Τα τελευταία χρόνια οι δυνάμεις της αγοράς και της παγκοσμιοποίησης χρησιμοποιούν διάφορους αποπροσανατολιστικούς όρους για τη συμπεριφορά και δράση των πολιτών. Η κοινωνία της αγοράς και ο νεοφιλελευθερισμός, ενώ στηρίζονται στην απάθεια και στην έλλειψη συμμετοχής του πολίτη, όσον αφορά τις κοινωνικές διεκδικήσεις και δραστηριότητες, χρησιμοποιούν παραπλανητικά τον όρο «κοινωνία των πολιτών» για να δείξουν ότι ο πολίτης είναι δήθεν παρών σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες. Στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, αντί της πραγματικής κοινωνίας των πολιτών αναπτύσσεται όλο και περισσότερο η απαθής κοινωνία των πολιτών. Η αγορά στηρίζεται όχι στην κοινωνία των πολιτών αλλά, μάλλον, στην «κοινωνία των πωλητών και καταναλωτών».
Με τον όρο «Κοινωνία των Πολιτών» (ΚΠ) εννοούμε τις οργανωμένες, κυρίως, ομάδες πολιτών που επιδιώκουν διαφόρους σκοπούς . Οι σκοποί αυτοί μπορεί να αφορούν είτε τον άνθρωπο και την κοινωνία γενικότερα (ανθρωπιστικοί), είτε και την κρατική εξουσία με την έννοια του επηρεασμού ή και της δημιουργίας πολιτικής. Γενικότερο στόχο έχουν τη διαχείριση της παγκοσμιοποίησης και την προώθηση της δημοκρατίας.
Η κοινωνία των πολιτών εκφράζεται, παραδοσιακά, μέσω της κοινωνικής συμμετοχής των πολιτών στις διάφορες δραστηριότητες και, τελευταία, μέσω των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ). Οι οργανώσεις αυτές της κοινωνίας των πολιτών έχουν τη δυνατότητα να συμβάλλουν πραγματικά στη διαχείριση σημαντικών ζητημάτων σε υπερεθνικό, εθνικό και τοπικό επίπεδο αλλά και να στηρίξουν ποικιλοτρόπως διάφορες κυβερνήσεις.
Οι ΜΚΟ έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο και σκοπεύουν όχι να ελέγξουν την εκάστοτε εξουσία και να αλλάξουν την κοινωνία αλλά να συμβάλλουν στη διόρθωση πραγμάτων «κακώς κειμένων». Τα όρια μεταξύ κράτους και ΜΚΟ είναι ασαφή. Δεν είναι ούτε αντικυβερνητικές ομάδες αλλά και, στην πλειοψηφία τους, δεν έχουν μη κυβερνητικό χαρακτήρα. Πολλές ΜΚΟ χρηματοδοτούνται υποβοηθούνται άμεσα ή έμμεσα από κυβερνήσεις, πολυεθνικές εταιρίες ή διάφορα ιδρύματα. Δηλαδή, πολλές από αυτές από τη μια μεριά ισχυρίζονται ότι έχουν μη κυβερνητικό χαρακτήρα αλλά από την άλλη χρηματοδοτούνται από κυβερνήσεις, προκειμένου να εξυπηρετήσουν διάφορες σκοπιμότητες καλή εικόνα και στήριξη της εξουσίας κλπ.) και συνεπώς εξαρτώνται από διάφορες κυβερνήσεις οι οποίες και τις χρησιμοποιούν για την επίτευξη των σκοπών τους.
Κατ’ εξαίρεση ορισμένες από τις οργανώσεις αυτές παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών και σε διάφορες άλλες ανθρωπιστικές δραστηριότητες λ.χ. κατά της φτώχειας , της μόλυνσης του περιβάλλοντος κλπ. Οι περισσότερες ΜΚΟ, και ιδιαίτερα εκείνες που χρηματοδοτούνται από το κράτος ή άλλους οργανισμούς, στηρίζουν τη συναίνεση και όχι τη σύγκρουση στην κοινωνία. Δηλαδή αντί να ελέγχουν την εξουσία γίνονται αρωγοί στην κυριαρχία του κράτους σε βάρος της κοινωνίας.
Τελευταία η ανάμιξη πολιτών σε διάφορες δραστηριότητες έχει λάβει τη μορφή του εθελοντισμού, δηλαδή της ηθελημένης, ανιδιοτελούς προσφοράς για παροχή υπηρεσιών. Θα πρέπει να διακρίνουμε τον εθελοντισμό που αφορά ανθρωπιστικές δραστηριότητες από εκείνον που στηρίζει την κρατική εξουσία.
Ο εθελοντισμός για ανθρωπιστικούς σκοπούς αποτελεί όαση στη σημερινή εποχή του ανάλγητου κράτους, της αναζήτησης του κέρδους, της αποξένωσης και της ικανοποίησης του υπερφίαλου εγώ. Υποκλίνεται κάποιος σε πολίτες αλλά και σε ΜΚΟ που προσφέρουν ανθρωπιστικό έργο (γιατροί χωρίς σύνορα, δράσεις για προσφυγικούς πληθυσμούς , για την προστασία των παιδιών των φαναριών, αιμοδοσίες, φιλόπτωχες δραστηριότητες κλπ.
Εντελώς διαφορετικός από τον εθελοντισμό για ανθρωπιστική δράστη αποτελεί ο εθελοντισμός για τη στήριξη της κρατικής εξουσίας. Ο εθελοντής πολίτης, στην περίπτωση αυτή, αντί να ελέγχει την αυθαιρεσία της εξουσίας, εμφανίζεται ικανοποιημένος από αυτή και συνεπώς συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξή της. Ο εθελοντισμός στην κρατική εξουσία έχει την έννοια ότι ο πολίτης συμμετέχει είτε γιατί δεν ξέρει τι θέλει ή το κάνει επειδή το κάνουν. και άλλοι, είτε επειδή είναι ευχαριστημένος με το σύστημα. Στην περίπτωση αυτή ο πολίτης «χρησιμοποιείται» ως βιτρίνα για τον καλλωπισμό του προσώπου της εξουσίας και την επιδίωξη των στόχων της. Ο πολίτης όμως που δε συμμετέχει στα κοινά και ιδιαίτερα στον έλεγχο της εξουσίας είναι ευπειθής υπήκοος ενός συστήματος που δεν προάγει τη δημοκρατία.
Τέλος, σημαντικός είναι ο θεσμός της συμμετοχής (ανάμιξης) των πολιτών για τον έλεγχο της κρατικής εξουσίας. Ως κίνηση ανάμιξης των πολιτών η συμμετοχή συνδέθηκε με την πολιτική και τη δημοκρατία. Αντίθετα, στις ευρωπαϊκές χώρες η συμμετοχή δεν συνδέθηκε με τη δημοκρατία αλλά κάτω από μια τεχνική και διοικητική διαδικασία καθίσταται σχεδόν συνώνυμη της ενημέρωσης / δημοσιότητας Περισσότερα για την ανάμιξη των πολιτών στις κρατικές δραστηριότητες στο επόμενο άρθρο μου.