Σε λίγες ημέρες ολοκληρώνεται και τυπικά η μακροχρόνια αυτοδιοικητική πορεία του πρώην δημάρχου Καλαμάτας και νυν περιφερειάρχη Πελοποννήσου Παναγιώτη Νίκα που ξεκίνησε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και κορυφώθηκε με τέσσερις συνεχείς εκλογικές νίκες ως επικεφαλής παράταξης τρεις φορές στον πρώτο βαθμό αυτοδιοίκησης και μια στην Περιφερειακή Διοίκηση. Το τελικό πρόσημο του έργου και της συνεισφοράς του Παναγιώτη Νίκα προφανώς θα κριθεί από την Ιστορία καθώς στον τρέχοντα πολιτικό χρόνο είναι αδύνατη η πλήρης αποτίμηση της πολιτικής δράσης του αφού μεταξύ άλλων δεν έχει κατακάτσει ο επικοινωνιακός κουρνιαχτός που εμποδίζει να δούμε τις μακροχρόνιες επιδράσεις των αποφάσεων του. Αδιαμφισβήτητα όμως ο κ. Νίκας αφενός διοίκησε τα περισσότερα χρόνια της αυτοδιοικητικής του θητείας σε καιρούς ταραγμένους (χρεοκοπία 2010 , ύφεση, Covid -19, ενεργειακή κρίση και αφετέρου διαχειρίστηκε έντιμα τα περισσότερα χρήματα που είχε ποτέ στη διάθεση του Μεσσήνιος αυτοδιοικητικός. Από εκεί και πέρα ακόμα και ιστορικοί του μέλλοντος, ανάλογα με την ιστοριογραφική οπτική γωνία, θα διαφωνήσουν αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της διαχειριστικής ρεαλιστικής πολιτικής και την ανάγκη άσκησης μιας πιο ρηξικέλευθης οραματικής διοίκησης που θα έθετε τις βάσεις για την μετάβαση της Καλαμάτας και της Πελοποννήσου στην ψηφιακή εποχή.
ΙΚΑΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
Σε κάθε περίπτωση και πριν αναλύσουμε περαιτέρω την πολιτική του, αξίζει να επισημάνουμε ότι ο κ. Νίκας ήταν ικανός πολιτικός που θα έφτανε σε πολύ υψηλά πολιτικά αξιώματα σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου κυριαρχεί η αξιοκρατία. Στη Μεσσηνία και στην Πελοπόννησο όμως τα «πολιτικά τζάκια» που θέτουν ανυπέρβλητα εμπόδια στους άξιους και ικανούς, είχαν διαρκώς στο στόχαστρο τους τον Παναγιώτη Νίκα γιατί αντιλήφθηκαν το κίνδυνο που συνεπάγεται η επιτυχία του. Η διαρκής στόχευση ενός πολιτικού (ή οποιουδήποτε δημοσίου προσώπου) ουσιαστικά οριοθετεί τόσο την δράση του όσο και την εμβέλεια του έργου του καθώς τον οδηγεί (ασυνείδητα τις περισσότερες φορές) σε αυτολογοκρισία και αυτοπεριορισμό. Αυτοπεριορισμένοι και αδικημένοι, εξαιτίας της αναξιοκρατίας, αισθάνονται και οι περισσότεροι Καλαματιανοί και Πελοποννήσιοι ψηφοφόροι που ταυτίστηκαν με τον Παναγιώτη Νίκα και τον εμπιστευτήκαν σε τέσσερεις συνεχείς εκλογικές αναμετρήσεις. Δεν μπόρεσαν όμως να του δώσουν την πολιτική ώθηση που χρειαζόταν για να σπάσει τα περιοριστικά όρια που θέτουν τα «πολιτικά τζάκια» της Πελοποννήσου. Για αυτό ο Παναγιώτης Νίκας αναγκάστηκε να εξαντλήσει τις ικανότητες τους στην διαχείριση της τοπικής καθημερινότητας αξιοποιώντας στο μέγιστο τις δυνατότητες του προβληματικού γραφειοκρατικού μηχανισμού που είχε στη διάθεση του. Η ικανότητα του στη διαχείριση της καθημερινότητας αναδείχθηκε κυρίως στο Δήμο Καλαμάτας καθώς η… απλή αναλογική του στέρησε τη δυνατότητα να αναδιαρθρώσει αποτελεσματικά τις περιφερειακές υπηρεσίες.
ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
Ο Παναγιώτης Νίκας εκλέχτηκε δήμαρχος Καλαμάτας τον Οκτώβριο του 2006 και όταν ανέλαβε καθήκοντα τον Ιανουάριο του 2007 ξεκαθάρισε από τις πρώτες ημέρες ότι θα νοικοκυρέψει το δήμο και ότι δεν έχει μαξιμαλιστικά οράματα για το μέλλον. Ουσιαστικά ήρθε σε πλήρη ρήξη με την μέχρι τότε κυρίαρχη αυτοδιοικητική πολιτική αντίληψη που εξέφραζε η παράταξη των πρώην δημάρχων Σταύρου Μπένου, Χρήστου Μαλαπάνη και Γιώργου Κουτρούλη ( από αριστερά ) και η παράταξη του πρώην δημάρχου Παναγή Κουμάντου (από δεξιά). Αν και ο κ. Νίκας αυτοπροσδιορίζεται ως φιλελεύθερος δεξιός στην πραγματικότητα η πολιτική του στο Δήμο Καλαμάτας ταυτίζονταν περισσότερο με τη σοσιαλδημοκρατική πολιτική του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και ελάχιστα με την παραδοσιακή αυτοδιοικητική πολιτική των δημάρχων της δεξιάς και του φιλελευθέρου κέντρου. Ίσως για αυτό κυριάρχησε πολιτικά στην κεντροαριστερή Καλαμάτα και εκλέχτηκε περιφερειάρχης με τις ψήφους της Αριστεράς στο δεύτερο γύρο της αναμέτρησης του 2019. Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί ότι ο Παναγιώτης Νίκας εφάρμοσε πρώτος την περίφημη τριγωνοποίηση για να γοητεύσει τους κεντροαριστερούς ψηφοφόρους χωρίς να συγκρουστεί με την δεξιά εκλογική βάση της Νέας Δημοκρατίας. Γενικότερα όμως ο Παναγιώτης Νίκας δεν δίσταζε να συνάπτει συμμαχίες για να κατακτήσει την εξουσία επειδή γνώριζε καλύτερα από τους αντιπάλους του ότι δήμαρχος και περιφερειάρχης δεν εκλέγεσαι με το σταυρό στο χέρι αλλά με το σταυρό στο ψηφοδέλτιο. Οι νέοι πολιτικοί που θέλουν να κατακτήσουν την εξουσία έχουν πολλά να μάθουν μελετώντας τις προεκλογικές συμφωνίες με τους κατοίκους του Ασπροχώματος το 2006 και την προεκλογική συμπόρευση με την κεντροαριστερά στην Κορινθία στις εκλογές του 2019. Προφανώς πολλοί θα ασκήσουν αυστηρή κριτική για αυτά τα «καπάκια» (μεταξύ των οποίων και ο υποφαινόμενος) αλλά χωρίς συμφωνίες η εκλογική νίκη θα άλλαζε στρατόπεδο και προφανώς ο Παναγιώτης Νίκας δεν θα είχε την δυνατότητα να βάλει την πολιτική του σφραγίδα στο Δήμο Καλαμάτας και στη Περιφέρεια Πελοποννήσου.
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Για να βάλει τη σφραγίδα του στο Δήμο Καλαμάτας ο Παναγιώτης Νίκας χρειάστηκε να εργάζεται από το πρωί μέχρι το βράδυ και να παραδίδει μαθήματα… επικοινωνίας 365 ημέρες το χρόνο. Ειδικά στον τομέα της επικοινωνίας ο Παναγιώτης Νίκας άνοιξε νέους δρόμους κοινοποιώντας σχεδόν τα πάντα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ώστε να μην έχουν χρόνο οι δημοσιογράφοι για να ασκήσουν κριτική. Δεν δίστασε όμως να απαντήσει σε οποιαδήποτε ερώτηση ενώ τα ίδια χρόνια ούτε ένας πρωθυπουργός δεν έδωσε συνέντευξη Τύπου σε Μεσσήνιους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια επίσκεψης του στο νόμο. Προφανέστατα και να μην δημιουργούμε λάθος εντυπώσεις ο Παναγιώτης Νίκας δεν ήταν ούτε επικοινωνιακός μάγος ούτε «τηλεοπτικός ηγέτης». Επέλεξε όμως άξιους συνεργάτες και για αυτό είχε καλύτερη επικοινωνιακή παρουσία από τους αντιπάλους του που έδωσαν έμφαση στην ουσία αδιαφορώντας για την επικοινωνία. Άξιους συνεργάτες, με εντελώς προσωπικά κριτήρια, επέλεξε ο Παναγιώτης Νίκας και για τη στελέχωση του γραφείου στο Δήμο Καλαμάτας και στην Περιφέρεια Πελοπόννησο. Τα γραφεία του δεν είχαν να ζηλέψουν τίποτα απολύτως από τα μεγάλα πολιτικά και κομματικά γραφεία που επικοινωνούσαν στο παρελθόν με τη λαϊκή βάση μετρώντας το σφυγμό του εκλογικού σώματος που δεν καταγράφουν οι δημοσκοπήσεις. Κάποια χρόνια μάλιστα το γραφείο του Παναγιώτη Νίκα ήταν το μόνο γραφείο πολιτικού που λειτουργούσε στη Μεσσηνία με πολιτικούς όρους. Έτσι και αλλιώς όμως τα αιτήματα των δημοτών στο γραφείο του δημάρχου διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη άσκηση της πολιτικής αφού ο Παναγιώτης Νίκας ήταν περισσότερο δημοκράτης από όσο πρέπει να είναι ένας ηγέτης που ανοίγει δρόμους αδιαφορώντας για την κυρίαρχη αντίληψη της κοινής γνώμης. Ουσιαστικά οι συντηρητικές απόψεις πολλών δημοτών εμπόδισαν την άσκηση μιας εκσυγχρονιστικής πολιτικής στην πολεοδομία, την οικονομία και τη μετάβαση της Καλαμάτας στην ψηφιακή εποχή. Είναι βέβαιο ότι Παναγιώτης Νίκας θα πεζοδρομούσε… μέρα μεσημέρι την υπόλοιπη Αριστομένους ή την οδό Υπαπαντής αν το ζητούσαν οι δημότες. Επειδή όμως άκουγε, υπέρμετρα κατά την ταπεινή μου άποψη, τις ενστάσεις όσων τελικώς δεν θα έβγαιναν ωφελημένοι από τις αλλαγές, διατήρησε την κατεστημένη τάξη πραγμάτων με συνέπεια η Καλαμάτα να παραμείνει στάσιμη και να μην αξιοποιήσει πλήρως τις ευκαιρίες από τη λειτουργία του αυτοκινητόδρομου Α7 και της Costa Navarino. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι τον 21ο αιώνα οι συντηρητικές τάσεις του εκλογικού σώματος στο Δήμο Καλαμάτας ενισχύθηκαν: α) από την ενσωμάτωση των αγροτικών δήμων Αρφαρών, Αριος και Θουρίας, β) από τη μετανάστευση Καλαματιανών με αστική κουλτούρα και τριτοβάθμια εκπαίδευση σε μητροπόλεις με υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, γ) από την μετανάστευση αγροτικών πληθυσμών της Μεσσηνίας στην Καλαμάτα και δ) από την (δεξιά και αριστερή) αμφισβήτηση των αστικών αξιών. Μέσα σε αυτό το οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο η επιλογή ανάμεσα στην διαχείριση και στην ρήξη εξακολουθεί να διχάζει πολιτικούς, δημοσιογράφους και… ιστορικούς του μέλλοντος.
ΑΡΙΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ
Ανεξάρτητα όμως από τις διαφωνίες για την ανάγκη άσκησης ρηξικέλευθης πολιτικής ακόμα και οι πιο φανατικοί αντίπαλοι του Παναγιώτη Νίκα παραδέχονται ότι ο πρώην δήμαρχος Καλαμάτας διαχειρίστηκε άριστα την καθημερινότητα της μεσσηνιακής πρωτεύουσας βελτιώνοντας σημαντικά την καθαριότητα και το φωτισμό, αυξάνοντας το πράσινο και δίνοντας κυκλοφοριακές ανάσες στην πόλη με την απαρέγκλιτη εφαρμογή του ΚΟΚ σε δρόμους και πεζοδρόμια. Θα μπορούσε να κάνει περισσότερα σε αυτούς τους τομείς; Προφανώς και θα μπορούσε να κάνει περισσότερα αλλά όπως προαναφέραμε μάλλον πήρε περισσότερο από όσο έπρεπε στα σοβαρά εκείνους που μισούν το πράσινο επειδή τους θυμίζει τα έρημα χώρια της Μεσσηνίας. Είναι όμως τουλάχιστον αξιέπαινη η προσπάθεια του Παναγιώτη Νίκα να διώξει τα «θερμοκήπια» από την κεντρική πλατεία της Καλαμάτας και να προσπαθήσει να περιορίσει την καταπάτηση του δημόσιου χώρου. Η προστασία του δημόσιου χώρου, ειδικά στη τρίτη θητεία του, έστρεψε εναντίον του την ανερχόμενη οικονομικά τάξη των καταστηματαρχών εστίασης και ψυχαγωγίας. Η σύγκρουση μαζί τους, σύμφωνα με μια λογικοφανή ερμηνεία, οδήγησε τον Παναγιώτη Νίκα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου καθώς είχε αποκτήσει πολλούς εχθρούς στην Καλαμάτα
Από εκεί και πέρα η άσκηση κριτικής για τη σχέση δαπάνης και αποτελέσματος προφανώς και ξεπερνά τα όρια της ουσιαστικής πολιτικής και αγγίζει τα όρια του λαϊκισμού αφού παντού στον κόσμο και όχι μόνο στην Ελλάδα το δημόσιο πληρώνει ακριβότερα από τους ιδιώτες τις υπηρεσίες και τα αγαθά. Ειδικά όσοι υποστήριξαν ότι είναι εφικτή η άσκηση φθηνής πολιτιστικής πολιτικής, προσέφεραν πολύτιμα για αυτόν, εκλογικά ποσοστά στον Παναγιώτη Νίκα που γνώριζε ότι ο πολιτισμός είναι ακριβή υπηρεσία. Σε κάθε περίπτωση ο Παναγιώτης Νίκας πιστώνεται την διατήρηση σε ταραγμένους καιρούς του Φεστιβάλ Χορού και την συνέχιση της λειτουργία της «Φάρις» ενώ χρεώνεται την υποβάθμιση του ΔΗΠΕΘΕΚ και τη αδυναμία προκήρυξης διαγωνισμού για καλλιτεχνικό διευθυντή στο Μέγαρο Χορού. Εννοείται επίσης ότι πιστώνεται τόσο την αποπεράτωση του Μεγάρου Χορού όσο και το σχεδιασμό για το Ανοιχτό Θέατρο. Θα έπαιρνε άριστα και στον πολιτισμό ο Παναγιώτης Νίκας αν ην Καλαμάτα είχε γίνει Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Η υποστολή όμως της ευρωπαϊκής σημαίας στην κεντρική πλατεία της Καλαμάτας και η τεράστια ελληνική σημαία στο Καλάθι, αποδείχτηκαν βούτυρο στο ψωμί όσων προωθούσαν την υποψηφιότητα της Ελευσίνας και έτσι ο Παναγιώτης Νίκας έχασε την ευκαιρία να διεκδικήσει μια τέταρτη εκλογική νίκη στο Δήμο Καλαμάτας.
Η «Λευκή Νύχτα» και το «Καρναβάλι της Καλαμάτας» παρά τις επιφυλάξεις που εξέφρασαν όσοι δεν αντιλήφθηκαν ότι άλλαξε ο… αιώνας, πιστώνονται επίσης στον Παναγιώτη Νίκα που κέρδισε το στοίχημα της ρήξης όσες φορές δεν φοβήθηκε τις αλλαγές. Προσωπικά πιστεύω ότι θα κέρδιζε και το στοίχημα της αναβάθμισης του πανηγυριού της Υπαπαντής σε Έκθεση Τοπικών Προϊόντων αλλά ο κοινωνικός συσχετισμός δυνάμεων απέτρεψε το μετασχηματισμό. Η έκθεση «Άρτος, Οίνος, Έλαιον» για πολλούς και διάφορους λόγους αποδείχτηκε κατώτερη των προσδοκιών και για αυτό όσο πιο γρήγορα ξεχαστεί τόσο λιγότερο θα φθείρει τη δημιουργική εικόνα του πρώην δημάρχου Καλαμάτας Παναγιώτη Νίκα.
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Η μεγαλύτερη όμως αποτυχία του πρώην δημάρχου Καλαμάτας Παναγιώτη Νίκα καταγράφεται στο τομέα της Πολεοδομίας. Ανεξάρτητα από τις προθέσεις και τα λάθη του δεν κατάφερε να εφαρμόσει τελικώς καμία πολεοδομική μελέτη επειδή μεταξύ άλλων απέφυγε να συγκρουστεί με τα κοντόφθαλμα συμφέροντα που στο Ασπρόχωμα για παράδειγμα τον ώθησαν να προωθήσει ένα σχέδιο που γνώριζε πως θα απορριφθεί από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Βεβαίως κανένας δεν πρέπει να παραβλέψει ούτε το θεσμικό χωροταξικό κενό, ούτε το μαξιμαλισμό των προηγούμενων δημοτικών αρχών που ενέταξαν στον πολεοδομικό σχεδιασμό χιλιάδες στρέμματα σε Καλαμάτα, Βέργα, Μαντίνεια και Ασπρόχωμα χωρίς να έχουν το μηχανισμό και τα χρήματα που απαιτούνται για την εφαρμογή των πολεοδομικών μελετών. Τα λάθη όμως των προηγούμενων δημοτικών αρχών και το έλλειμα θεσμικού πλαισίου, δεν οδηγήσαν σε αναθεώρηση της πολεοδομικής πολιτικής ακόμα και όταν το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε την χωροθέτηση νέου λιμανιού στην Δυτική Παραλία. Ο Παναγιώτης Νίκας προτίμησε να διαχειριστεί όσα παρέλαβε αντί να σχεδιάσει από την αρχή την Καλαμάτα με βάση τις ανάγκες που ήδη είχαν δημιουργήσει, η ύφεση, η λειτουργία του αυτοκινητόδρομου Α7 και η λειτουργία της Costa Navarino.
Mε την ίδια λογική διαχειρίστηκε τόσο τη διάνοιξη της Κρήτης και την δημιουργία υπογείων πάρκινγκ στην κεντρική πλατεία ή την Αριστομένους όσο και την αξιοποίηση των μεγάλων υποδομών του αεροδρομίου και του λιμανιού της Καλαμάτας. Βεβαίως στο τέλος της θητείας του, το Δημοτικό Συμβούλιο Καλαμάτας έλαβε αποφάσεις για την παραχώρηση του αεροδρομίου και του λιμανιού, αλλά νωρίτερα δεν έδωσε τις αναγκαίες μάχες γιατί φοβήθηκε το πολιτικό κόστος. Για παράδειγμα, όταν ο τότε πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς άφησε το αεροδρόμιο της Καλαμάτας εκτός της ομάδα των αερολιμένων που παραχωρήθηκαν στη Fraport δεν υπήρξε καμία αντίδραση από το Δήμο Καλαμάτας. Υποτονική ήταν και η αντίδραση στην κατάργηση του προαστιακού σιδηρόδρομου. Στη στάση αυτή του Παναγιώτη Νίκα διαδραμάτισε καθαριστικό ρόλο το έλλειμμα εμπιστοσύνης του για την τουριστική ανάπτυξη. Ο πρώην δήμαρχος Καλαμάτας και νυν περιφερειάρχης Πελοποννήσου εκτιμά υπέρμετρα την συνεισφορά του πρωτογενή τομέα στην οικονομία και έχει επιφυλάξεις για την μακροχρόνια συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ
ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ
Ελάχιστη σημασία στην τουριστική ανάπτυξη έδωσε ο Παναγιώτης Νίκας και κατά την διάρκεια της θητεία του στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Ο Παναγιώτης Νίκας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου εστίασε κυρίως στην ευκαιρίες της μετάβασης στην μεταλιγνιτική εποχή αλλά έμεινε τελικώς χωρίς πολιτικό αφήγημα εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης που άλλαξε την κυβερνητική πολιτική για το λιγνίτη και τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Η σύγκρουση με τον πρώην πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά για το φυσικό αέριο προφανώς ενίσχυσε όσους δεν ήθελαν να έχει λόγο ο Παναγιώτης Νίκας στην διανομή των πόρων της μετάβασης στη μεταλιγνιτική εποχή. Κάπως έτσι ο νυν περιφερειάρχης έχασε τη στήριξη του Μαξίμου και άφησε ανολοκλήρωτο το έργο του στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.
Ανολοκλήρωτο, εξαιτίας της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας έμεινε και το αφήγημα του Παναγιώτη Νίκα τόσο για την επαναλειτουργία του σιδηρόδρομου στο τμήμα Κόρινθος - Ναύπλιο, όσο και για την ολοκλήρωση των μεγάλων αρδευτικών έργων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Για αυτό τελικώς ο Παναγιώτης Νίκας συμβιβάστηκε με την ολοκλήρωση των οδικών έργων που είχαν (κακο) σχεδιαστεί από την προηγούμενη περιφερειακή αρχή. Η χρηματοδότηση έργων σε μοναστήρια και μικρά χωριά προφανώς δεν μπορούσε να αναπληρώσει την πολιτική ισχύ που είχε όταν ήταν δήμαρχος Καλαμάτας και υποδεχόταν το Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον πρόεδορ της Γερμανίας Frank-Walter Steinmeier. Αδιαμφισβήτητα οι ιστορικοί του μέλλοντος θα συμφωνήσουν ότι το μακροχρόνιο πέρασμα του Παναγιώτη Νίκα από το δημαρχείο της Καλαμάτας ήταν πιο πετυχημένο από την τετραετή παρουσία του στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.
