Η παράδοση και ειδικά το κομμάτι της Επανάστασης του 1821 είναι η μεγάλη του αγάπη, ο ανιδιοτελής στόχος της καθημερινότητάς του. Για την προώθηση της γνώσης και την ευαισθητοποίηση των νεότερων, δε λογαριάζει κόπο, χρόνο και προσπάθεια. Ολοι λίγο ως πολύ τον έχουν δει σε όλες τις διοργανώνεις των δήμων της Πελοποννήσου και όχι μόνο, να δείχνει παλιά τουφέκια, φορεσιές, σκεύη και αντικείμενα που οι περισσότεροι δεν ξέρουν πια ούτε πώς χρησιμοποιούνταν.
Συνέντευξη στη Γιούλα Σαρδέλη
- Πώς ξεκινήσατε να συλλέγετε ιστορικά κειμήλια;
Ηταν το απωθημένο μου από μικρός. Μου άρεσαν πολύ τα όπλα, δεν ήθελα ποτέ να ρίξω όμως, δεν είχα αυτή την επιθυμία. Δεν μου άρεσε ο πόλεμος, σε καμία περίπτωση. Ηθελα ηρεμία. Ακόμα και τώρα που είμαι 55 χρονών δακρύζω όταν βλέπω τους πρόσφυγες, τα παιδάκια τους, είναι πολύ κακό αυτό που συμβαίνει. Επεσα λοιπόν σε μια αλλαγή εποχής, μόλις τελείωσα το δημοτικό. Ακολούθησα την δουλειά των γονιών μου, που την βρήκαμε και από τον παππού μας. Αυτή ήταν η εμπορία κρεάτων, αλλά όχι με τα σημερινά δεδομένα, με τα δεδομένα της πιο παλιάς εποχής, δηλαδή που έπρεπε να πάμε σε όλα τα χωριά για να κάνουμε τη δουλειά μας. Να καταλάβετε, ακόμα και στο Ελαιοχώρι για παράδειγμα, πηγαίναμε με τα πόδια, δεν υπήρχε δρόμος. Ακόμη και στο Μοναστήρι στη Δήμιοβα, θυμάμαι ότι δεν υπήρχε δρόμος.
Γιατί λέω λοιπόν πως ήταν η κατάλληλη εποχή; Τότε βγήκε το φυσίγγι κι έτσι οι χωριανοί πέταγαν τα καριοφίλια για να μην σκοτωθούν οι πιτσιρικάδες. Εδινες μια τσάγκρα με ένα κουτί φυσίγγια (η τσάγκρα είναι μονοβόλο) και έπαιρνες 2-3 καριοφίλια σε αντάλλαγμα. Και σου έλεγε ο παππούς, πάρ’ τα έτσι, θα σκοτωθούν οι μικροί, δεν τα θέλω. Εσύ του χάριζες ένα όπλο πιο σύγχρονο το οποίο τότε δεν χρειαζόταν να το δηλώσεις στην Αστυνομία. Αγόραζες ένα κυνηγετικό όπλο φθηνό και το έδινες στον παππού στο χωριό και σου έδινε 2 καριοφίλια. Τα δε γιαταγάνια τα χρησιμοποιούσαν όλοι -σκαλιστά, ασημένια- για να σφάζουν τα γουρούνια και για να κόβουν το σαπούνι σε ίσια κομμάτια. Θυμάμαι είχα χαρίσει μια φορά ένα πολύ απλό μαχαίρι και κάτι ακόμα, και μου είχε χαρίσει ένας άνθρωπος δύο γιατανομάχαιρα και δεν θυμάμαι τι άλλο.
Αυτή ήταν η αλλαγή της εποχής. Πήγαινες μια πλαστική λεκάνη και σου έδινε η γιαγιά τη χαλκωματένια λεκάνη. Ηταν παλιές, θέλανε γάνωμα, είχαν βάρος, τις είχαν κουράσει τις γυναίκες που είχαν ανάγκη το νέο, το απλούστερο. Μου έχουν πει ότι τα χάλκινα που έχω δεν τα έχουν ούτε στο Μουσείο Μπενάκη. Ο πατέρας μου μού φώναζε, μου έλεγε “τι τα θέλεις, πού θα τα πας όλα αυτά;”. Τα μάζευα μέχρι και στους στάβλους με τα ζώα.
- Κατά κάποιο τρόπο λοιπόν τα σώζατε κάποια αντικείμενα από το να τα πετάξουν οι ιδιοκτήτες τους. Συνεχίσατε όμως και με πράγματα αξίας…
Στη συνέχεια άνοιξε η οικονομία και άρχισα να κάνω κάποιες αγορές στην Αθήνα ως συλλέκτης. Γνώρισα έναν παππού κάποια στιγμή, με τον οποίο μοιραστήκαμε πολλά πράγματα από τις ζωές μας, η μοίρα έμελλε να μας κάνει να βοηθήσουμε πολύ ο ένας τον άλλον. Αυτός με υιοθέτησε, όχι στα χαρτιά, αλλά με έναν ακόμη πιο ουσιώδη τρόπο, με δίδαξε. Εχει ακόμα μαγαζί στο Μοναστηράκι και μου έχει μάθει πάρα πολλά πράγματα, με καθοδηγεί για τις αντίκες. Και έτσι βρέθηκα να έχω πολύ καλή συλλογή, όχι τεράστια σε όγκο, κανονική θα έλεγα, αλλά πολύ καλή. Γιατί βρέθηκαν στο δρόμο μου κάποιοι καλοί άνθρωποι. Ο Αδαμαντίδης για παράδειγμα, που ήταν από την Καλαμάτα, ήταν μάστορας, ήταν οπλουργός παλιός. Ο μπαρμπα-Κώστας ο Ψυχογιός. Ο μπάρμπα Σωτήρης ο Αγγελής - αγρότης, αυτός μου έχει χαρίσει παλιά αλέτρια. Η συλλογή δεν γίνεται από έναν, αλλά από πολλούς.
- Ξεχωρίζετε κάποια από τα αντικείμενά σας;
Μου έχουν χαρίσει από τηλέφωνο μέχρι αλέτρι, αλλά το βασικό ήταν να μου μάθουν και πώς δούλευε το καθετί. Οταν με πρωτοκαλέσανε στο Σιδηρόκαστρο έβαλα ό,τι είχα και δεν είχα στην έκθεση. Πού να ξέρω όμως ότι από τους 200 καλεσμένους θα είναι μέσα και 7 ιστορικοί; Και ξέρετε τι με συμβούλευσαν; “Πέτα τη σαβούρα, θα κρατήσεις μόνο τα καλά”. Μπήκα σε έναν πιο σωστό δρόμο, άκουγα, δεν έκανα τον πολύξερο. Πάντα μαθαίνουμε.
- Καταγραφή έχει γίνει ως τώρα;
Εχει γίνει και θα ανακοινωθεί σύντομα. Ο,τι έχω πάντως είναι πριν το 1800. Ξεκινάμε το 1650 και τελειώνουμε το 1850. Τελειώνουμε εκεί που βγήκε η σφαίρα. Οπλο με σφαίρα δεν έχω ούτε ένα. Μετά όμως ξεκινάει ένα άλλο τμήμα, που μας έχει δανείσει ο Δήμος Καλαμάτας: μια αποθήκη με πράγματα μέχρι και το 1970. Δεν περιλαμβάνει τόσο “πολεμικά” είδη, αλλά πιο πολύ πολιτιστικού περιεχομένου. Εχει βέβαια και οπλικό σύστημα γιατί είχαμε τον Εμφύλιο, είχαμε και τους Γερμανούς. Θέλω να πω όμως πως η συλλογή δεν είναι μόνο τα αντικείμενα, είναι και οι άνθρωποι, όπως είναι τα παιδιά μου, η ανιψιά μου Μαρία Εμμανουήλ, ο Παναγιώτης Μάλαμας, η Αντζελα Σκλήκα, ο φίλος μου ο Βασίλης που με βοηθούν τα τελευταία χρόνια. Η συλλογή δεν είμαι εγώ, είμαστε όλοι.
- Εχετε αγαπημένα κομμάτια;
Ολα είναι τα αγαπημένα μου. Ξέρεις γιατί; Τα περισσότερα από αυτά είναι χάρισμα, αν δεν τα είχα αγαπήσει, δεν θα μου τα χαρίζανε. Να μην μείνω ικανοποιημένος επειδή κάποιος μου έδωσε μια στέκα; Μου χάρισαν εσώρουχα γυναικεία του 1800. Τα είχαν βρει σε ερειπωμένα σπίτια. Έχουμε το κλειδί του 1700 από πύργο, με έναν μοναδικό μηχανισμό. Αν δεν το αγαπάς, δεν θα ρθει κοντά σου αυτό το δώρο. Από τα πιο συγκινητικά δώρα που μου έχουν κάνει ήταν ένα γραμμόφωνο. Είναι όλα τα κομμάτια με μεγάλη ιστορία, γι’ αυτό στεναχωριέμαι που βρίσκονται σε αποθήκες και όχι κάπου για να τα βλέπει ο κόσμος.
- Τις νέες γενιές τις ενδιαφέρει η παράδοση; Τα παιδιά πώς αντιδρούν στις εκθέσεις;
Θα πρέπει να δημοσιοποιήσει ο Δήμος Καλαμάτας τις δράσεις και να μας φέρει σε επαφή με σχολεία. Τα πράγματα που έχουμε δεν υπάρχουν ούτε σε μουσείο. Εχουμε γραφομηχανή με ένα πλήκτρο. Είναι η πρώτη γραφομηχανή που ανακαλύφθηκε. Εχουμε αριθμομηχανή που δούλευε με το χέρι, τις είχε η Τράπεζα της Ελλάδος, πώς να μην τραβήξουν αυτά το βλέμμα των παιδιών; Εχουν έρθει τουρίστες, καθηγητές, άνθρωποι από το χώρο της ιστορίας και της λαογραφίας να δουν τη συλλογή μας, θα ήθελα να τη γνωρίσουν ακόμη περισσότερο και οι Μεσσήνιοι, οι Καλαματιανοί. Εχω τόσο δέσιμο με τα κειμήλια, που όπου τα πάω για έκθεση, συνηθίζω να μένω μέσα στο χώρο από φόβο να μη χαθεί κάτι.
- Εχετε δώσει εξοπλισμό και για γυρίσματα ή για το θέατρο;
Εχουμε δώσει πράγματα σε θέατρο και δεν τα έχουν ξαναγυρίσει ποτέ, δυστυχώς. Τα έχω πάρει με το ζόρι, κάπως σαν να ήταν πεταμένα. Στην ταινία του Ζορμπά του Τσόκα, τα μισά πράγματα ήταν δικά μου. Στην ταινία “Πολιορκία”, στην εκπομπή “Μηχανή του χρόνου”, σε άλλη μια ταινία η οποία θα προβληθεί από το κανάλι της Βουλής για το ρόλο της Εκκλησίας στην ελληνική επανάσταση…
- Ο στόχος σας για τα επόμενα χρόνια ποιος είναι;
Τα πράγματα δεν είναι δικά μου, τα πράγματα είναι δικά μας, εμείς θα φύγουμε αύριο. Τα πράγματα θα μείνουν, έχουν την δική τους προσωπικότητα. Αν δεν είμαι ικανός να έχω περάσει αυτό το μεράκι και την αγάπη στα παιδιά σου, δεν έχω καταφέρει τίποτα. Δεν θα τα πάρω μαζί μου. Πρέπει να έχω “ετοιμάσει” ακόμα κάποια παιδιά να ακολουθήσουν το μεράκι αυτό όταν θα φύγω. Θα νιώθω μηδέν, δεν θα έχω κάνει τίποτα αν δεν πετύχω να μεταδώσω αυτή την αγάπη.
Δεν έχω καβαλήσει το καλάμι. Οταν κάνω λάθη λέω “κρατάτε με, σφυράτε μου”. Δεν έχω πάει σχολείο, αλλά αυτό που ξέρω είναι ότι αυτό θέλω να αφήσω στην πόλη και στους πολίτες της. Εχουμε στην Καλαμάτα, ως συλλέκτες εννοώ, την κ. Καρέλια με τους θησαυρούς της Συλλογής της, έχουμε τον κ. Κατσαμπάνη. Βάζω τελευταίο τον εαυτό μου. Θα μπορούσαμε με λίγη βοήθεια να έχουμε κι άλλα εκθετήρια, μουσεία με αυτό το αντικείμενο. Από την Πολιτεία δεν έχω παράπονο, είμαι βοηθημένος, και η Αστυνομία με βοηθάει, γιατί είναι αυστηροί οι νόμοι για τα όπλα. Δεν έχω πάρει ποτέ κάποιο επίδομα. Δεν το κυνήγησα, πήγαινα μόνο με το ένστικτο.
- Εχετε πάει στην Αμφισσα, στο Ψάρι, στη Νίσυρο, με τα κειμήλιά σας, αν δεν κάνω λάθος.
Στη Νίσυρο, όταν είχε πάει ο κ. Νίκας με τον κ. Παυλόπουλο σχολίασαν ότι τα καντήλια της Νισύρου καίνε με καλαματιανό λάδι. Ημασταν εμείς και ο Μορφωτικός. Εδώ έχουμε τους Αγίους Αποστόλους, είμαστε η πρώτη πόλη που έχουμε απελευθερωθεί. Και στο Μεσολόγγι με καλούν να κάνουν έκθεση, κι εδώ δεν με έχουν καλέσει ποτέ. Στην Αμφισσα στου Πανουργιά το σπίτι έχω κάτσει δεκαήμερα. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού με έχει καλέσει στην Τρίπολη και νοικιάζει το Μαλλιαροπούλιο Θέατρο και κάνουμε μέσα την έκθεση.
Η συλλογή περιλαμβάνει μεταξύ άλλων: αυθεντικά καριοφίλια, κουμπούρες, περίστροφα, σπάθες, μπαλάσκες, βόλια, μπαρουτοθήκες, μήτρες για βόλια, γιαταγάνια, μαγκούρες ξίφη, μαγκούρες σπαθιά, πάλες, ματοκιάλια, λυκοπαγίδα, κλειδαριές, τρομπόνια, άγκυρα, σέλες, ποδοπέδες, κλειδιά, δοχεία για σιρόπι, μεδουλάρια, κάψες, βραχιόλια, σταυρούς, φορεσιές, σελάχια, κάπες, τσαρούχια, σαΐσματα, παγίδες, λουκέτα.
