Σε προηγούμενο σημείωμά μας (Τα Τυπογραφεία του Αγώνα στο Κισνόβι και την Καλαμάτα), παρουσιάσαμε επιλογές από το πρόσφατο βιβλίο του μεσσήνιου ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου “Δύο Πρίγκηπες στην Ελληνική Επανάσταση” (Εκδόσεις ΑΣΙΝΗ – Αθήνα 2015, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), γύρω από την κάθοδο στην Πελοπόννησο του πρίγκηπα Δημητρίου Υψηλάντη ως “Αντιπροσώπου” του αδελφού του πρίγκηπα Αλέξανδρου Υψηλάντη, “Γενικού Επιτρόπου της Αρχής” των Φιλικών, του επίσης πρίγκηπα Αλέξανδρου Καντακουζηνού και ηγετικών “Πρωτο-Φιλικών” που τους συνόδευσαν, όπως οι : Παν. Αναγνωστόπουλος, Γεωργ. Κοζάκης – Τυπάλδος, Κωνστ. Καντιώτης και πολλοί εθελοντές : έλληνες σπουδαστές, φιλέλληνες στρατιωτικοί (π.χ. Βαλέστας) κ.ά.
Στο παρόν σημείωμα παρουσιάζουμε επιλογές γύρω από την πολιτική και στρατιωτική δράση στην Πελοπόννησο των παραπάνω και άλλων “πριγκήπων”, όπως οι : Αλεξ. Μαυροκορδάτος, Θεόδ. Νέγρης, Κωνστ. Καρατζάς και “πρωτοφιλικών” (ιδρυτικών στελεχών της Φιλικής Εταιρείας), όπως : Γρηγ. Δικαίος (Παπαφλέσσας), Χρήστος Παπαγεωργίου (Αναγνωσταράς), και της αντιμετώπισής τους από τις τοπικές κοινοτικές ηγεσίες, τους τοπικούς προκρίτους και λοιπούς παράγοντες.
Διαπιστώνει λοιπόν ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος :
“...... κανένα άλλο βαλκανικό εθνικό κράτος από το 1821 ως τους Βαλκανικούς πολέμους ....... δεν δημιουργήθηκε ύστερα από εθνική επανάσταση και σχεδόν δεκαετή, άνισο και εξοντωτικό πόλεμο, όπως το ελληνικό.”
“..... Στην επαναστατημένη Ελλάδα και αρχικά στην Πελοπόννησο, τα μέλη των πριγκιπικών οικογενειών ....... δεν εκφράσανε τη βαλκανική διάσταση της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά με την παρουσία τους ενίσχυσαν το σύγχρονο πολιτικό και εθνικό νόημα του Αγώνα και αντιστάθηκαν στον ξεπερασμένο τοπικισμό / κοινοτισμό των Πελοποννησίων προκρίτων. Αλλά δεν ήταν μόνοι. Δίπλα τους, και μέσα απο τον δικό τους, άλλης καταγωγής ριζοσπαστισμό, συμπαρατάχθηκαν οι πρωτοπόροι Φιλικοί και άλλοι νεότεροι αγωνιστές, οι “ανυποχώρητοι” .... (σ.σ. πρωτο-φιλικοί, ultras), που όλοι μαζί, διεμβόλισαν την κοινοτική αρχοντική δομή των Πελοποννησίων προκρίτων και οδήγησαν την Επανάσταση από την κοινοτική-τοπική στην εθνική-κρατική οργάνωση......”
“Πρίγκηπες” δηλ. και “Πρωτοφιλικοί” “.....μπόλιασαν τον Αγώνα με ένα υπερ-τοπικό εθνικό νόημα, που αν και ενυπήρχε ως θεμελιώδης ιδεολογική παράμετρος στη σκέψη και στο έργο ....... όλων των συντελεστών της Επανάστασης, χρειαζόταν να αναδιατυπωθεί κατά την έναρξη και τα πρώτα βήματα του Αγώνα και να επιβεβαιωθεί μέσα ακριβώς στην επαναστατική πράξη, ώστε να πάρει τη μορφή του τελικού εθνικού σχήματος”. .........
“Πράγματι οι Φιλικοί δρούσαν ανατρεπτικά, και αυτό γινόταν εξ αντικειμένου αισθητό, όχι μόνον απέναντι στην τουρκική κεντρική Διοίκηση και στην παρουσία περιφερειακών πασάδων και των ντόπιων μπέηδων και αγάδων, αλλά και απέναντι στις ηγετικές χριστιανικές ομάδες που είχαν αναφυεί δίπλα στην οθωμανική διοίκηση κατά τη διαδικασία της μακροχρόνιας άσκησης των κοινοτικών και de facto εθναρχικών καθηκόντων”. ....
Ακολουθούν 2 παραδείγματα, που εξειδικεύουν τις παραπάνω γενικές διαπιστώσεις :
Παράδειγμα 1ο (πολιτική δράση) : “...... ο Δημ. Υψηλάντης με τη βοήθεια τόσο των συνοδών του της ομάδας Κισνοβίου-Τεργέστης ....... όσο και των ηγετικών Φιλικών που είχαν ενεργοποιηθεί ..... στην Πελοπόννησο, προσπάθησε να διατηρήσει την υπεροχή του αξιώματος του “Αντιπροσώπου του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής” έναντι τόσο της τοπικής Πελοποννησιακής Γερουσίας, όσο και γενικώτερα έναντι του τοπικού δικτύου προκρίτων – εκκλησιαστικών και άλλων φορέων της παραδοσιακής κοινοτικής εξουσίας.”
“..... Η πολιτική γραμμή της συγκρότησης Εθνικής Συνέλευσης, η οποία θα εξισορροπούσε τη βαρύτητα των Πελοποννησίων κοινοτικών αρχόντων στη διεύθυνση και τις τύχες του Αγώνα, κυριάρχησε σε όλες τις ενέργειες του Υψηλάντη”. ..... Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να ειδωθεί η “ανάθεση της πολιτικής οργάνωσης της Στερεάς Ελλάδας στον Αλεξ. Μαυροκορδάτο. ..... Υψηλάντης – Μαυροκορδάτος ...... φαίνεται ότι ενεργούσαν ειλικρινά βάσει κοινών αντιλήψεων, κυρίως πάνω στο θεμελιώδες ζήτημα της σύγκλησης Εθνικής Συνέλευσης. ..... Ο Υψηλάντης ..... την κρίσιμη στιγμή ..... ανέθεσε στον Μαυροκορδάτο τη συγκρότηση του δεύτερου πόλου περιφερειακής εξουσίας (δηλ. της Γερουσίας Στερεάς Ελλάδας), που οδηγούσε στη δημιουργία του τριπολικού σχήματος : Πελοποννήσιοι – Στερεοελλαδίτες – Νησιώτες, μέσα στο οποίο υποβαθμιζόταν νομοτελειακά η πελοποννησιακή συνιστώσα. Ήταν ένα βήμα προς την Εθνική Συνέλευση.”
“..... η .... υπαρκτή συμπαράταξη Δημ. Υψηλάντη – Αλεξ. Μαυροκορδάτου ...... επανεμφανίστηκε ...... κατά την Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου, όπου στα πρώτα εθνικά κρατικά όργανα ο Αλεξ. Μαυροκορδάτος κατέλαβε τη θέση του προέδρου του Εκτελεστικού Σώματος, ενώ ο Δημ. Υψηλάντης τη θέση του προέδρου του βουλευτικού. Η εθνική ιδέα “πριγκήπων” και .... “ανυποχώρητων” Φιλικών ...... είχε επικρατήσει. Μιά συμμαχία εξω-πελοποννησιακής προέλευσης αγωνιστών και πελοποννήσιων ηγετικών Φιλικών έναντι των τοπικών κοινοτικών ηγεσιών είχε συγκροτηθεί, που μας προκαλεί να την ξανασκεφτούμε”.
“..... Άλλωστε, η συμπαράταξη πριγκήπων και ηγετικών Φιλικών είχε εγκαινιαστεί στην Πετρούπολη τον Απρίλιο του 1820 με την ανάθεση της ηγεσίας του Αγώνα στον Αλεξ. Υψηλάντη, μέσα σε κλίμα ανακούφισης και γενικής αποδοχής των μυημένων.”
Παράδειγμα 2ο (στρατιωτική δράση) : “Ο Δημ. Υψηλάντης ....” ο οποίος μετά τις αρχικές διαφωνίες με τους προκρίτους της Πελοποννησιακής Γερουσίας των Καλτεζών κατά τη συνέλευση των Βερβένων (Ιούνιος – Ιούλιος 1821) “..... αναγνωρίστηκε ως αρχηγός της πολιορκίας της Τριπολιτσάς ..... και με βάση τη γαλλική στρατιωτική του εκπαίδευση και σε σύμπνοια με τους στρατιωτικούς αρχηγούς και ιδιαίτερα με τον στρατηγικότερο εξ αυτών Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, διηύθυνε επιτυχώς την πολιορκία ως τις παραμονές της άλωσης ...... ασχολήθηκε και με την πολιορκία και την παράδοση άλλων δύο πελοποννησιακών φρουρίων, εκείνων της Μονεμβασίας και του Νεοκάστρου. Για την Μονεμβασία .... ανέθεσε τη σχετική ευθύνη στον Αλέξ. Καντακουζηνό, ο οποίος μπόρεσε και έφερε σε πέρας την αποστολή του, ....... δηλαδή παράδοση με διαπραγμάτευση και συμφωνία του φρουρίου στους πολιορκητές, διάσωση κατά τα συμφωνηθέντα των πολιορκημένων Οθωμανών, πληθυσμού και ενόπλων, αλλά και απομάκρυνσή τους απο τα ελληνικά εδάφη.......” (όμως) “....ο Γεώργ. Κοζάκης – Τυπάλδος στο Νιόκαστρο δεν επέτυχε την διάσωση των πολιορκημένων Τούρκων από τη λαϊκή εκδικητικότητα ...... (αφού) .... οι επικεφαλής των πολιορκητών αποδοκίμασαν το “υπόδειγμα” πολιορκίας και άλωσης της Μονεμβασίας.”
“...... οι συμπεριφορές επαναστατικής βίας επαναλήφθηκαν, σαν ένα μοιραίο συστατικό του Αγώνα, ..... και κατά την άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτ. 1821) ..” ...... (όπου) “...... η απομάκρυνση του Δημ. Υψηλάντη στις 11 Σεπτ. 1821 από το στρατόπεδο της πολιορκίας με σκοπό την αντιμετώπιση του τουρκικού στόλου που είχε εισχωρήσει στον κορινθιακό κόλπο, δεν πρέπει να είναι άσχετη με την τραγική εξέλιξη της πολιορκίας και την εξόντωση του πελοποννησιακού οθωμανικού στοιχείου.” Ο Β. Παναγιωτόπουλος θεωρεί ότι αυτό ήταν “ίσως προϊόν τεχνάσματος των πολιορκητών της Τριπολιτσάς Πελοποννησίων προκρίτων .... του Θ. Κολοκοτρώνη συναινούντος” ....(έτσι) “Όταν ο Υψηλάντης ...... έφθασε στην Τριπολιτσά και συνέβαλε στην αποκατάσταση της τάξης, ήταν πλέον αργά. Το κακό είχε επισκιάσει τη μεγάλη νίκη”.
