- Τι είναι "Το κατά διαβόλου ευαγγέλιο";

«Είναι το κήρυγμα του διάχυτου μίσους και του πολέμου όλων εναντίον όλων, που καλλιεργείται από τον κυρίαρχο δημόσιο λόγο και συνοψίζεται στην εντολή "Μισείτε αλλήλους". Υπάρχουν δύο κορυφαίες εκδηλώσεις του. Η πρώτη είναι η υποκίνηση του (παραπλανητικά) λεγόμενου "κοινωνικού αυτοματισμού". Δηλαδή, το να στοχοποιείται οποιοσδήποτε θέλει να αντιδράσει όταν πλήττεται και να οργιάζει η προπαγάνδα, ώστε να στραφούν όλοι εναντίον του. Πρόκειται για την πανάρχαιη αρχή του "Διαίρει και βασίλευε", που έχει αναχθεί σε κορυφαίο τρόπο διακυβέρνησης. Και προκαλεί ψυχική κακοποίηση σε τέτοια έκταση και βάθος, που οι ψυχολογικές της επιπτώσεις θα είναι παρούσες και αισθητές για καιρό − ακόμη και μετά από την υπέρβαση της οικονομικής πτυχής της κρίσης.

Αυτή η υποδαύλιση του πολέμου όλων εναντίον όλων τροφοδοτεί μια διάχυτη, περιπαθή και εμπαθή αρνητικότητα − τη δυσανεξία όλων έναντι όλων. Η οποία φτάνει σε επίπεδα "περίεργα" ή "ακατανόητα" σε άτομα και ομάδες που πλήττονται βαρύτατα από την κρίση. Και όμως, αντί να δείχνουν αλληλεγγύη με όσους πλήττονται κι εκείνοι και να διεκδικούν το καλύτερο για όλους, κάνουν κάτι "παράξενο": Εκδηλώνουν, με τρόπο έως και ανατριχιαστικό, την ευχή να πάθουν και οι άλλοι κακό ίδιο με το κακό που έχω πάθει εγώ. Είναι φανερό ότι μια τέτοια στάση αποσαθρώνει τον κοινωνικό δεσμό και προωθεί έναν τρόπο ψυχικής και κοινωνικής λειτουργίας με σοβαρές αρνητικές συνέπειες και για τα άτομα και για τις συλλογικότητες και για τον ίδιο τον πολιτισμό μας».

- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που εντοπίζετε ως ψυχαναλυτής στην Ελλάδα της κρίσης;

«Το ιδιαίτερο γνώρισμα της παρούσας κρίσης είναι το πένθιμο μούδιασμα, που κυριαρχεί στη στάση των ανθρώπων. Πρόκειται για την πολιτική απόληξη μιας μακράς διεργασίας ευνουχισμού της πολιτικής σκέψης των Ελλήνων. Ο βασικός μηχανισμός του μουδιάσματος αντιστοιχεί στον 'διπλό δεσμό". Δηλαδή, σε βομβαρδισμό των πολιτών με τρία επάλληλα, παράδοξα και αλληλοαναιρούμενα μηνύματα: "Αν αντισταθείς, χάθηκες (χρεοκοπία, δραχμή…). Αν υποκύψεις, χάθηκες (ανεργία, φτώχεια, απόγνωση…). Και απαγορεύεται να σκεφτείς (αφού είναι μονόδρομος)". Αυτό το νοσηρό επικοινωνιακό περιβάλλον προκαλεί εμπλοκή της σκέψης και γενικότερη ψυχική αποδιοργάνωση, με κορυφαία εκδήλωσή του την ανημπόρια των ανθρώπων να σκεφτούν ορθολογικά και νηφάλια. Χαρακτηριστικά συμπτώματα αυτής της εμπλοκής της σκέψης είναι η "ακατανόητη" για τη συνήθη πολιτικολογία αδράνεια των πληττομένων από την κρίση, η εξίσου "ακατανόητη" λίμναση της πολιτικο-εκλογικής απήχησης της αντιπολίτευσης· η αποπολιτικοποίηση των νέων ανθρώπων· η απήχηση ενός πολιτικού λόγου που λέει "Μη σκέφτεσαι, βάρα!"· και η υποδοχή ενός πολιτικού οργανισμού που διακηρύσσει "Ψήφισέ με πρώτα και μετά θα σου πω ποιες είναι οι πολιτικές μου θέσεις".

Το πένθιμο μούδιασμα, μαζί με το "Κατά Διαβόλου ευαγγέλιο", διαμορφώνουν το τοπίο της πολιτικής και ανθρώπινης κρίσης με τρόπο που θα χρειαστεί πολύς καιρός και κόπος για να αναταχθούν οι προσωπικές και κοινωνικές βλάβες – οι οποίες δεν είναι μόνο οικονομικές».

- Είναι διαφορετικά σε σχέση με την αρχή της κρίσης; 

«Η κύρια διαφορά έγκειται στο ότι το επικοινωνιακό σύστημα του διπλού δεσμού (που είναι από τη φύση του ασταθές) έχει υποστεί φθορές και αποσταθεροποίηση, κυρίως λόγω των αντιθέσεων μεταξύ εκείνων που ευνοούνται από την καλλιέργειά του (βλέπε, για παράδειγμα, τις έντονες αντιθέσεις μεταξύ ΔΝΤ και ΕΕ ως προς τη μεταχείριση του πειραματόζωου Ελλάδα). Χαρακτηριστικά, το σύνθημα "Είναι μονόδρομος!", που ήταν η πολεμική κραυγή που κυριαρχούσε μέχρι πρόσφατα, υποχωρεί προπαγανδιστικά (όχι πολιτικά) και συμπληρώνεται με την παλιά καλή παροχολογία και με την καλλιέργεια της εντύπωσης "Αυτό ήταν, πάει, πέρασε"…».

- Είναι πανθομολογούμενο πια ότι τα ΜΜΕ επηρεάζουν τη σκέψη. Επηρεάζουν και την ψυχολογία;

«Οι ψυχές έρχονται σ’ επαφή με την πραγματικότητα (και με τον εαυτό τους…) μέσα από τα φίλτρα του λόγου και των κοινωνικών αναπαραστάσεων. Ο πολιτικός λόγος, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, έχει καθοριστική επίπτωση στην ψυχική λειτουργία. Κι όταν ο έγκυρος λόγος εκπίπτει (όπως συμβαίνει στην Ελλάδα των ΜΜΕ σήμερα), τότε ολόκληρη η ψυχική ζωή εκτροχιάζεται και στρεβλώνεται, όπως δείξαμε και παραπάνω».

- Το αντίδοτο ποιο είναι; Υπάρχει άραγε;

«Το αντίδοτο είναι προφανές. Απέναντι σ’ αυτόν τον πόλεμο ενάντια στη σκέψη και τον κοινωνικό δεσμό, καλούμαστε να σκεφτούμε, να σκεφτούμε, να σκεφτούμε, και προπαντός να σκεφτούμε. Για να φτάσει η σκέψη να καλύπτει τις απαιτήσεις του δημοκρατικού λόγου, δηλαδή να είναι ορθολογικός και νηφάλιος διάλογος και αντίλογος, είναι αναγκαία η αναβάθμιση του κοινωνικού δεσμού. Αυτή επιτυγχάνεται κυρίως μέσα από την εμπειρία της έμπρακτης αλληλεγγύης, που συγκροτεί "Εμείς" και υπερβαίνει τον μοιραίο εγωκεντρισμό του καταναλωτικού ναρκισσισμού. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό στην Ελλάδα, που είναι μία κοινωνία αλληλεγγύης και ανθρώπινης σχέσης.

Σκέψη και ανασυγκρότηση του κοινωνικού δεσμού υποστηρίζουν ένα δημοκρατικό ανθρωπισμό, που είναι το πλαίσιο για την προάσπιση του ύψιστου ζητουμένου, που είναι η αξιοπρέπεια».