Με την ελπίδα ότι θα συμβάλω στην ενημέρωση αλλά και τον προβληματισμό των συμπολιτών μου για την οικονομική πορεία της χώρας μας, επί τη ευκαιρία των αποκαλυπτηρίων της προτομής του Αλεξάνδρου Κουμουνδούρου, σκέφθηκα να διέλθω στο στάδιο της μεταφυσικής και να τον προκαλέσω νοερώς να ενημερώσει ο ίδιος τους πολίτες, πώς ακριβώς αντιμετώπισε ως πρωθυπουργός της Ελλάδος, πριν από 150 χρόνια περίπου τα ίδια ακριβώς προβλήματα, που καλείται να επιλύσει και σήμερα η πατρίδα μας.
Ο φανταστικός διάλογος που ακολουθεί περιέχει τις απόψεις του πρώην πρωθυπουργού, όπως ακριβώς τις διετύπωσε ο ίδιος στις αγορεύσεις του στη Βουλή των Ελλήνων και περιέχονται στα πρακτικά της. Διατήρησα τη συντακτική έκφραση και δεν αλλοίωσα το χειμαρρώδη λόγο του συμπατριώτη μας πολιτικού.
- Εξοχότατε κύριε πρωθυπουργέ, βάσει ποίων ιδεών και αρχών διοικήσατε τη χώρα δέκα φορές, ως πρόεδρος της κυβέρνησης;
«Η κυβέρνησις ως εκτελεστική των νόμων εξουσίας δεν έχει φίλους, δεν έχει εχθρούς… Την διοίκησιν εννοούμεν ανεξάρτητον και μακράν της πολιτικής. Πολιτική και διοίκησις είναι και πρέπει να διαμένουσι πάντοτε κεχωρισμέναι και επ’ αλλήλων ανεξάρτητοι. Η διοίκησις πρέπει να παραμένει πάντοτε η ίδια, δικαία προς όλους, απροκάλυπτη, μακράν πάσης μεροληψίας, ακριβής και στην ανάγκη αυστηρή εις την εκτέλεσιν των νόμων, ευλαβής προς τα καθιερωμένα δικαιώματα των πολιτών. Αι αποφάσεις των πολιτικών σωμάτων έχουν κύρος καθόσον τας περιβάλλει η κοινή υπόληψις. Η διοίκησις καθώς η δικαιοσύνη, ανωτέρα παντός επηρεασμού, πρέπει να εμπνέει εις άπαντας σταθεράς πεποιθήσεις επί την αμεροληψίαν αυτής, διότι ούτω και μόνον δύναται να απολαμβάνει της κοινής εμπιστοσύνης, εν η κείται η κυριοτάτη της εξουσίας δύναμις. Σας λέγω δότε μοι καλήν διοίκησιν, να σας δώσω καλήν οικονομίαν».
- Ως υπουργός Δικαιοσύνης στην προσωρινή κυβέρνηση Δ. Βούλγαρη, μετά την αναχώρηση του Οθωνα από την Ελλάδα, με τη μνημειώδη έκθεσή σας θέσατε τις βάσεις της απονομής της δικαιοσύνης. Πώς αντιλαμβάνεσθε τη διοίκηση του κράτους σε σχέση με την ασφάλεια των πολιτών; Τι συμβουλεύετε τους Νεοέλληνες;
«Ευθύς εξ αρχής πρέπει να δηλώσω ότι η αξία του συνταγματικού πολιτεύματος συνίσταται εις τον ακριβή χωρισμό των εξουσιών. Την διαίρεσιν της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας, αν η διαίρεσις αύτη δεν είναι πλήρης και πραγματική, αν εκάστη των διαφόρων εξουσιών έχει το δικαίωμα να επηρεάζει παρανόμως την ετέραν, η αξία τότε του συνταγματικού πολιτεύματος είναι μηδέν και επέρχεται αμέσως η καταστροφή, η σύγχυση, η αναρχία και ο δεσποτισμός. Ασφάλεια δεν δύναται να υπάρξει άνευ διοικήσεως. Η ασφάλεια είναι ο επιούσιος άρτος του πολίτου, άνευ αυτής το έθνος δεν δύναται ουχί να προοδεύσει, αλλά ούτε να υπάρξει και ασφάλειαν δεν θα έχομεν, ενόσω δεν έχομεν διοίκησιν και διοίκησιν δεν θα έχομεν ενόσω η διοίκησις υπηρετεί την πολιτικήν, όπως ήδη σας εξήγησα. Μένετε πάντοτε εντός του νόμου, εντός του καλώς εννοουμένου καθήκοντος, εντός του δικαίου και έχετε την πλήρη βεβαιότητα ότι πάσα άδικος καθ’ υμών αιτίασις θα αποκρουσθή. Πρέπει να εκλείψουν οι περιπτώσεις να εξέρχεται τις ληστής και να μη δύναται να τον καταδιώξει η κοινωνία μέχρι η ανάκρισις εξαντλήσει τας ανακρίσεις και εκδώσει το ένταλμα. Ξέρετε ότι η ανάκρισις πολλάκις βαδίζει βραδέως και ημπορεί τις να ληστεύει επί πολύ χωρίς να καταδιώκηται νομίμως. Μη θίξετε διατάξεις του Συντάγματος, καθόσον τούτο είναι το επικινδυνέστατο πάντων των πολιτικών εγκλημάτων. Αν δεχθήτε το ολίγον σήμερον, θα δεχθήτε αύριον το πλέον. Δυστυχώς λησμονήσαμε τη λέξη καθήκον και επαναλαμβάνουμε διαρκώς τη λέξη δικαίωμα. Δεν επιτρέπεται εις ουδένα να ζητεί να ανυψώσει εαυτόν διά βλάβης του άλλου. Τα άτοπα μακροχρονίζοντα γεννώσι συμφέροντα και αποκτώσι οπαδούς. Τα ιδιωτικά συμφέροντα πρέπει να υποκύψωσι στα κοινά, διότι άλλως μη ελπίζωμεν».
- Σχετικά με τα οικονομικά του κράτους. Ποια είναι η σωστή συνταγή για τη σύνταξη ενός ισοσκελισμένου προϋπολογισμού;
«Ο προϋπολογισμός είναι η βάσις της πολιτικής και της δυνάμεως του έθνους. Δεν απομακρύνομαι ούτε θέλω απομακρυνθεί της αρχής τού ότι οι προϋπολογισμοί εις την Ελλάδα πρέπει να στηρίζονται στα έσοδα. Η Ελλάς είναι εις κατάστασιν να είπει, τόσα έχω να εξοδεύσω, λοιπόν εύρετε τα μέσα, διότι ούτε δάνεια, ούτε πόρους έχομεν από αλλού. Μέχρι τούδε ελαμβάνοντο ως βάσις τα έσοδα και επί τη βάσει τούτων προσδιορίζοντο τα έξοδα, αυτό εγένετο και γίνεται εις τον προϋπολογισμό. Μέγα κακόν θα προξενήσετε εις τον τόπον, αν καθιερώσετε την αρχήν ότι πρέπει να έχωμεν ως βάση τα έξοδα και αναλόγως να προσδιορίζονται τα έσοδα, πολύ γρήγορα θα χρεοκοπήσουμε. Θέλω οι φόροι να εξισωθώσιν, να επιβληθούν εφ’ όλων των κεφαλαίων και να φορολογείται το καθαρό έσοδο».
- Ομιλήσατε περί φόρων. Εσείς πώς αντιμετωπίσατε το ζήτημα της φορολογίας;
«Εχω την ανάγκη να σας είπω ολίγα τινά. Εχω την αρχήν της μη αυξήσεως των φόρων. Και όταν οι φόροι δεν επαρκούν ούτε εις το ήμισυ των εξόδων, ποιος θα με κατηγορήσει αν τους αυξήσω; (ισοσκελισμένα έσοδα - έξοδα). Πιστεύω εις την αρχήν της ελευθερίας του εμπορίου και εύχομαι να αναπτυχθεί επί τοσούτον, ώστε ολίγοι φόροι να επαρκούν (ανάπτυξη). Η ισότητα των φόρων είναι το καλλίτερο μέσο διά να βαδίσει η κοινωνία (φορολογική δικαιοσύνη), η ανισότητα είναι αδικία, είναι προστασία βιαία διδομένη εις έναν κλάδο, ο κλάδος ούτος σύρει όλα τα κεφάλαια προς το μέρος του και ούτω διαταράσσεται η αρμονία της κοινωνίας. Προστατευόμενος κλάδος προοδεύει, οι δε έτεροι κλάδοι πάσχουν (ελεύθερος ανταγωνισμός). Ο κανών της ισότητος των φόρων είναι ο τέταρτος των αφορισμών του Ανταμ Σμιθ. Ο φόρος πρέπει να λαμβάνεται από το καθαρό εισόδημα παντός κεφαλαίου, είναι η μόνη αληθής οικονομική αρχή, η οποία όπου αληθώς εφαρμόσθη έφερε κάλλιστα αποτελέσματα. Η πρώτιστη ανάγκη δεν είναι πώς θα πληρώσουμε τα έξοδα, παρά πώς θα οικονομήσουμε τα μέσα πληρωμής αυτών των εξόδων και πώς κατορθώνωμεν τούτο».
- Πώς κρίνετε τους πολιτικούς που διαχειρίστηκαν κακώς την εξουσίαν και ενίοτε προτρέπουν τους πολίτες να μην πληρώνουν τις υποχρεώσεις τους;
«Ο πολίτης αρνείται την ύπαρξιν της πολιτείας, διότι αρνείται να συνεισφέρει τα μέσα του ζην. Ο πολίτης ο οποίος διεχειρίσθη τα δημόσια χρήματα κακώς και κακή τη πίστη, αυτός να μη δύναται του λοιπού να διαχειρισθεί δημοσίαν εξουσίαν, δημοσίαν υπηρεσίαν, αυτό λέγει η τροπολογία την οποία παρουσιάσαμε, αύτη αρνείται εις τον τοιούτον πολίτην δημοσίαν υπηρεσίαν, τον θεωρεί ανάξιον πίστεως, διότι έδωσε δείγματα κακής πίστεως εις την μικράν αυτήν εκπλήρωσιν του προς την πολιτείαν καθήκοντός του. Οι τοιούτοι δεν παύουν μεν να είναι πολίται, παύουν όμως να είναι άρχοντες. Ανθρωπος τοιαύτης διαγωγής είναι ανάξιος να σας διοικήσει, να εισπράξει φόρους, να διαχειρισθεί. Αν νομίζετε σεις ότι είναι άξιος, πράξατέ το, καθιερώσατε επισήμως την κατάχρησιν, ως δικαίωμα κατακτήσεως της εξουσίας».
- Στη γενική τοποθέτησή σας περί φόρων περιλαμβάνεται και η φορολογία των αγροτών;
«Αυξάνουμε την πρόσοδόν μας όχι καταστρέφοντες τας πηγάς της παραγωγής, όχι γυμνούντες τον γεωργόν, όχι αφαιρούντες το κεφάλαιόν του, αλλ’ ελαττώνοντες τους καταθλιπτικούς φόρους, αφήνοντες τα κεφάλαια ανέπαφα, αφήνοντες εις αυτόν ευκολίαν αναπτύξεως και αυξάνοντες κατά συνέπειαν τους πόρους. Δίκαιος φόρος είναι όχι εκείνος τον οποίο ο γεωργός πληρώνει, διότι δύναται να τον πληρώσει, αλλά εκείνος τον οποίο πρέπει να πληρώσει και πρέπει να πληρώσει αν παραδέχεσθε την αρχήν ότι τα κεφάλαια δεν πρέπει να φορολογούνται αλλά η πρόσοδος».
- Σχετικά με την επιβολή φόρου κατά την ενδοοικογενειακή μεταβίβαση της κατοικίας, τι φρονείτε;
«Νομίζω ότι η διαδοχή εις την οικογένειαν δεν πρέπει να διακόπτεται… διατί θέλετε να διακόπτετε αυτήν την διαδοχήν της οικογενείας διά φόρου, κατά τοσούτον αδίκου; Ο φόρος αυτός αντίκειται εις τα ήθη και τας ιδέας της ελληνικής κοινωνίας».
- Αν τα έσοδα του κράτους δεν επαρκούν... Θεωρείτε αναγκαία τη σύναψη δανείου για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσεως;
«Εζήσαμεν εκ μόνον των εισοδημάτων μας και αν εδανείσθημεν, εδανείσθημεν διά να πληρώσωμεν άλλα χρέη, όταν δε και αυτάς τας στενοχώρους ημέρας η Ελλάς δύναται να επαρκεί μόνη της, δεν είναι απελπιστική η κατάστασις, καθώς άνθρωποι εχθροί ευαρεστούνται να επαναλαμβάνωσι χαιρεκάκως. Εχομεν ανάγκην ενός σπουδαίου δανείου προς τακτοποίησιν των χρεών μας και πρέπει να πληρώσουμε τους τόκους και τα χρεολύσια. Εχομεν ανάγκην χρημάτων διά να καλύψουμε τα ήδη ελλείμματα».
- Τα δάνεια, που έχει συνάψει η Ελλάδα από την περίοδο της ανεξαρτησίας και της Βαυαροκρατίας ως και τα δάνεια από τον οίκο Ρότσιλντ σκέπτεστε να τα εξοφλήσετε;
«Καμία κυβέρνησις δεν πρέπει να λέγει είμαι ήσυχος, διότι οι δανεισταί μου δεν θα έλθουν να μου ζητήσουν τα δάνειά των, διότι η κυβέρνησις εκείνη εξαρτάται από την θέλησιν των δανειστών, οι οποίοι δύνανται εις πάσαν στιγμήν να την παραλύσουν. Τα δάνεια αυτά επηρεάζουσι την ανεξαρτησίαν μας, ας φροντίσωμεν λοιπόν να τα τακτοποιήσωμεν ωφελίμως. Η μη τακτοποίησις αυτών μας απέκλεισε από την αγοράν της Ευρώπης, η πίστις μας δεν φθάνει μέχρις εκεί, δεν ημπορούμεν ούτε δάνεια, ούτε μετοχάς να τοποθετήσωμεν, στερούμεθα των κυριοτέρων προς βελτίωσιν και πρόοδον πόρων».
- Προχωρήσατε λοιπόν σε εξόφληση ή σε συμβιβασμό;
«Τα παλαιά δάνεια συνεβιβάσθησαν και συνεβιβάσθησαν εντίμως και επωφελώς, θέλω δε λυπηθεί εάν η Βουλή των Ελλήνων διστάσει επί μίαν στιγμήν να δεχθεί τον συμβιβασμόν τούτον, διότι διστάζουσα, θέλει προσβάλει την εθνικήν τιμήν και θέλει κλείσει τας θύρας προς πάσαν μεγάλην οικονομικήν επιχείρησιν. Η έντιμος αύτη διαγωγή της Ελλάδος, η φρόνιμος συμπεριφορά της και η εκπλήρωσις των υποσχέσεών της ανύψωσε την εξωτερικήν πίστιν αυτής, ης έχομεν μεγίστην και απόλυτον ανάγκην εις οικονομικάς επιχειρήσεις. Ημείς το παρεδέχθημεν διά να φέρωμεν το έργον ενώπιόν σας και υμείς κρίνοντες εφ’ όλου αποφασίσατε, ώστε έχομεν ήδη και πλήρη την πίστην εν τη Ευρώπη, θέλομεν έχει τα μέσα και το όνειδος, το οποίον ήθελον να μας εγκολάψωσιν (προσάψουν) χαρακτηρίζοντες ημάς ως κακής πίστεως και αναξιόχρεους εξέλειπεν. Διά τα έθνη ο κίνδυνος της ατιμίας είναι επίσης μέγας και ολέθριος, ως της καταλήψεως και της υλικής καταστροφής. Ωφείλαμεν να θεραπεύσωμεν μίαν κατάστασιν η οποία εξηκολούθει περιέχουσα λαβάς εις ύβρεις κατά της πατρίδος ημών και προσεβάλετο η τιμή της, ήτις μας απέκλειε των χρηματιστηρίων της Ευρώπης και εις τους εχθρούς μας έδιδε το δικαίωμα να μας εγκολάπτωσι λέξεις ατιμωτικές. Την έλλειψιν προ πάντων αυτήν φροντίσαμε να θεραπεύσωμεν. Εννοείται κύριοι περί τίνος πρόκειται. Πρόκειται περί των παλαιών δανείων».
- Ποίες υπήρξαν οι σχέσεις της Ελλάδος με τις φιλικές και συμμαχικές χώρες την περίοδο της παρουσίας σας στον πρωθυπουργικό θώκο;
«Δεν θ’ αποφύγω την απάντηση. Αι φιλίαι και αι συμμαχίαι των εθνών δεν είναι σχέσεις συναισθηματικαί, τα έθνη δεν συνάπτουσι Πλατωνικάς φιλίας, συμμαχίας αισθημάτων, αλλά συμφερόντων. Νομίζετε ότι ασθενής και μη χρήσιμος ίσως δύναται να εκλέξει κατά βούλησιν σύμμαχον; Δύνασθε να εκλέξητε τον φίλον σας, όταν έχητε αποδεδειγμένην την χρησιμότητά σας, ευρίσκετε φίλον, όταν του φίλου τα συμφέροντα συμβιβάζονται εις τοιούτον τρόπον με τα ιδικά σας και έχουσι κοινόν σκοπόν, αλλά όταν τοιαύτη είναι, οποίαν την γνωρίζετε η θέσις της Ανατολής και τοιαύται είναι αι σχέσεις της Ευρώπης προς αυτήν, διά να εκλέξωμεν τον φίλον μας, πρέπει να έχωμεν την χρησιμότητά μας και αν επιχειρήσωμεν να εκλέξωμεν φίλον επί βεβαία αποτυχία, δεν θέλομεν διεγείρει την μήνιν και την οργήν των άλλων;».
- Είναι πολιτικά και οικονομικά φρόνιμο να προσδεθούμε στο άρμα μιας αποκλειστικής φιλίας;
«Να προσκολληθείτε εις το άρμα μιας φιλίας μόνον, χωρίς να γνωρίζετε θετικώς ότι υπάρχει ταυτότης συμφερόντων και μέχρι θυσίας, δεν είναι φρόνιμον και απόδειξις ότι είναι πολιτική αντίθετος. Η ευγνωμοσύνη προς όλας τας δυνάμεις δεν έβλαψεν τα πράγματα, η πολιτική αυτή κατά την κρίσιν μου είναι η καλλιτέρα. Η πολιτική λοιπόν την οποίαν ακολουθούμε, είναι πολιτική του έθνους, όστις παραγνωρίζει τα αισθήματα και τας ιδέας του έθνους είναι ανάξιος να πολιτεύεται. Είμεθα η εστία του ανατολικού πολιτισμού τον οποίον οφείλουμε να διαδώσουμε. Η Ανατολή θέλει αναγεννηθεί και υπάρξει διά της Ανατολής και η μόνη σωτηρία αυτής υπάρχει εν τη αδελφοποιήσει των ανατολικών λαών. Η Ελλάς θεωρεί εαυτή ελευθέρα να ενεργήσει ή ου, αναλόγως των περιστάσεων, χωρίς ουδεμία των δυνάμεων επιρροής να θελήσει ν’ αναγνωρίσει. Το συμφέρον της Ελλάδος και της Τουρκίας απαιτεί την εναρμόνιο συμβίωσιν αμφοτέρων των κρατών».
- Με την αποκτηθείσα πολυετή πείρα σας, τι συμβουλεύετε τους σημερινούς Ελληνες, που βιώνουν λίγο -πολύ τα ίδια προβλήματα; Ποια πολιτική εξόδου από την κρίση πρέπει να εφαρμόσουν;
«Το δικό μας πρόγραμμα είναι πολιτική εξωτερικώς ειρηνική, φιλική προς όλους, εσωτερικώς οικονομική ισορροπία άνευ φόρων και δανείων και αποκέντρωσις. Η ελευθερία όπως ήδη ασφαλίζεται από τους συνταγματικούς θεσμούς, το σέβας το απόλυτον προς τον νόμον και το σέβας προς τας καθεστηκυίας εξουσίας. Ιδού το στοιχειώδες πρόγραμμα, εφ' ου στηριζόμενα τα έθνη δύνανται να ελπίζωσι και παρόν και μέλλον. Μία κυριαρχία υπάρχει εις τον κόσμον, η του δικαίου. Οπου η δικαιοσύνη υπάρχει ακμαία και τα δικαστήρια ανεξάρτητα, εκεί το αυθαίρετο και ο δεσποτισμός δεν μπορεί να εδραιωθεί. Προτιμοτέρα είναι η απόλυσις πλήθους ενόχων παρά η καταδίκη ενός αθώου. Μόνη η ειλικρινής τήρησις των νόμων και η προς αμοιβαία δικαιώματα ευλάβεια απομακρύνουν πάντα κίνδυνον και ασφαλίζουσι ακραδάντως την τάξιν. Η ασφάλεια είναι η πρώτη βάσις της ευδαιμονίας του λαού. Ελευθερία είναι τάξις, εκτός της τάξεως η ελευθερία μεταβάλλεται εις αναρχίαν. Η κυβέρνησις η υπηρετούσα την εθνικήν ιδέαν είναι πανίσχυρος, τα πρόσωπα ολίγον προσθέτουσιν. Ποτέ κυβέρνησις δεν δύναται να είναι ευδαίμων του λαού δυσπραγούντος. Αγέλη βανδάλων δεν δύναται να υποσχεθεί ουδεμία υλική ανάπτυξη. Εχομεν την ιστορίαν του τόπου μας προ ημών, ήτις έλεγε δεν σας επιτρέπω να αφήσετε το κράτος να παραλύσει. Οταν τα μικρά έθνη αποχωρισθώσιν από τον κόσμον και μείνωσι μόνα με τον εαυτόν των, είναι αδύνατον να αναπτυχθώσι. Εις τας σημερινάς περιστάσεις, καθ’ ας γενναία πρέπει να ληφθώσι μέτρα και μεγάλαι ν’ απαιτηθώσιν από το έθνος θυσίαι, η κυβέρνησις η επιφορτισμένη να εκτελέσει ταύτα, πρέπει ν’ απολαμβάνει ουχί της υποστηρίξεως, αλλά και της πληρεστάτης εμπιστοσύνης της Βουλής».
Εξοχότατε κύριε πρωθυπουργέ, σας είμαι βαθύτατα ευγνώμων για τις πολύτιμες συμβουλές σας προς το λαό μας. Σας υποσχόμεθα ότι θα τις διαφυλάξουμε ως ιερή παρακαταθήκη.
