αλλαγής δεν δείχνει ικανό να αποκομίσει πολιτικά οφέλη, καθώς συνεχίζει να φλερτάρει με αντιδεξιούς ψηφοφόρους του "Οχι" που έχουν μετακομίσει στον ΣΥΡΙΖΑ.
Στο στρατόπεδο του "Οχι", μετά τη στροφή του ΣΥΡΙΖΑ κανένα πολιτικό κόμμα δεν κατάφερε να ανέβει στο αντιευρωπαϊκό ρεύμα για να διεκδικήσει την εξουσία. Αντιθέτως, οι αντιευρωπαϊκές δυνάμεις που το καλοκαίρι του 2015 έφυγαν από τον ΣΥΡΙΖΑ (ΜέΡΑ 25, Πλεύση Ελευθερίας, ΛΑΕ) συνεχίζουν κατακερματισμένες την πορεία τους δίπλα σε άλλες αριστερές αντισυστημικές δυνάμεις (ΚΚΕ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ κ.λπ.). Ολα αυτά τα αντισυστημικά αριστερά κόμματα, τα οποία συγκέντρωσαν συνολικά στις ευρωεκλογές 631.174 ψήφους (11,1% των έγκυρων ψηφοδελτίων) μάλλον δύσκολα θα συνεργαστούν - αφού έτσι κι αλλιώς οι προβαλλόμενες ιδεολογικές τους αντιθέσεις είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, το οποίο παραλίγο να... λιώσει το 2010 από τη θέρμη της οικονομικής ύφεσης και των προσδοκιών που γέννησε η προοπτική κατάκτησης της εξουσίας.
Ανεξάρτητα όμως από το εκλογικό αποτέλεσμα της Κυριακής, από Δευτέρα τα αριστερά αντισυστημικά κόμματα θα νιώσουν έντονα την πίεση που θα ασκεί ολοένα και πιο έντονα στους ψηφοφόρους τους η αντισυστημική ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ. Ουσιαστικά ο ΣΥΡΙΖΑ θα συνεχίζει να ψαρεύει ψήφους από τη δεξαμενή του "Οχι" - καθώς γνωρίζει ότι οι ψηφοφόροι του "Ναι" πιο πιθανό είναι να πάνε για μπάνιο τα Χριστούγεννα στη... Βαλτική παρά να ψηφίσουν Αλέξη Τσίπρα ή Ευκλείδη Τσακαλώτο.
Από εκεί και πέρα, το μέγεθος της απήχησης της αντιπολιτευτικής ρητορικής του ΣΥΡΙΖΑ θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχία των οικονομικών μεταρρυθμίσεων που θα επιχειρήσει η επόμενη κυβέρνηση: Αν οι μεταρρυθμίσεις δημιουργήσουν πλούτο, αργά ή γρήγορα (πιο πιθανό σενάριο θεωρώ το δεύτερο, γιατί καιροφυλακτεί το ΠΑΣΟΚ) ο ΣΥΡΙΖΑ θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει την αντισυστημική ρητορική, επιχειρώντας να πείσει το εκλογικό σώμα ότι μόνο μια αριστερή κυβέρνηση μπορεί να εκσυγχρονίσει πλήρως την ελληνική οικονομία. Στην αντίθετη περίπτωση, αν τα μεταρρυθμιστικά βήματα αποδειχτούν μικρά και συνεχιστεί η λιτότητα, ο ΣΥΡΙΖΑ θα έχει πιο εύκολο έργο, καθώς η συνηθισμένη αντισυστημική ρητορική θα του σφραγίσει το εισιτήριο επιστροφής στην εξουσία.
Στο άλλο άκρο του αριστερού τόξου, το ΠΑΣΟΚ, έχοντας χάσει την πρωτοβουλία των κινήσεων από το 2012, περιμένει απλώς να εξελιχθεί σε συντριβή η έξοδος του ΣΥΡΙΖΑ από την εξουσία. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και το Κίνημα Αλλαγής είναι καταδικασμένα να μεταλλαχθούν σε "ΚΚΕ του κέντρου", καθώς έχασαν την ευκαιρία να γίνουν ο δεύτερος πυλώνας του εκσυγχρονισμού που θα αντλεί ψήφους από τη δεξαμενή του "Ναι".
Στην πραγματικότητα το ΠΑΣΟΚ της Φώφης Γεννηματά, πετώντας στα σκουπίδια το εκσυγχρονιστικό παρελθόν των κυβερνήσεων Σημίτη και της συγκυβέρνησης Σαμαρά - Βενιζέλου, χάρισε στη Νέα Δημοκρατία τόσο τους ψηφοφόρους του "Ναι" όσο και το πολιτικό Κέντρο. Με άλλα λόγια: Η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ με τη στάση της δίνει, για πρώτη φορά μετά το 1981, την ευκαιρία στη Νέα Δημοκρατία να κυριαρχήσει στο χώρο του Κέντρου: όχι μόνο εκλογικά, αλλά κυρίως ιδεολογικά, ικανοποιώντας την ανάγκη για εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας. Βεβαίως υπάρχουν πολλοί που αμφισβητούν (σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένα) την ικανότητα της Νέας Δημοκρατίας να μεταρρυθμίσει την κρατικοδίαιτη ελληνική οικονομία, καθώς στους κόλπους της κυριαρχούν οι πολιτικοί που θέλουν να διατηρηθούν τα πελατειακά δίκτυα και η αναξιοκρατία. Από την άλλη πλευρά, οι αισιόδοξοι υπενθυμίζουν ότι το 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πήγε κόντρα στο ρεύμα της συντηρητικής παράταξης και του επιχειρηματικού κατεστημένου, για να νομιμοποιήσει το ΚΚΕ και να εντάξει την Ελλάδα στην ΕΟΚ.
Οι ψηφοφόροι του "Ναι" δίνουν την ευκαιρία στον Κυριάκο Μητσοτάκη να πάρει τη σκυτάλη των μεγάλων επιτυχιών από την κυβέρνηση Κώστα Σημίτη που ενέταξε την Ελλάδα στη ζώνη της ΟΝΕ, ώστε να διαγράψει από τη μνήμη του κόμματός του τις "μαύρες σελίδες" των κυβερνήσεων Κώστα Καραμανλή που χρεοκόπησαν την ελληνική οικονομία. Αν ο κ. Μητσοτάκης διστάσει να συγκρουστεί με τον σκληρό πυρήνα του κρατισμού και αποτύχει, οι εκλογικές μετακινήσεις του 2012 θα φαντάζουν με.... δροσερό αεράκι πριν τον επερχόμενο τυφώνα.
