Τη δική της ζηλευτή πορεία στον κόσμο των ντοκιμαντέρ έχει χαράξει χρόνια τώρα η Μεσσήνια Κλεώνη Φλέσσα, που με το έργο της ερεθίζει το συναίσθημα αι κινητοποιεί τη σκέψη μας.
Αυτή τη φορά, η νέα της δουλειά “Ο παππούς μου Παπαφλέσσας” άνοιξε το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας και με αφορμή το πολυαναμενόμενο φιλμ της Περιφέρειας Πελοποννήσου, η ίδια έκανε γνωστά στην “Ε” περισσότερα στοιχεία.
- Πού έγινε πρώτη φορά η προβολή της ταινίας;
Στη Θεσσαλονίκη, στο φεστιβάλ. Εδώ στην Καλαμάτα παίχτηκε για πρώτη φορά στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.
- Και μάλιστα στην πρεμιέρα… Πώς αισθανθήκατε;
Περηφάνια μπορώ να πω, αν και είχα αγωνία για το πώς θα την υποδεχτεί το κοινό.
- Δημιουργική, όμως, αγωνία φαντάζομαι…
Ναι, ναι εννοείται.
- Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα; Το όνομά σας παραπέμπει στον Παπαφλέσσα, έχετε όντως ρίζες;
Είναι αληθές, ναι. Η οικογένειά μας κατάγεται από τον αδελφό του Παπαφλέσσα, τον Θανάση. Ο Παπαφλέσσας είχε περίπου 28 αδέλφια από δύο μητέρες. Κατάγεται, λοιπόν η οικογένεια από τον αδελφό του τον Θανάση Φλέσσα, ο οποίος δυστυχώς κι αυτός σκοτώθηκε στη Μάχη της Θουρίας μαζί με έναν άλλο του αδελφό. Η ρίζα είναι στην Πολιανή της Μεσσηνίας.
- Οπότε εσείς όταν ήσασταν μικρή ακούγατε συνεχώς από τον παππού σας κι από τον πατέρα σας πολλές ιστορίες.
Ναι, ο πατέρας μου ήταν ένας άνθρωπος που η αφήγησή του ήταν γλαφυρή, μας μιλούσε γι’ αυτό το θέμα. Γέμισε όλη την παιδική μου ηλικία όλο αυτό το ηρωικό παρελθόν.
- Οπότε σας γεννήθηκε και μία αίσθηση χρέους να συνεχίσετε αυτήν την αφήγηση;
Μπορώ να πω ότι υπήρχε κι εξακολουθεί να υπάρχει ένα ιερό χρέος να μπορέσω κάποτε να μιλήσω γι’ αυτό το θέμα.
- Μεγαλώνοντας διαβάζατε Ιστορία; Σας συγκινούσε αυτό το κομμάτι της Επανάστασης;
Οχι, δεν είμαι ένας άνθρωπος που υπήρξε πολύ αφοσιωμένος στην Ιστορία.
- Σας άρεσαν άλλοι τομείς… Ασχοληθήκατε με την τέχνη, έτσι δεν είναι;
Ναι περισσότερο λογοτεχνία διάβαζα παρά Ιστορία.
- Ολα αυτά τα χρόνια είχατε κάνει απόπειρα να αγγίξετε άλλα κομμάτια ιστορικά;
Εχω κάνει πάρα πολλά ντοκιμαντέρ, είναι και φυσικό άλλωστε, αφού ξεκίνησα να δουλεύω στο χώρο 40 χρόνια πριν. Αυτό που με ενδιέφερε περισσότερο ήταν να αφηγηθώ ιστορίες ανθρώπων που δεν τους έχει καταγράψει η Ιστορία και μάλιστα ιστορίες γυναικών. Εχω κάνει ντοκιμαντέρ για τις πρώτες Ελληνίδες δασκάλες, ένα άλλο για την Ελένη Μπούκουρα - Αλταμούρα, την πρώτη Ελληνίδα ζωγράφο, για μία δασκάλα από τη Σμύρνη…
- Είχατε λοιπόν μια φεμινιστική ματιά στα έργα σας…
Κι όχι μόνο. Με ενδιέφεραν άτομα που η Ιστορία δεν τα έχει αγγίξει κι αναδείξει πολύ. Πριν από λίγα χρόνια για παράδειγμα, ασχολήθηκα με τον Δραγούμη, τον αδελφό του Ιωνα, ο οποίος ήταν ζωγράφος κι η Ιστορία τον είχε στη σκιά, γιατί επέλεξε την τέχνη κι όχι την πολιτική, όπως θα ήθελε η οικογένειά του.
- Η πρόταση για το ντοκιμαντέρ που αφορά στον Παπαφλέσσα πώς προέκυψε;
Εγώ είχα τη σκέψη, η Περιφέρεια όμως μου έκανε την πρόταση και με κάλεσε να κάνω ένα ντοκιμαντέρ πάνω στο 1821, με αφορμή την επέτειο του εορτασμού των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Με τη σειρά μου, λοιπόν, έκανα τη δική μου πρόταση στον περιφερειάρχη με το τι ακριβώς θα με ενδιέφερε να ασχοληθώ. Ο ίδιος θεώρησε ότι είναι κάτι πολύ σημαντικό. Εξάλλου, έχω συνεργαστεί -όχι στην Περιφέρεια, αλλά με τον Δήμο της Καλαμάτας, όταν ήταν δήμαρχος ο κ. Νίκας, κάνοντας το διαφημιστικό της πόλης, οπότε γνωρίζει κι ο ίδιος την πορεία μου στον χώρο και τον τρόπο που προσεγγίζω τα θέματα.
- Η προσέγγισή σας για τον Παπαφλέσσα είναι αλλιώτικη; Θα δούμε έναν Παπαφλέσσα από μία άλλη οπτική;
Η αλήθεια είναι ότι θέλησα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ μέσα από τη δική μου ματιά, μία πολύ προσωπική ματιά πάνω στον ήρωα, βασιζόμενη στις αφηγήσεις κι αναμνήσεις που έχω πάρει από τον πατέρα μου. Είναι ξεκάθαρα η δική μου ματιά πάνω στον ήρωα. Θα ήταν δύσκολο να προσεγγίσω τον Παπαφλέσσα αν δεν είχα τη στήριξη του Βασίλη Παναγιωτόπουλου, του ιστορικού.
- Χρειάζεται πολλή μελέτη κι έρευνα στις πηγές αλλά και στήριξη, έτσι δεν είναι;
Φυσικά, αλλά είχα τη στήριξη αυτού του “βράχου”, του υπέροχου αυτού ανθρώπου, με τον οποίο μας συνδέει μια φιλία κι αγάπη μεγάλη. Είχα υνεργαστεί και πολύ παλαιότερα με τον Παναγιωτόπουλο, όταν ξεκίνησαν ένα περιοδικό, τα "Ιστορικά" μαζί με τον Ασδραχά και τον Ηλιού. Υπάρχει λοιπόν μια εκτίμηση χρόνων κι όταν του ανέφερα και ζήτησα τη γνώμη του γι’ αυτό το έργο, πριν ακόμα καν το προτείνω στην Περιφέρεια, του άρεσε πολύ η ιδέα, γιατί θα το προέβαλλα από την προσωπική μου ματιά κι όχι σαν ένα αμιγές ιστορικό κείμενο.
- Περιλαμβάνει το φιλμ και κομμάτια στα οποία θα δούμε και ερμηνεία από ηθοποιούς;
Οχι, είναι κάτι τελείως διαφορετικό, είναι ντοκιμαντέρ, αλλά με κάτι καινούργιο.
- Εχετε πει πως θα δούμε και πολλά ταξίδια λόγω της διαδρομής του Παπαφλέσσα.
Εκτός από τα ταξίδια, που θα μιλήσουμε εκτενέστερα γι’ αυτά, έχει animation, ακριβώς επειδή απέφυγα τελείως τη δημοσιογραφική προσέγγιση. O τρόπος προσέγγισής μου είναι διαφορετικός, γι’ αυτό και δεν θα παρακολουθήσετε καμία συνέντευξη μέσα στο έργο. Αντ’ αυτού έχω χρησιμοποιήσει animation στα αμιγώς ιστορικά σημεία.
- Θεωρείτε ότι γίνεται και πιο εύκολα κατανοητή η ιστορία;
Ετσι ακριβώς. Και για μένα θεωρώ ότι η χρήση animation βοηθά κάποιον να δει με μια πιο φρέσκια ματιά τα γεγονότα. Αυτό είναι το καινούργιο δομικό στοιχείο που έχω εντάξει στο έργο.
- Ποιος έκανε το animation;
Το έκανε ένας Θεσσαλονικιός, ο Μπάμπης Αλεξιάδης, ο οποίος διδάσκει στο Λονδίνο στο πανεπιστήμιο, με τον οποίο συνεργαστήκαμε αρκετά καλά για τουλάχιστον 1,5 με 2 χρόνια περίπου.
- Τι είδους μουσική γράφτηκε για την ταινία;
Την πρωτότυπη μουσική, όλο το soundtrack το έχει συνθέσει ένα νέο παιδί από την πόλη της Καλαμάτας, ο Αρίονας Γυφτάκης. Είχα δει τον Αρίονα να παίζει κομμάτια τζαζ σε συναυλίες του, αλλά πριν από δύο ή τρία χρόνια περίπου, άκουσα τον Αρίονα στα πλαίσια ενός φεστιβάλ μαζί με έναν συνεργάτη του στο Κάστρο, όπου κι είχαν αναλάβει τη μουσική επένδυση, τη σύνθεση της μουσικής σε μία βουβή ταινία το "Δάφνις και Χλόη" του Λάσκου. Αυτό ήταν το έναυσμα για να συνεργαστώ με τον Αρίονα κι όταν πια προχώρησε η σκέψη για να γίνει πια πράξη η ταινία, επικοινώνησα μαζί του. Εκ των υστέρων πληροφορήθηκα από τον πατέρα του Αρίονα κι ένα γεγονός που συνδέει τις γενιές καρμικά, ότι ο προπάππος Γυφτάκης ήταν μαζί με τον Παπαφλέσσα στην τελευταία μάχη της ζωής τους. Είναι πολύ συγκινητικό.
- Τι κρατάτε, τι θα σας μείνει από αυτήν την ταινία;
Μεγάλη χαρά. Πολύ μεγάλη χαρά.
- Πού κάνατε γυρίσματα; Πήγατε στα μέρη των μαχών;
Κάναμε γυρίσματα στην Πελοπόννησο, στο Ναύπλιο. Στη συνέχεια κάναμε ταξίδια και στο εξωτερικό. Βεβαίως και στην Πολιανή πήγαμε. Πήγαμε κι εκεί που έγιναν μάχες, αλλά και στην Κωνσταντινούπολη, στο Βουκουρέστι, στην Οδησσό και στο Ιάσιο. Διασχίζοντας για να φτάσω από την Οδησσό στο Ιάσιο, διέσχισα την Ουκρανία κι επισκέφτηκα αρκετά μέρη.
- Και την είδατε όρθια.
Την είδα όρθια, ναι.
- Αρα με κάποιον τρόπο η ταινία θα δώσει κι ένα μήνυμα για τον πόλεμο.
Δεν ξέρω τι μήνυμα δίνει, αλλά για τον πόλεμο, αυτό ναι. Ας ελπίσουμε να βάλει ανθρώπους σε σκέψη.
- Οταν κάνατε γυρίσματα πώς σας υποδέχτηκαν οι άνθρωποι που συναντήσατε στο εξωτερικό; Ηξεραν τη δική μας ιστορία, τους ήρωες;
Στην Κωνσταντινούπολη αυτό που έψαχνα ήταν κάποιες τοποθεσίες, αλλά επειδή είχα ξανακάνει γυρίσματα για την "Κασσιανή", ήξερα τους τόπους. Οι Τούρκοι ήταν πολύ συνεργάσιμοι, έτσι κι αλλιώς τους είχα ενημερώσει για το τι ακριβώς θέλω να κάνω. Αλλά στο Βουκουρέστι και στην Οδησσό δεν είχα ξαναπάει, όποτε εκεί η συνεισφορά και η συνεργασία με τους ανθρώπους ήταν πάρα πολύ ουσιαστική. Ειδικά στο Βουκουρέστι, με βοήθησαν πάρα πολύ στο να μου δείξουν τόπους, που οι Ελληνες πραγματικά είχαν προσφέρει ειδικά τα χρόνια που βρέθηκαν εκεί. Εχει σημασία να δεις -κι αυτό νομίζω το έχω αποδώσει στο ντοκιμαντέρ- τι σήμαινε η Ελλάδα την εποχή εκείνη. Γιατί οι Ελληνες από τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα είχαν τα πιο σημαντικά, τα πιο ουσιαστικά και τα πιο καλά σχολεία της περιοχής στον ορθόδοξο βέβαια κόσμο και η άνθιση των Ελλήνων ήταν πάρα πολύ σημαντική στην περιοχή. Αυτό προσπάθησα να το αποδώσω και να το κάνω να φανεί και μέσα στο ντοκιμαντέρ.
- Εχει ισχυρή ελληνική κοινότητα όντως μέχρι σήμερα.
Με βοήθησε πάρα πολύ και η ελληνική κοινότητα που είναι τώρα εκεί, ένας σύλλογος που λέγεται "Ομόνοια" κι επίσης μια υπέροχη γυναίκα, εκδότρια από τη Ρουμανία, η οποία μιλά άπταιστα ελληνικά, η Ελενα Λαζάρ, η οποία κάνει εκδόσεις για πάνω από 30 χρόνια της ελληνικής λογοτεχνίας στη ρουμανική γλώσσα και έχει λάβει αρκετή αναγνώριση κι η ίδια από την Ελλάδα. Στην Ουκρανία είχα επίσης πολύ ουσιαστική βοήθεια. Ο Ουκρανός με τον οποίο συνεργάστηκα, εκτός του ότι λάτρευε την Ελλάδα, με πήγε σε πολλά μέρη της χώρας του. Να μιλήσω ειδικά για την Οδησσό, έχει την αύρα της Ελλάδας, γιατί εκτός από την αρχαιότητα -δεν μιλάω για την αρχαιότητα και για το μουσείο που έχει πολλά ελληνικά στοιχεία- στην Οδησσό για 4 τετραετίες ήταν δήμαρχος ο Μαρασλής, ο οποίος έχει φτιάξει εκπληκτικά πράγματα εκεί. Εφτιαξε το Αρχαιολογικό Μουσείο, τη Βιβλιοθήκη, έχει φτιάξει την Οπερα… Μάλιστα ο πατέρας του Μαρασλή έδωσε το σπίτι του για να γίνουν τα γραφεία της Φιλικής Εταιρίας.
Ο Παπαφλέσσας πώς ήταν σαν άνθρωπος; Θα τον δούμε στην ταινία με ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο;
Νομίζω, ναι.
Σας ρωτάω γιατί όλες αυτές τις προσωπικότητες τις έχουμε στο μυαλό μας ως ήρωες και δύσκολα τους φανταζόμαστε σαν κανονικούς ανθρώπους.
Το ηρωικό στοιχείο, ειδικά σε περιόδους πολέμου κι επανάστασης είναι ένα στοιχείο πηγαίο. Εχω την εντύπωση πως ανάλογα με την ιστορική περίοδο μπορείς ή δεν μπορείς να μπεις μέσα σε ένα πλαίσιο ηρωισμού. Νομίζω όλοι οι Ελληνες εκείνη την εποχή ή σχεδόν όλοι ήταν ήρωες. Ο Παπαφλέσσας ήταν έξυπνος πολύ κι αρκετά μορφωμένος. Σπούδασε στη Δημητσάνα κι αργότερα πήγε για σπουδές και στην Κωνσταντινούπολη κι έγινε αρχιμανδρίτης. Δεν είναι τυχαίο -αναφορικά με τη μόρφωση και τις σπουδές του το λέω αυτό- ότι 3 χρόνια μετά την Επανάσταση, από το 1822 νομίζω μέχρι που πέθανε το 1825 ήταν υπουργός, παρέμεινε δηλαδή υπουργός μέχρι το θάνατό του. Επίσης κάτι σημαντικό, από τα λίγα που μπορούμε να γνωρίζουμε και που εγώ χαίρομαι ιδιαίτερα γιατί ασχολούμαι με την τέχνη, είναι ότι έκανε τον πρώτο νόμο για να φυλάσσονται τα αρχαία στα μουσεία, προκειμένου να διασωθούν. Είναι μία δική του σπουδαία συνεισφορά.
- Το ταξίδι της ταινίας ποιο θα είναι μετά;
Ως Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, η ταινία πήγε και σε 5 άλλες πόλεις. Μετά το φεστιβάλ θα πάει στην Πάτρα και μετά ο προγραμματισμός μου είναι να παιχτεί στην Αθήνα. Ακόμη δεν γνωρίζω λεπτομέρειες και ημερομηνία, δεν έχω κλείσει, συζητάω όμως με διάφορους ανθρώπους, στηρίζει το έργο και η Περιφέρεια. Ηδη έχει ζητηθεί από την Cosmote TV, γίνονται συζητήσεις και με την ΕΡΤ για προβολή…
- Με την ΕΡΤ είχατε πάντα καλές σχέσεις.
Ναι, έτσι ξεκίνησα. Ξεκίνησα με το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αλλά αμέσως μετά συνεργάστηκα κι έχω κάνει πολλές δουλειές για την ΕΡΤ.
- Στα σχολεία; Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον για τα παιδιά.
Για τα σχολεία το έχουμε στο πρόγραμμα. Θα το κινήσουμε σαν φεστιβάλ λόγω συνεργασίας με τα σχολεία, γιατί έχουμε και την πρόσβαση.
- Σας …άνοιξε καθόλου η όρεξη να αποτυπώσετε κι άλλους ήρωες μετά τον Παπαφλέσσα;
Οχι, δεν νομίζω, δεν είναι ο τομέας μου. Ο Παπαφλέσσας μόνο με κινητοποίησε, γιατί ήταν κάτι που το κουβαλούσα πολλά χρόνια κι έλεγα “αποκλείεται”.
- Το φοβόσασταν;
Δεν ήθελα να το αγγίξω αυτό το θέμα. Νομίζω ότι έφτασε τώρα η ώρα. Υπέφερα να το ολοκληρώσω. Επρεπε να γράψω ένα σενάριο, το οποίο σενάριο για να το γράψω, έπρεπε πρώτα να έχω διαβάσει πολύ. Είχα άπειρα βιβλία ολόγυρά μου να χοροπηδάνε… Δεν υπάρχει ντοκιμαντέρ που να μην θέλει μελέτη, όλα τα ντοκιμαντέρ κρύβουν πολλή μελέτη από πίσω, αλλά πιο πολύ δεν είναι ο τομέας μου εμένα τα ιστορικά, αν κι όλες οι προσωπικότητες που έχω προσεγγίσει έχουν ιστορικό υπόβαθρο.
- Τι έχετε σκεφτεί για μετά;
Ηδη έχω ξεκινήσει κάτι. Ετοιμάζω μια ταινία μεγάλου μήκους, έχω ήδη τελειώσει το σενάριο, είναι συμπαραγωγή με το Κέντρο Κινηματογράφου. Είναι η ιστορία μιας έφηβης κοπέλας τρίτης γενιάς Ελλήνων μεταναστών από τη Γερμανία. Αφορά στη ζωή της.
- Ποιους συντελεστές δεν αναφέραμε για την ταινία του Παπαφλέσσα;
Να αναφέρουμε την Κατερίνα Μαραγκουδάκη, η οποία έκανε τη φωτογραφία, τη διεύθυνση παραγωγής έκανε το Κέντρο Δημιουργικού Ντοκιμαντέρ κι ο Δημήτρης Φίλντισης έκανε τα drone της ταινίας.
- Τα drone είναι κάτι που για πρώτη φορά τα χρησιμοποιήσατε σε δουλειά σας;
Οχι, τα χρησιμοποιώ ανάλογα τις ανάγκες. Σε αυτήν την ταινία χρειάστηκαν, θα το δείτε κι εσείς. Είχαμε αρκετές ανάγκες, χαρίζουν, δίνουν στην εικόνα μία ζωντάνια.
- Εχετε σκεφτεί κάτι άλλο σχετικά με τη Μεσσηνία; Ισως κάποια δουλειά, κάτι που να έχετε αφήσει στη μέση, κάτι που να αποτελεί απωθημένο σας;
Οχι, δεν νομίζω και δεν έχω και απωθημένα. Αν είχα θα το έλεγα, θα το έψαχνα, θα το έτρεχα. Κάποια στιγμή θέλησα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για τη Σοφία Φίλντιση, όταν βεβαίως ήταν εν ζωή, αλλά δεν τα καταφέραμε. Κάναμε ένα-δυο γυρίσματα μόνες μας, αλλά δεν ολοκληρώθηκε το έργο.
