Τα τελευταία 7 και πλέον χρόνια η χώρα μας διέρχεται μια παρατεταμένη περίοδο οικονομικής αναπροσαρμογής που έχει φέρει μια σειρά αλλαγών σε οικονομικό, εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο. Οι αλλαγές αυτές έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στην μέση οικογένεια που ζει στην Ελλάδα, με τη δυσκολία εξεύρεσης εργασίας ή η απώλεια αυτής να παίζουν καθοριστικό ρόλο. Παρακάτω, θα επιχειρήσουμε να δούμε πως η ανεργία επηρεάζει την λειτουργικότητα της οικογένειας και να προτείνουμε τρόπους αποτελεσματικής ανταπόκρισης για τον σημερινό γονέα.
Κοινή αίσθηση είναι πως οι οικογένειες που πριν από την έναρξη της οικονομικής κρίσης δομούσαν ένα στρώμα μεσαίας τάξης, σήμερα δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές απαιτήσεις της καθημερινότητας. Η ανεργία είναι πλέον ένα φαινόμενο που αφορά τον μέσο πολίτη στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι πως σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής τον Ιούνιο του 2018, αυτή υπολογίστηκε σε ποσοστό 19,1% ενώ στην ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ αναφέρεται πως το 2017 η πραγματική ανεργία έφτανε το ποσοστό του 27,5%. Το να ζει κανείς λοιπόν σε συνθήκες εδραιωμένου στρες και εργασιακής ανασφάλειας δεν είναι κάτι που αφορά ένα μικρό μέρος του πληθυσμού, αλλά έχει μπει στην καθημερινότητά μας.
Η εργασία ωστόσο αποτελεί κεντρική παράμετρο της ζωής και της ταυτότητας ενός ατόμου. Ένα άτομο συνήθως αφιερώνει στην εργασία του το ένα τρίτο της καθημερινότητάς του. Μέσα από την εργασία του καλύπτει τις ανάγκες επιβίωσης και ασφάλειας του ίδιου και της οικογένειάς του. Παράλληλα, ανεξάρτητα από τη φύση της, η εργασία, εφόσον είναι κοντά στα ενδιαφέροντα τις δεξιότητες και τις αξίες του ατόμου, σηματοδοτεί τη συνεισφορά προς ένα έργο, την εξυπηρέτηση ενός σκοπού. Μέσα από αυτή κανείς νιώθει χρήσιμος, ικανός, ενταγμένος στο κοινωνικό σύνολο και νοηματοδοτείται η ζωή του. Με άλλα λόγια η εργασία, αν και δεν είναι η μόνη, αποτελεί μια από τις κύριες οδούς μέσα από τις οποίες το άτομο νιώθει κοινωνικά αποδεκτό και αυτοπραγματωμένο.
Τι συμβαίνει όταν ένας γονέας χάνει την εργασία του και μένει άνεργος για μήνες ή ακόμα και για χρόνια; Μπορούμε να φανταστούμε ή πιο απλά να ανακαλέσουμε ένα παράδειγμα από τον ευρύτερο κοινωνικό μας περίγυρο. Η θετική επίδραση της εργασίας στην αίσθηση κοινωνικής αποδοχής και αυτοπραγμάτωσης του ατόμου, που περιγράψαμε παραπάνω, ανατρέπεται και η αυτοεκτίμησή του τίθεται σε αμφισβήτηση. Όταν ένας γονέας μένει άνεργος για μεγάλο χρονικό διάστημα κυριαρχούν μέσα του αισθήματα αναξιότητας, ντροπής, θλίψης ή και θυμού. Η διαχείριση τους διαφέρει από άτομο σε άτομο, όμως σε γενικές γραμμές είναι πολύ πιθανό τα συναισθήματα αυτά να οδηγήσουν σε συμπεριφορές παραίτησης και κοινωνικής απομόνωσης. Τελικά το βίωμα της απώλειας της εργασίας ως προσωπική αποτυχία, πολύ συχνά εγκλωβίζει το άτομο σε ένα φαύλο κύκλο αυτολύπησης, ματαιότητας και ακινητοποίησης που μειώνει όλο και περισσότερο την πιθανότητα να βρει μια νέα εργασία.
Τι αλλαγές συμβαίνουν στην οικογένεια όταν ένας ή και οι δύο γονείς βρίσκονται στην συνθήκη που περιγράψαμε παραπάνω; Πως επηρεάζεται η λειτουργικότητα της; Δεν χρειάζεται να πούμε πως η οικογένεια είναι ένα από τα σημαντικότερα «κύτταρα» του κοινωνικού ιστού. Αυτό το μικρό «κύτταρο» αλληλοεπιδρά και αλληλοεπηρεάζεται από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, εξυπηρετώντας συγκεκριμένους σκοπούς. Οι βασικοί σκοποί που η λειτουργία της οικογένειας εξυπηρετεί, είναι αυτοί της αναπαραγωγής, της εκπαίδευσης, της ασφάλειας και της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των μελών της. Εάν πάρουμε με τη σειρά αυτούς τους σκοπούς, θα δούμε πως καταρχήν όταν ένας γονέας είναι εγκλωβισμένος στον φαύλο κύκλο των συναισθημάτων που απορρέουν από την ανεργία και ζει σε συνθήκες οικονομικής ανασφάλειας, είναι πολύ πιθανό για συναισθηματικούς και οικονομικούς λόγους, να διστάσει να φέρει στον κόσμο νέα μέλη.
Η αναπαραγωγική της λειτουργία επηρεάζεται λοιπόν αρνητικά από την έλλειψη εργασίας. Σε σχέση με την εκπαίδευση, παρότι θεσμικά στη Ελλάδα τη λειτουργία αυτή την έχει αναλάβει το κράτος, η οικογένεια παραδοσιακά έχει ένα σημαντικό κομμάτι εμπλοκής και φροντίδας, ενισχύοντας και παροτρύνοντας τα παιδιά να ασχοληθούν με εξωσχολικές δραστηριότητες. Όταν όμως οι γονείς στερούνται των οικονομικών μέσων ή είναι οι ίδιοι αποσυρμένοι συναισθηματικά, αντιλαμβανόμαστε πως και αυτή η λειτουργία επηρεάζεται αρνητικά. Αναφορικά με την ασφάλεια και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, βασική προϋπόθεση για να επιτευχθεί είναι η ύπαρξη θετικού κλίματος, σταθερότητας και συνοχής μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Οι αρνητικές ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές που επιφέρει η ανεργία στους γονείς, μεταβάλει τις ισορροπίες, μεταφέρεται στα παιδιά και τελικά επηρεάζει αρνητικά και αυτή τη λειτουργία της οικογένειας με σημαντικό κόστος για την ψυχική και συναισθηματική σταθερότητα των παιδιών μακροπρόθεσμα.
Πως μπορεί λοιπόν ένας γονέας να κινηθεί για να αντιμετωπίσει την σύγχρονη πραγματικότητα της ανεργίας που πιθανά έχει ήδη επιπτώσεις σαν αυτές που αναφέραμε παραπάνω στην οικογενειακή του ζωή; Το πρώτο βήμα είναι να ζητήσει βοήθεια. Υπάρχουν δωρεάν εξειδικευμένες υπηρεσίες που στόχο έχουν να τον ενισχύσουν συναισθηματικά και πρακτικά, να ξαναδεί την επαγγελματική του πορεία και να βάλει ένα προσωπικό πλάνο για την απόκτηση μιας θέσης εργασίας που θα είναι κοντά στις δεξιότητες, τα ενδιαφέροντα, τις κλίσεις και τις αξίες του.
Παρότι μια τέτοια προσέγγιση φαντάζει πολυτέλεια στη σημερινή πραγματικότητα, είναι μια προσέγγιση που δίνει το μέγιστο των πιθανοτήτων για την απόκτηση αλλά και τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της θέσης εργασίας, δεδομένου πως δεν είμαστε όλοι κατάλληλοι για ένα επάγγελμα. Σε αυτή τη λογική ο γονέας μπορεί να υποστηριχθεί στην επικαιροποίηση των γνώσεων του σε ένα υπάρχον επαγγελματικό αντικείμενο, στην αναζήτηση και ένταξή του σε κάποιο νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, στην εξοικείωσή του με τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας και τις διαδικασίες αίτησης για μια θέση εργασίας (βιογραφικό σημείωμα, συνέντευξη επιλογής προσωπικού κλπ), καθώς και να βοηθηθεί στην καλλιέργεια των λεγόμενων μεταφερόμενων δεξιοτήτων (επικοινωνία, διαχείριση άγχους, διαχείριση συγκρούσεων, διαχείριση χρόνου κλπ). Τέτοιες υπηρεσίες επαγγελματικής συμβουλευτικής μπορεί κανείς να αναζητήσει στην πόλη της Καλαμάτας, στο Κέντρο Επαγγελματικής & Οικογενειακής Υποστήριξης των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος. Παράλληλα στο κέντρο εκπαιδεύονται δωρεάν γονείς στην πιστοποιημένη χρήση Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.
Στοιχεία επικοινωνίας:
Κέντρο Επαγγελματικής και Οικογενειακής Υποστήριξης, Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος
Βιλεαρδουίνου & Αγ. Ιωάννου Καλαμάτα (ιστορικό Κέντρο Καλαμάτας)
Τηλέφωνο: 2721600725
Email: sosdaycarekal@sos-villages.gr
